Τα εγχειρίδια ευτυχίας τριών Ελλήνων φιλοσόφων

Ποιά θα μπορούσαν να είναι τα εργαλεία για να ικανοποιήσουμε την κοινή για όλους τους ανθρώπους επιθυμία που δεν είναι άλλη από το να οδηγηθούμε στην ευτυχία; Οι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως οι Επίκτητος, Επίκουρος και Αριστοτέλης προσέφεραν, μια ευρεία γκάμα απαντήσεων και παρείχαν όλα τα εργαλεία, ανάλογα με τη προσέγγισή του καθενός εξ αυτών, στο μείζον ερώτημα «τι συνιστά την ευτυχία και πως επιτυγχάνεται».

School-of-AthensΗ Σχολή των Αθηνών του Ραφαήλ (1483-1520) παρουσιάζει μεταξύ των άλλων τον Πλάτωνα (428-348 π.Χ.) και τον μαθητή του Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.) στο κέντρο

Έννοιες όπως γνώση και αυτογνωσία, αυτοβελτίωση, ηθική αρετή, καλοσύνη και καλή συμπεριφορά, αρμονία, αποδοχή της φυσικής τάξης πραγμάτων, ελευθερία αλλά και αυτοέλεγχος, αποτέλεσαν μέρος των δικών τους απαντήσεων στο μεγάλο ερώτημα που θέτουμε όλοι στους εαυτούς μας.

Φιλόσοφοι όπως ο Επίκτητος, ο Επίκουρος και ο Αριστοτέλης μας έχουν παράσχει όλα τα εργαλεία για την πραγμάτωση του σκοπού μας και η φύση μας έχει προίκισε με τη Λογική. Στα σωζόμενα έργα των μεγάλων αυτών φιλοσόφων, ο καθένας από εμάς μπορεί να βρει έναν οδικό χάρτη για την ευτυχία.

Ο οδηγός επιβίωσης του Επίκτητου (Εγχειρίδιο)

epiktetus

Ο Επίκτητος (55μΧ-135μΧ) θα μπορούσε να μπορούσε να είναι ο “πατέρας” της ρήσης που χρησιμοποιείται ευρέως στα προγράμματα των 12 βημάτων: “Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ, και την σοφία για να γνωρίζω την διαφορά μεταξύ τους”.

«Όρισε στον εαυτό σου ένα χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατάς είτε είσαι μόνος σου είτε με άλλους».Ο φιλόσοφος προτρέπει τον άνθρωπο να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα στα πράγματα που μπορεί να εξουσιάσει και σε όσα αδυνατεί. Μόλις συνειδητοποιήσει ότι μια σειρά καταστάσεων είναι πέρα από τον έλεγχό του, θα πρέπει να εκπαιδεύσει και το μυαλό του να μην αναλώνεται σε αυτά, αλλά να αποδεχθεί τη φυσική τάξη πραγμάτων.

Εξάλλου ο Επίκτητος πίστευε με πάθος πως οι σκέψεις μας εξαρτώνται απόλυτα από εμάς και οι στοχασμοί του αποτελούν ένας είδος πρακτικών συμβουλών για το πως θα πρέπει να αντιμετωπίζει κανείς την οδύνη. Ένας από τους πιο γνωστούς μάλιστα «μαθητές» του, φαίνεται πως ήταν ο παρασημοφορημένος με μετάλλιο Ανδρείας, Αμερικανός πιλότος, Τζέιμς Στόκντέιλ. Όπως έχει αποκαλύψει, κατάφερε να επιβιώσει σωματικά και πνευματικά της τετραετούς αιχμαλωσίας του στο Β.Βιετνάμ εφαρμόζοντας τη διδασκαλία του Επίκτητου.

«Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του».

«Φρόντιζε να τιμωρείς τα ελαττώματα σου, για να μην τιμωρείσαι από αυτά».

«Οι άνθρωποι ταράζονται όχι από αυτά που συμβαίνουν αλλά από την άποψή τους για αυτά που συμβαίνουν».

Ουσιαστικά, ο όψιμος στωικός “επιβάλλει” τη φιλοσοφία στην ψυχολογία, συμβουλεύοντας όσους δοκιμάζονται από αρνητικά συναισθήματα σε δύσκολες καταστάσεις: “Φιλοσόφησέ το!”. Μια συμβουλή που κατάφερε να επιβιώσει στην Ελλάδα χιλιάδες χρόνια…

Σε αυτό το πλαίσιο επιτυγχάνεται κατά τον Επίκτητο η γαλήνη και η αταραξία της ψυχής που για τον ίδιο αποτελούσε προϋπόθεση αρετής και ευτυχίας ενώ η αυτοβελτίωση και η αυτογνωσία αποτελούν σημαντικό μέρος της της φιλοσοφίας του.

Ο Κήπος του Επίκουρου (Άπαντα- συλλογή σωζόμενων αποσπασμάτων των συγγραμμάτων του και Για τη Φύση των Πραγμάτων του Ρωμαίου φιλοσόφου και ποιητή Λουκρήτιου)

epikouros

Ο Επίκουρος (341π.Χ.-270π.Χ.) έχει χαρακτηριστεί ως ο «φιλόσοφος της ηδονής» κυρίως εξαιτίας της διάδοσης φημών από σύγχρονούς του περί οργίων στον περίφημο Κήπο, όπου στέγαζε τη σχολή του. Εξ ου και η σημερινή αλλοιωμένη χρήση του χαρακτηρισμού «επικούρειος».

“Είναι αδύνατον να ζεις ευχάριστα χωρίς να ζεις σοφά, έντιμα και δίκαια και είναι αδύνατον να ζεις σοφά έντιμα και δίκαια χωρίς να ζεις ευχάριστα”.

