Ένα ακριβό αμάξι, ένα μεγάλο σπίτι, μια δουλειά με κύρος και πολλά χρήματα, μια καλή κοινωνική θέση και μια ισορροπημένη ερωτική ζωή. Επιθυμίες των περισσότερων από εμάς, όμως μπορούν να μας χαρίσουν όλα αυτά την ευτυχία;
Αν κοιτάξουμε στα ράφια οποιουδήποτε βιβλιοπωλείου θα βρούμε πάρα πολλά βιβλία με τίτλους παρόμοιους σαν αυτόν «101 τρόποι να βρείτε την ευτυχία!». Διάφοροι σύμβουλοι, διαφημιστές και θεραπευτές προσπαθούν να κερδίσουν χρήματα βασιζόμενοι στην ανθρώπινη μανιώδη επιδίωξη της ευτυχίας. Όμως επιθυμούμε πραγματικά την ίδια την ευτυχία τόσο πολύ; Όπως είπε κάποτε ο George Bernard Shaw: "Μια ολόκληρη ζωή γεμάτη ευτυχία! Κανένας δεν θα μπορούσε να την αντέξει: θα ήταν μια επίγεια κόλαση." Αν είναι έτσι, τότε γιατί διαρκώς αναζητούμε ένα είδος ουτοπίας; Γιατί ψάχνουμε την ευτυχία;
Για τον ψυχολόγο Daniel Nettle, από το πανεπιστήμιο του Newcastle, η πιο σχετική ερώτηση είναι το πώς η αναζήτηση της ευτυχίας μπορεί να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε και να αναπαραχθούμε με επιτυχία. Στο βιβλίο του με τίτλο “Ευτυχία: Η επιστήμη πίσω από το χαμόγελο” (Happiness: The Science Behind Your Smile), ο Nettle υποστηρίζει ότι αν και οι άνθρωποι πιστεύουν ότι στο μέλλον θα είναι πιο ευτυχισμένοι, στην πραγματικότητα σπάνια είναι. Υποστηρίζει ακόμα ότι οι κοινωνίες δεν γίνονται πιο ευτυχείς καθώς πλουτίζουν και ότι οι άνθρωποι κάνουν συνεχώς λάθος στην εκτίμησή τους για την επίδραση που θα έχουν στην ευτυχία τους όλα αυτά που θα τους συμβούν στο μέλλον.
"Αν ρωτήσουμε τους ανθρώπους γύρω μας τι θέλουν από τη ζωή και τι τους αρέσει, θα πάρουμε δυο διαφορετικά είδη απαντήσεων. Μπορεί να απαντήσουν ότι τους αρέσουν οι βόλτες στην εξοχή ή να παίζουν με τα παιδιά τους όμως αυτό που επιθυμούν είναι να πάρουν προαγωγή στη δουλειά τους, να κερδίζουν περισσότερα χρήματα και να αγοράσουν ένα μεγαλύτερο σπίτι."
Το πρόβλημα είναι ότι όταν αποκτούμε αυτά που είχαμε θέσει ως στόχο, δεν γινόμαστε πιο ευτυχισμένοι, απλά θέλουμε περισσότερα – γεγονός που φαίνεται και στην έρευνα του οικονομολόγου Richard Easterlin πάνω σε νεαρούς Αμερικανούς. Ο Easterling ζήτησε από τους συμμετέχοντες να κάνουν μια λίστα με όλα αυτά που πίστευαν ότι χρειάζονταν για να έχουν μια καλή ζωή. Οι απαντήσεις τους συνήθως περιλάμβαναν ένα σπίτι, ένα αμάξι κτλ, αν και στην πραγματικότητα η λίστα με τα πράγματα που ήδη είχαν ήταν περίπου η ίδια, με μόλις ελάχιστες ελλείψεις.
Η συγκεκριμένη έρευνα επαναλήφθηκε Tμετά από 16 χρόνια σε ακριβώς τα ίδια άτομα. Αναμενόμενα, η λίστα με τα συστατικά μιας ευτυχισμένης ζωής περιλάμβανε περισσότερα από την πρώτη λίστα. Όμως, το κενό ανάμεσα στην πραγματικότητα και την αληθινή ευτυχία ή ικανοποίηση ήταν σταθερό, ανεξάρτητα από το πόσα πράγματα είχαν καταφέρει να αποκτήσουν στο διάστημα το 16 χρόνων.
