Η αγάπη ως ανάγκη για ένωση

Σύμφωνα με τον Φρομ η «αποκόλληση» του πρωτόγονου ανθρώπου από τη φύση δημιούργησε ένα κενό μέσα στο οποίο συνειδητοποίησε όχι μόνο τη «μοναξιά» του αλλά και την περατότητά του ως βιολογικού όντος. Αυτό είχε ως συνέπεια την αναζήτηση νέων δεσμών με τους συνανθρώπους για να καλύψει το κενό που του άφησε ο αποχωρισμός του από τη φύση. Στην ανάγκη αυτή του ανθρώπου για ένωση επωάζεται και εκφράζεται το αίσθημα της αγάπης.

«Η ανάγκη ενότητας με τα άλλα όντα, συνάφειας μαζί τους είναι επιτακτική ανάγκη, από την εκπλήρωση της οποίας εξαρτάται η υγεία του ανθρώπου. Η ανάγκη αυτή βρίσκεται πίσω από όλα τα φαινόμενα που συνθέτουν το σύνολο της κλίμακας των στενών ανθρώπινων σχέσεων, όλων των παθών που ονομάζεται αγάπη με την ευρύτερη έννοια του όρου».(«Η υγιής κοινωνία» Φρομ).

Η αγάπη συνυφαίνει όλες τις προσπάθειες του ανθρώπου για σύναψη ανθρώπινων σχέσεων και υπέρβασης της μοναξιάς του. Κι αυτό γιατί η αγάπη είναι ένα πάθος για ενότητα – ένωση με τους άλλους. Ένα πάθος που σαρώνει «τοίχους» και ενώνει το υποκείμενο με τους «άλλους». Με την αγάπη ξεπερνά το «χωρισμό» από τη φύση και χτίζει «γέφυρες» με τους άλλους ανθρώπους.

«Ένα μόνο πάθος υπάρχει που ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου για ενότητα με τον κόσμο και για την απόκτηση ταυτόχρονα μιας αίσθησης ακεραιότητας και ατομικότητας. Το πάθος αυτό είναι η αγάπη». («Η υγιής κοινωνία», Φρομ).

Η αγάπη είναι το μόνο πάθος που η έντασή του λειτουργεί κατά τρόπο γονιμοποιό χωρίς να προκαλεί ρήξεις και διασπάσεις. Ο ενοποιητικός της ρόλος διαφαίνεται σε όλες τις αποχρώσεις της (Ερωτική αγάπη, μητρική, αδελφική….). Κι αυτό γιατί η αγάπη είναι μία «δημιουργική δύναμη» που σπρώχνει τον άνθρωπο στην υπέρβαση των αδυναμιών και μικροτήτων της κοινωνικής συμβίωσης.

«Η αγάπη είναι ενεργητική δύναμη μέσα στον άνθρωπο. Είναι μιά δύναμη που γκρεμίζει τους τοίχους που χωρίζουν τον άνθρωπο από το συνάνθρωπο και τον ενώνει με τους άλλους». («Η τέχνη της αγάπης». Φρομ).

Η αγάπη σώζει τη μοναδικότητα

Πολλοί θα μπορούσαν να αντιτείνουν πως η ανάγκη για αγάπη μπορεί να οδηγήσει το υποκείμενο στην απώλεια κάποιων στοιχείων της ταυτότητάς του. Ωστόσο η ένωση με τον άλλον που επιτάσσει η αγάπη – ως μυστικό βίωμα – δεν συνοδεύεται από την αλλοίωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των ανθρώπων. Τα άτομα, είτε ως «υποκείμενα» είτε ως «αντικείμενα» αγάπης διατηρούν τόσο την ακεραιότητα όσο και την ατομικότητά τους.

«Αγάπη είναι ένωση με κάποιον, ή με κάτι έξω από το άτομο, με τον όρο ότι το άτομο διατηρεί τη μοναδικότητα και ακεραιότητα του δικού του εαυτού». («Η υγιής κοινωνία» Φρομ).

Στην αγάπη, δηλαδή, το άτομο παραμένει μοναδικό και διατηρεί την ενότητά του. Αυτό σημαίνει πως η ένωση με τους άλλους, το μοίρασμα της αγάπης δεν συνοδεύεται από αλλοτριωτικά φαινόμενα ούτε από παραχωρήσεις βασικών στοιχείων της προσωπικής ταυτότητας. Ο εαυτός μας παραμένει μοναδικός, ακέραιος και «άρτιος».