Στην πραγματικότητα όμως ο φιλόσοφος εστίαζε στην ψυχική-πνευματική ηδονή η οποία οδηγεί στον απώτερο στόχο: την ευτυχία. Απλά σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους δεν απέρριπτε πλήρως τα υλικά αγαθά. Την ευτυχία την αντιλαμβανόταν ως ένα ανεξάντλητο “κεφάλαιο” που ξοδεύεται μόνο σε στιγμές ευτυχίες, αφού η αναπόληση αυτών συνιστά θεραπεία για τις δύσκολες ή επώδυνες στιγμές που θα έρθουν. Από τους πλέον μάλιστα επιφανείς «οπαδούς» του ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον ο οποίος σε προσωπική του επιστολή χαρακτηρίζει εαυτόν «επικούρειο», με την πραγματική έννοια όμως του όρου.

Προς επίτευξη της ευτυχίας πρότεινε έναν απλό τρόπο ζωής, που διακρίνεται για την καλοσύνη στον συνάνθρωπο ενώ απαραίτητα συστατικά στοιχεία είναι η φιλία, η ελευθερία και η σκέψη.

«Θα πρέπει να βρούμε με ποιον θα φάμε και θα πιούμε, πριν βρούμε τι θα φάμε και θα πιούμε».

«Μια φορά υπάρχουμε, δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξουμε δυο φορές και μάλλον δεν θα υπάρξουμε ξανά ποτέ. Κι εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος».

«Αν θέλεις να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, να του αφαιρείς επιθυμίες».

Για τους φίλους υποστήριζε πως από όσα προσφέρει η σοφία, για την ευτυχία της ζωής συνολικά, το σημαντικότερο είναι η απόκτηση φίλων και χωρίς αυτούς ακόμη και ο πιο πλούσιος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ευτυχήσει. Επέμενε στο ιδανικό της ατομικής ελευθερίας και ο Κήπος του δεν ήταν παρά ένα κοινόβιο της εποχής στο οποίο ζούσε με τους μαθητές του, με ένα λιτό τρόπο, χωρίς πολλά αγαθά αλλά απελευθερωμένοι από τα «δεσμά» μορφών εργασίας που δεν τους ικανοποιούσαν.

Τέλος η σκέψη αποτελούσε γι’ αυτόν την υπέρτατη θεραπεία για μια σειρά επιβαρυντικών συναισθημάτων ενώ ο στοχασμός, κατά μόνας ή σε μορφή διαλόγου με φίλους ήταν κατά τον Επίκουρο, η ενδεδειγμένη μέθοδος για την κατανόηση του κάθε προβλήματος και την απελευθέρωση από τα “δεσμά” του.

Η «ευδαιμονία» του Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, Ηθικά Ευδήμεια, Μεγάλα Ηθικά, Πολιτικά)

aristotele

Ο Αριστοτέλης (384π.Χ.-322π.Χ.) προέτρεπε στην αναζήτηση τη ευτυχίας αν και η λέξη που χρησιμοποιούσε ήταν “ευδαιμονία” και υπερβαίνει τα συγκεκριμένα συναισθήματα ή αισθήματα που βιώνει ο άνθρωπος σε συγκεκριμένες στιγμές. Γι’ αυτό και η λέξη μεταφράζεται συχνά ως «ευδοκίμηση» ή «ευημερία».

“Η ευδαιμονία είναι μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που προκύπτει από τη δραστηριότητα της ψυχής, εφόσον αυτή η δραστηριότητα είναι σύμφωνη με την τέλεια αρετή”

Όπως και στη θεώρησή του για τη φύση, εκτιμούσε ότι κάθε άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία αλλά και έναν σκοπό ενώ για όλους υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο ζωής που ταιριάζει καλύτερα στη φύση του.

Όπως υπερθεμάτιζε, οφείλουμε να υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε μια διαδικασία αυτοβελτίωσης αλλά δεν θα πρέπει να εστιάζουμε μόνο σε ατομικό επίπεδο καθώς η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπίδραση στο πλαίσιο ενός καλά οργανωμένου πολιτεύματος. Γι’ αυτό και οι στοχασμοί του περί ευδαιμονίας δεν θα πρέπει να ερμηνευθούν αποκομμένοι από τις θέσεις του για την κοινωνία, το κράτος και τη δημόσια ζωή.

Η σωστή συμπεριφορά, απασχολεί επίσης τον Αριστοτέλη και προτρέπει στην ανάπτυξη καλών προτύπων συμπεριφοράς αλλά και στην καλλιέργεια των σωστών συναισθημάτων την κατάλληλη στιγμή. Η ηθική αρετή έχει κεντρικό ρόλο στη φιλοσοφία του ενώ και ο ίδιος ήταν οπαδός της ρήσης του Κλεόβουλου «μέτρον άριστον».

«Η ευτυχία είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής»

«Kαμιά ηθική αρετή δεν την έχουμε έμφυτη, δοσμένη από τη φύση, αλλά διαμορφώνεται στον άνθρωπο με τη συνήθεια, με την επανάληψη τέτοιας συμπεριφοράς».

«Αρετή του ανθρώπου μπορεί να είναι η επαναλαμβανόμενη καλή συνήθεια με την οποία ο άνθρωπος γίνεται αγαθός, ενάρετος».

«Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ».

Εστιάζει όμως ιδιαίτερα και στη χρήση της λογικής, ως ένα επιπλέον εργαλείο που οδηγεί στην ευτυχία η οποία εν τέλει για τον ίδιο δεν αποτελεί παρά το σύνολο των επιτευγμάτων μας, αποδίδοντας όμως πάντα σημαντικό ρόλο στον παράγοντα τύχη.

Πηγή  Κατερίνα Πρίφτη