"Έχουμε μια πολύπλοκη θεωρία για την ευτυχία," σχολιάζει ο Nettle. "Αν μπορούσα να αποκτήσω το Α, το Β και το Γ, τότε θα ήμουν ευτυχισμένος." Ο ίδιος πιστεύει ότι η εξέλιξη μας δελεάζει με την ευτυχία όπως κάνουμε στον γάιδαρο με το καρότο, έτσι ώστε να προσπαθούμε πάντοτε να αποκτήσουμε όλα αυτά που πιθανά θα βελτιώσουν την κατάστασή μας – χρήματα, κοινωνική θέση, «υψηλής ποιότητας» συντρόφους.
Υπάρχουν και άλλες μορφές αυτού που ονομάζουμε ευτυχία. Όλοι έχουμε νιώσει τη χαρά όταν είμαστε ερωτευμένοι. Αυτή η ευτυχία συχνά μας δυσκολεύει να συγκεντρωθούμε στα πιο πεζά πράγματα στη ζωή. Όμως τα αποτελέσματα αυτών των πολύ ευχάριστων διαλειμμάτων σύντομα εξασθενούν. Ακόμα και οι νικητές του λαχείου επιστρέφουν στα βασικά επίπεδα ευτυχίας μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, μια διαδικασία που ονομάζεται προσαρμογή. Και αυτό είναι λογικό. Δεν θα μπορούσαμε να έχουμε εξελιχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μένουμε χαρούμενοι και ευτυχισμένοι για μεγάλο χρονικό διάστημα, γιατί αν επαναπαυόμαστε στη χαρά μας είναι πιθανό να χάσουμε πράγματα που ίσως να είναι ακόμα καλύτερα για μας και μπορούν να μας κάνουν ακόμα πιο ευτυχισμένους.
Τι είναι όμως αυτό που κάνει μερικούς ανθρώπους πιο …διαθέσιμους στην ευτυχία σε σχέση με άλλους; Μερικά άτομα φαίνεται να έχουν πάντα μια ρόδινη, αισιόδοξη αντιμετώπιση των καταστάσεων ενώ αντίθετα άλλοι είναι περισσότερο απαισιόδοξοι. "Αν και συνήθως προσαρμοζόμαστε εκπληκτικά γρήγορα τόσο στα καλά όσο και στα κακά νέα, η ορισμένη χρονική στιγμή που η ευτυχία αλλάζει σε στενοχώρια και το αντίθετο, είναι διαφορετική στον καθένα από εμάς," υπογραμμίζουν οι ερευνητές David Lykken και Auke Tellegen από
τ
ο πανεπιστήμιο της Μινεσότα.
Σε έρευνές τους πάνω σε χιλιάδες ζευγάρια διδύμων, οι Lykken και Tellegen βρήκαν ότι τα γονίδιά μας επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εγγενή μας ευτυχία: "Η ευτυχία ενός μονοζυγωτικού διδύμου, είτε σήμερα είτε πριν από δέκα χρόνια, αποτελεί πολύ καλύτερη πρόβλεψη για την ευτυχία του άλλου δίδυμου από ότι τα επιτεύγματα, τα χρήματα και οι κοινωνική θέση του δεύτερου."
Η προσωπικότητα με την οποία έχουμε γεννηθεί μπορεί να μας προδιαθέτει να ερμηνεύουμε τον κόσμο με αισιοδοξία ή απαισιοδοξία. "Αν έστω και κάτι ασήμαντο πάει στραβά στη ζωή ενός απαισιόδοξο ανθρώπου, τότε αυτός γίνεται υπερευαίσθητος και βλέπει τα πάντα αρνητικά," αναφέρει ο Nettle. "Και ο φόβος να συμβούν άσχημα πράγματα μπορεί να γίνει μια αυτό-εκπληρούμενη προφητεία."
