Την ώρα που στην Ελλάδα η συλλογή βλαστοκυττάρων από το αίμα του πλακούντα αποτελεί καθημερινό δίλλημα για τους μελλοντικούς γονείς, η Διεθνής Ένωση Έρευνας Βλαστοκυττάρων επιχειρεί να δημιουργήσει το νομικό και ηθικό πλαίσιο για την έρευνα, τη χρήση και τη συλλογή τους.

Οι προοπτικές που δημιουργούνται από την βλαστοκυτταρική έρευνα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι μόνο τη στιγμή της γέννησης μπορούν να δοθούν τα αρχέγονα βλαστοκύτταρα του πλακούντα, δημιουργούν ένα από τα πιο σημαντικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν, πλέον, τα ζευγάρια στη χώρα μας που περιμένουν παιδί. Να επενδύσουν 1000-1500 € για τη κρυοσυντήρηση των βλαστικών κυττάρων του επερχόμενου παιδιού τους ή να μην το κάνουν; Υπάρχει ουσιαστικός λόγος για αυτήν την πράξη ή μήπως είναι μία δαπάνη χωρίς αντίκρισμα; Να επενδύσουν στις προσδοκίες που γεννά η πρόοδος ή να περιμένουν τη διασφάλιση της εφαρμοσμένης ιατρικής;

Η χρήση των βλαστικών κυττάρων για θεραπευτικούς σκοπούς έχει αποκτήσει δεσπόζουσα υπόσταση στους επιστημονικούς κύκλους. Η αξιοποίηση και αποθήκευση βλαστικών κυττάρων του ομφάλιου λώρου, δίχως να φέρουν τα ηθικά διλήμματα συγγενών διαδικασιών, παρέχουν σημαντικές προοπτικές στην εξέλιξη της θεραπείας. Σύμφωνα με τον Γιώργο Λυμπερόπουλο, Βιολόγο -Βιοχημικό και επιστημονικό συνεργάτη της βρετανικής εταιρείας «FUTURE HEALTH» που δραστηριοποιείται στη αποθήκευση βλαστοκυττάρων και στην Ελλάδα, «τα βλαστικά κύτταρα μόλις ξεκινάνε. Αυξάνει διαρκώς ο αριθμός τον ασθενειών που μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω αυτών. Είναι ένα υλικό που δεν πρόκειται να ξαναβρούμε σε κάποια στιγμή της ζωής του παιδιού και είναι σε χρόνο μηδέν. Δηλαδή, από εμένα που είμαι 50 χρονών, μπορούμε να πάρουμε βλαστικά κύτταρα από το μυελό των οστών αλλά αυτά φέρουν αυτό το βάρος των 50 ετών: τις ασθένειες που έχω περάσει, κτλ. Επίσης, πιστεύεται ότι έχουν μεγαλύτερη δυναμικότητα και συνεχίζονται τα πειράματα και η έρευνα προς αυτήν την κατεύθυνση. Το θέμα είναι να προβλέψει κανένας το μέλλον.

“Εγώ πιστεύω ότι στο μέλλον θα περάσουμε στην ετεροθεραπεία. Ουσιαστικά, το σώμα μας χρησιμοποιεί τα βλαστικά κύτταρα για να επιδιορθώσει βλάβες που συμβαίνουν μέσα σε αυτό. Αυτή τη μέθοδο ακολουθούμε και εμείς και ο επόμενος στόχος είναι να μπορέσουμε να πολλαπλασιάσουμε αυτά τα κύτταρα και να παραμείνουν αρχέγονα. Όποτε, από ένα κύτταρο να πάρουμε δισεκατομμύρια και να τα χρησιμοποιήσουμε για θεραπεία. Νομίζω ότι σε λίγα χρόνια ακόμη και τα φάρμακα θα μπορούμε να τα προσδέσουμε σε ένα βλαστικό κύτταρο και να δράσουμε στο σημείο, χωρίς τις υπάρχουσες ανεπιθύμητες παρενέργειες. Δηλαδή, αν έχουμε ένα πρόβλημα στο συκώτι, να μπορέσουμε να θεραπεύσουμε το συκώτι».