«Στην αγάπη συμβαίνει τούτο το παράδοξο: οι δύο γίνονται ένας κι ωστόσο παραμένουν δύο».(«Η τέχνη της αγάπης» Φρομ).

Το παράδοξο αυτό συνιστά και την πεμπτουσία της αγάπης, που λειτουργεί ως συνδετικός ιστός χωρίς να επιβάλλει δεσμά. Στην αγάπη οι άνθρωποι παραμένουν μοναδικοί και η αγάπη η ίδια δεν χάνεται από την προσφορά – μοίρασμά της. Στην αγάπη όλοι κερδίζουν, χωρίς κανένας να φτωχαίνει.

«Στην πράξη της αγάπης το άτομο γίνεται ένα με όλους, χωρίς να πάψει να είναι ο εαυτός του, ένα μοναδικό, ξεχωριστό πεπερασμένο θνητό όν. Και από την πόλωση αυτή ανάμεσα στη μοναδικότητα και στην ένωση γεννιέται και αναγεννιέται για αγάπη». («Η υγιής κοινωνία» Φρομ).

Ο Νάρκισσος δεν αγαπά.

Αν η αγάπη εκφράζει σε απόλυτο βαθμό την ένωση του ατόμου με τους άλλους πάνω στην βάση της διαφύλαξης της ατομικότητας και όχι της διάλυσης του Εγώ σε ένα άλλο πρόσωπο, ο ναρκισσισμός αποτελεί εμπόδιο στην αγάπη. Κι αυτό συμβαίνει γιατί ο άνθρωπος – νάρκισσος προσφέρει αγάπη μόνο στο Εγώ του, γιατί νομίζει πως μόνο αυτό υπάρχει.

Αδυνατώντας να αναγνωρίσει μία άλλη πραγματικότητα εστιάζει την προσοχή του αποκλειστικά στη δική του ύπαρξη – πραγματικότητα. Νιώθει μόνος και αποξενωμένος από τον κόσμο, χωρίς αυτό να τον «πληγώνει» γιατί νιώθει αυτάρκης με τον εαυτό του. Ωστόσο, αυτή η μονόδρομη αγάπη – λατρεία προς τον εαυτό του δρα ανασταλτικά στη γέννηση – προσφορά αγάπης προς τους άλλους.

«Όποιος γνωρίζει να αγαπά μόνο τον εαυτό του, δεν αγαπά ούτε τον εαυτό του».

Η αγάπη ως συναίσθημα είναι «δοτική» και λειτουργεί ως φυγόκεντρος δύναμη. Αντίθετα η ναρκισσιστική αγάπη είναι η εγωϊστική και λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη.

Ο Νάρκισσος, λοιπόν, στην ουσία δεν μπορεί, ούτε γνωρίζει να αγαπά, γιατί η αληθινή αγάπη είναι αυτή που αναγνωρίζει την αξία της μοναδικότητας τόσο του εαυτού μας όσο και των άλλων. Η μη αναγνώριση από τον Νάρκισσο και μιας άλλης, αντικειμενικής πραγματικότητας τον απομακρύνει και από την αγάπη, που στοχεύει στην ενοποίηση των διαφορετικών κόσμων – πραγματικοτήτων.

«Για το πρόσωπο που έχει εμπλακεί στο ναρκισσισμό, υπάρχει μία μόνο πραγματικότητα, η πραγματικότητα των δικών του σκέψεων, των δικών του αισθημάτων και αναγκών. Δεν νιώθει ή δεν αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο αντικειμενικά, δηλαδή πως υπάρχει με τους δικούς του όρους, με τις δικές του συνθήκες και ανάγκες……… Ο ναρκισσισμός αποτελεί τον αντίθετο πόλο της αντικειμενικότητας, της λογικής και της αγάπης». («Η υγιής Κοινωνία» Φρομ).

Χρήσιμα βιβλία

• «Η υγιής Κοινωνία», Έριχ Φρομ
• «Η τέχνη της αγάπης», Έριχ Φρομ

Ηλίας Γιαννακόπουλος Πηγή