Τα εξωστρεφή άτομα συνήθως είναι πιο χαρούμενα, και όπως πιστεύει ο Nettle, αυτό ισχύει γιατί τα άτομα αυτά περνούν περισσότερο χρόνο κάνοντας πράγματα που απολαμβάνουν. "Σε μια οποιαδήποτε χρονική στιγμή, ο εξωστρεφής άνθρωπος είναι πιο πιθανό να παντρευτεί, πιο πιθανό να πάει σε ένα πάρτυ, πιο πιθανό να συμμετέχει σε μια αθλητική ομάδα, πιο πιθανό να κουβεντιάζει με τους φίλους του και πιο πιθανό να έχει μια καλή ερωτική ζωή από ένας εσωστρεφή χαρακτήρα."
Ο καθηγητής Jim King από το πανεπιστήμιο της Αριζόνα, υποδεικνύει ακόμα έναν λόγο γι αυτό. Η έρευνά του πάνω σε χιμπαντζήδες δείχνει ότι ο λόγος που η ευτυχία και η προσωπικότητα αλληλοσυνδέονται είναι ότι και τα δυο επηρεάζονται από τα ίδια γονίδια. "Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όπως η αυτοπεποίθηση, η κοινωνικότητα και η ανεξαρτησία είναι αυτά που οδηγούν σε μεγαλύτερο αριθμό παιδιών και είναι γενετικά συνδεδεμένα με μια αξία που όλοι μπορούν να εντοπίσουν: την ευτυχία."
Η ανακάλυψη αυτή μαζί με τα στοιχεία που δείχνουν ότι είμαστε πολύ καλοί στο να αναγνωρίζουμε αν οι γύρω μας είναι ευτυχισμένοι ή όχι, οδήγησε τον King και τους συνεργάτες του να υποθέσουν ότι η ευτυχία είναι ένας ειλικρινής δείκτης της σεξουαλικής μας επιλογής. Με άλλα λόγια, θα έπρεπε να μας ελκύουν ιδιαίτερα οι χαρούμενοι άνθρωποι σαν σύντροφοι, καθώς είναι πιθανότερο να έχουν καλά γονίδια τα οποία και θα κληροδοτήσουν στα παιδιά μας.
Η άποψη ότι μια αισιόδοξη στάση ζωής υποδηλώνει την ύπαρξη καλών γονιδίων είναι συμβατή με πολλές άλλες έρευνες που έχουν συνδέσει την ευτυχία με την καλή υγεία. Ο Andrew Steptoe και οι συνεργάτες του από το University College του Λονδίνου, δημοσίευσαν πριν λίγο καιρό την έρευνά τους που αποκαλύπτει τους βασικούς μηχανισμούς με τους οποίους η ευτυχία επηρεάζει την υγεία μας.
Η γενετική βάση της ευτυχίας και το γεγονός ότι η τελειότητα είναι απλησίαστη, μπορεί να κάνουν τα πράγματα να μοιάζουν αδιόρθωτα, χωρίς ελπίδα, όμως δεν ισχύει αυτό απαραίτητα. Ο Nettle υποστηρίζει, για παράδειγμα, ότι αφιερώνουμε περισσότερο χρόνο για να κάνουμε αυτά που μας αρέσουν αντί να προσπαθούμε περισσότερο γι αυτά που θέλουμε. Ένα άλλος τρόπος για να νιώσουμε καλύτερα είναι να ξεχάσουμε την αναζήτηση της ευτυχίας και να επικεντρωθούμε σε πιο ευρείς φιλοδοξίες. "Οι άνθρωποι με πίστη ή με ένα μεγαλύτερο εύρος ενδιαφερόντων, επιτυγχάνουν συχνότερα το αίσθημα της ικανοποίησης καθώς υπάρχει μια μεγαλύτερη γκάμα στόχων που βάζει στο περιθώριο τις όποιες κακοτυχίες," εκτιμά ο Nettle.
Αν έχουμε πολλά ενδιαφέροντα είναι πιθανό να έρθει η ευτυχία που ζητάμε από εκεί όπου δεν την περιμέναμε.