Ο Δρ. Ανδρέας Μπαζαίος, μαιευτήρας-γυναικολόγος, μέλος του Βασιλικού Κολεγίου μαιευτήρων-γυναικολόγων της Μ. Βρετανίας, εξηγεί ποια διαδικασία ακολουθείται για τη συλλογή των βλαστοκυττάρων από τον ομφάλιο λώρο ενώ καταθέτει και την άποψή του για τις προοπτικές που προσφέρει η ιατρική έρευνα με αυτά τα αρχέγονα κύτταρα: «Η τεχνική βασίζεται στη συλλογή του αίματος που εγκλωβίζεται στον πλακούντα, μετά τη γέννηση του παιδιού και αφού έχει κοπεί ο ομφάλιος λώρος και η οποία εκ των πραγμάτων θα πήγαινε χαμένο. Σαφέστατα είναι τελείως ακίνδυνη και τελείως ανώδυνη για τη μητέρα και το μωρό. Μέσα στο πεντάλεπτο που ακολουθεί τη γέννηση του μωρού και την έξοδο του πλακούντα έχει κάποιος την ευκαιρία με μία βελόνα να συλλέξει το αίμα από τον ομφάλιο λώρο, το οποίο είναι εγκλωβισμένο μέσα στον πλακούντα.

“Αυτά τα κύτταρα που συλλέγονται, αποκαλούνται βλαστοκύτταρα, είναι αρχέγονα, πρωτόγονα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος και συγκεκριμένα του αίματος, τα οποία επειδή είναι τόσο πρωτόγονα, είναι πιο πολυδύναμα, δεν έχουν υψηλή διαφοροποίηση. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσαν δυνητικά στο μέλλον, με τις κατάλληλες εργαστηριακές συνθήκες να διαφοροποιηθούν και σε άλλες κυτταρικές σειρές. Αυτή τη στιγμή η τεχνική είναι εφαρμοσμένη και αποδεδειγμένα πετυχημένη μόνο για μεταμόσχευση μυελού των οστών. Φαίνεται, όμως, σε πειραματικά μοντέλα ότι μπορούν να εξελιχθούν και σε άλλες κυτταρικές σειρές, όπως για παράδειγμα σε νευρικά κύτταρα. Αυτό μπορεί να συμβάλλει στο μέλλον σε θεραπείες διαφόρων νευρολογικών νοσημάτων, όπως για παράδειγμα στη νόσο Αλτσχάιμερ. Επίσης, υπάρχει προοπτική για αναπαραγωγή παγκρεατικών κυττάρων με πιθανή εφαρμογή σε διαβητικούς. Ένδεχομένως να μπορούν να παραχθούν κύτταρα του καρδιακού μυός. Μέσα σε μία πενταετία, η τεχνική αυτή έχει κάνει αλματώδη πρόοδο. Αυτά, βέβαια, είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο και για να δει κανείς ευρεία εφαρμογή θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια.».

Την ώρα, όμως, που η ιατρική επιστήμη ερευνά, πειραματίζεται και πρωτο-εφαρμόζει, οι τράπεζες βλαστικών κυττάρων ήδη δραστηριοποιούνται και συλλέγουν. Στις δημόσιες τράπεζες φυλάσσονται τα βλαστικά κύτταρα που δωρίζονται από τους γονείς για να χρησιμοποιηθούν από οποιονδήποτε συμβατό αποδέκτη οπουδήποτε στη γη. Με αυτόν τον τρόπο, δημιουργείται αυτό που ονομάζουν παγκόσμια δεξαμενή βλαστικών κυττάρων. Ταυτόχρονα, αναπτύσσονται και οι ιδιωτικές τράπεζες παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, υπάρχουν περίπου δέκα ιδιωτικές, σε ένα αρκετά «θολό τοπίο» και αυτές τα διατηρούν μόνο για οικογενειακή χρήση.

Η ανάγκη ελέγχου της ποιότητας επεξεργασίας των δειγμάτων οδήγησε στην δημιουργία διεθνών κανόνων και οργανισμών πιστοποίησης της σωστής λειτουργίας των τραπεζών αυτών. Η Μεγάλη Βρετανία είναι από τους πρωτοπόρους στον τομέα του νομοθετικού πλαισίου και πιστοποίησης λειτουργίας. Ακολούθησαν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Ισπανία ενώ πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Ένωση νομοθέτησε το πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο πρέπει να γίνεται η φύλαξη και κρυο-συντήρηση βλαστοκυττάρων. Στη χώρα μας δεν υπάρχει ακόμη νομικό πλαίσιο, ούτε έχει γίνει η εναρμόνιση με αυτό της ΕΕ.

Την ώρα, όμως, που αναζητείται το καθεστώς λειτουργίας, οι επίδοξοι γονείς έρχονται σε επαφή με το ζήτημα και ανταποκρίνονται θετικά ή αρνητικά. Σύμφωνα με τον κ. Λαμπρινόπουλο, «ο ρυθμός ανάπτυξης είναι αρκετά μεγάλος. Είναι περίπου διπλάσιος ο αριθμός των οικογενειών σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι τον τελευταίο χρόνο υπήρξαν αρκετά δημοσιεύματα σχετικά με τα βλαστοκύτταρα. Επίσης, και στα σαλόνια των γυναικολόγων υπάρχουν, πλέον, σχετικά φυλλάδια». Σύμφωνα με στοιχεία ιδιωτικού φορέα, το 2004 γύρω στο 5% των νέων γονέων ανταποκρίθηκε θετικά στη φύλαξη των βλαστοκυττάρων ενώ το 2005 το ποσοστό αυτό ανέβηκε στο 10%. Η αύξηση αυτή αναμένεται ακόμη μεγαλύτερη το 2006. O κ. Μπαζαίος καταθέτοντας την προσωπική του εμπειρία για τη στάση των νέων ζευγαριών απέναντι στο ζήτημα, αναφέρει: «Σε γενικές γραμμές είναι πολύ θετική. Θα έλεγα ότι τουλάχιστον το 80% των ζευγαριών που με επισκέπτονται είναι θετικά προς αυτήν την προοπτική».

Οι θετικές προοπτικές που φέρει αυτή η πρακτική έχουν και αντίλογο. Ένα κομμάτι αυτού είναι ότι πρόκειται για μία νέα θεραπευτική μέθοδο που απαιτεί πολυετή έρευνα και εκτεταμένη εφαρμογή για να μπορέσει να αποτελέσει δοκιμασμένη ιατρική πρακτική. Όμως, οι χαμηλές πιθανότητες που δίνονται για την αξιοποίηση των βλαστοκυττάρων του ομφάλιου λώρου σε συνήθεις θεραπείες (1:2700 για το παιδί μέχρι τα 21 του έτη, 1:1400 για την οικογένεια – «Επιθεώρηση της Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας”) δεν οδηγούν σε ξεκάθαρο συμπέρασμα, καθώς αλλάζουν στην πορεία τα δεδομένα σχετικά με τις παθήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν, ενώ αυξάνονται οι πιθανότητες χρήσης από το δότη μετά τα 21 του χρόνια. Σύμφωνα με τη διευθύντρια του Ανοσολογικού και Εθνικού Κέντρου Ιστοσυμβατότητας «Γ. Γεννηματάς», Αικ. Σταυροπούλου – Γκιόκα και υπεύθυνη της Δημόσιας Τράπεζας Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος, «η μεγάλη εφαρμογή των αρχέγονων βλαστοκυττάρων είναι η αλλογενής μεταμόσχευση. Αυτό γίνεται, πλέον, σε παιδιά και σε ενήλικες σαν μία εναλλακτική πηγή μεταμόσχευσης μυελού των οστών. Αυτό είναι ρουτίνα πια και έχει δώσει πάρα πολύ καλά αποτελέσματα γιατί τα βλαστοκύτταρα είναι άωρα κύτταρα και μας προστατεύουν από την αντίδραση του μοσχεύματος έναντι ξενιστή και την απόρριψή του. Μία τέτοια μονάδα δεν χρειάζεται να έχει πλήρη γενετική ταυτότητα, κάτι που είναι απολύτως απαραίτητο για έναν δότη».

Η άποψη της κας Σταυροπούλου, όμως, για τη μεταμόσχευση στο ίδιο το άτομο αλλά και το ρόλο των ιδιωτικών τραπεζών είναι τελείως διαφορετική: «Ορισμένοι άνθρωποι θέλουν να γίνουν επιχειρηματίες της «μίας νύκτας» και να λύσουν το οικονομικό τους πρόβλημα σε μία πενταετία και μετά δεν τους ενδιαφέρει τίποτα. Αυτοί κάνουν ευτυχισμένες τις μητέρες λέγοντάς τους διάφορα παραμύθια, όπως «αν μαζέψετε τα βλαστοκύτταρα θα λύσετε το πρόβλημα του παιδιού σας». Ενδεχομένως, αυτή η άποψη να μην είναι 100% λάθος. Ισχυρίζονται, όμως, ότι θα κάνεις αυτόλογη μεταμόσχευση όταν το παιδάκι σου το χρειαστεί. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, μίας λευχαιμίας στα 12 ή στα 15. Αυτό δεν ισχύει επιστημονικά γιατί η επίσημη επιστημονική κοινότητα, οι αιματολόγοι, δηλαδή, δεν πρόκειται να πάρουν αυτόλογα κύτταρα να μεταμοσχεύσουν σε ένα παιδί με λευχαιμία. Επομένως, δεν θα υπάρχει κανείς αιματολόγος-μεταμοσχευτής να χρησιμοποιήσει το ίδιο κύτταρο στο άρρωστο παιδί. Θα πάρει άλλο, αλλογενές. Αντίθετα, ενδέχεται μέσα στην οικογένεια να υπάρχει ένα άλλο παιδάκι που θα έχει την ανάγκη. Αυτό έχει εφαρμογή και το μαζεύουμε εμείς, επίσημα. Αυτό δεν το στέλνουμε στις παγκόσμιες δεξαμενές. Έχουμε μαζέψει μέχρι στιγμής περί τις 20 μονάδες, για περιπτώσεις που υπάρχουν προβλήματα μέσα στην οικογένεια, είτε υπάρχει ένα άρρωστο αδερφάκι, με θαλασσαιμία ή οικογενειακό διαβήτη κλ. Όχι, όμως, για πάσα νόσο μαζεύουμε τα κύτταρα για να τα καταψύξουμε. Θα μου πείτε, «μα έτσι που πάει η επιστήμη μπορεί σε δέκα χρόνια να τα χρησιμοποιήσουμε και να κάνουμε παρεμβάσεις». Η πρόοδος της τεχνολογίας θέτει αυτό το σοβαρό ερώτημα. Το θέμα είναι, όμως, πώς τα μαζεύουν, διότι δεν υπάρχει έλεγχος σε αυτή τη διαδικασία. Πρώτα απ’ όλα, δεν υπάρχει το νομικό πλαίσιο. Δεν έχει εναρμονιστεί η εθνική νομοθεσία με την ευρωπαϊκή ντιρεκτίβα. Κάνει ο καθένας ότι θέλει. Αφήνει τους μαιευτήρες να κάνουν αυτές τις συλλογές που δεν είναι οι αρμόδιοι, το δίνουν σε έναν πατέρα, ο οποίος μέσα στην παραζάλη του το δίνει σε μία μεταφορική εταιρεία. Αυτή το στέλνει σε κάποια τράπεζα του εξωτερικού, είτε στις Βρυξέλλες, είτε στην Μ. Βρετανία και είναι ήσυχος ότι όλα είναι εντάξει. Δεν είναι, όμως, έτσι».

Σύμφωνα με την κα Σταυρόπούλου, υπάρχει μία σκέψη για μεταφορά των συλλογών από τις ιδιωτικές τράπεζες, στην παγκόσμια δεξαμενή: «Στις 24 Απριλίου θα γίνει η διεθνής συνάντηση μεταμόσχευσης μυελού στη Λιόν και εκεί θα συζητηθεί τι θα γίνει με τις ιδιωτικές τράπεζες. Άκουσα ότι οι ΗΠΑ θα πιέσουν τις τράπεζες αυτές να δώσουν τις μονάδες που έχουν συγκεντρώσει στην παγκόσμια δεξαμενή. Αν όλες οι μητέρες του κόσμου τα κρατούν για το παιδάκι τους, τότε δεν πρόκειται να δώσει κανένας για αλλογενή μεταμόσχευση. Οι ιδιωτικές τράπεζες βγάζουν εκατομμύρια για ένα συσσωρεμένο υλικό που δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί ποτέ. Αυτό έχουν αρχίσει και το σκέφτονται σοβαρά, πλέον, τα κράτη».

Τέλος, εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι ασκείται μία έντονη κριτική στο γεγονός ότι η επιχειρηματικότητα προπορεύεται της ιατρικής και η ελπίδα της αλήθειας. Έκθεση της ISSCR (Διεθνής Ένωσης Έρευνας Βλαστοκυττάρων) που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα αναφέρει ότι «οι επιστήμονες και οι νοσοκομειακοί γιατροί πρέπει να είναι ξεκάθαροι και ειλικρινείς με ζητήματα που σχετίζονται με τη βλαστοκυτταρική έρευνα και τις προοπτικές που έχει να εξελίξει την ιατρική. Οι επιστήμονες πρέπει να εμποδίσουν τη δημιουργία εξωπραγματικών προσδοκιών επιτυχίας και να εκπαιδεύσουν το κοινό ότι απαιτούνται ακόμη πολλά βήματα για να υπάρξουν θεραπείες αποτελεσματικές και ασφαλείς».

Η 15σέλιδη έκθεση της (ISSCR) στην οποία μετέχουν ερευνητές, νομικοί και ειδικοί περί των ηθικών ζητημάτων από 14 χώρες έχει ως βασική επιδίωξη να συνεισφέρει σε μία πρώτη προσπάθεια εναρμονισμένης έρευνας διεθνώς σε αυτόν τον ελπιδοφόρο τομέα της ιατρικής και ταυτόχρονα, να δώσει τη δυνατότητα σε όσα κράτη το επιθυμούν, να υιοθετήσουν τις προτάσεις της. Αυτές προτείνουν την απαγόρευση πειραμάτων χωρίς ξεκάθαρη επιστημονική αιτιολογία, αποτρέπουν την εργαστηριακή έρευνα με έμβρυα μεγαλύτερα των 14 ημερών και τη διεξαγωγή πειραμάτων με διασταύρωση ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα. Σημαντικό κομμάτι της έκθεσης αποτελεί η προτροπή για υποχρεωτική δημοσίευση όλων των ευρημάτων των επιστημόνων πάνω στη βλαστοκυτταρική έρευνα ούτως ώστε αυτά να αποτελούν κοινό αγαθό της βιοιατρικής κοινότητας.

Ταυτόχρονα, στην έκθεση εξετάζεται το ζήτημα της οικονομικής αποζημίωσης των γυναικών που δίνουν γονιμοποιημένα ωάρια, και προτείνεται για αυτό το ζήτημα να αποφασίζουν οι εθνικές επιτροπές και τα ανάλογα ιδρύματα. Επίσης, προτρέπει στην απαγόρευση τη χρήση της κλωνοποίησης.

Η έκθεση συνάντησε αντιδράσεις από την ηθική σκοπιά της. Ο Ρίτσαρντ ΝΤόερφλίνγκερ, μέλος του Αμερικανικού Συμβουλίου Καθολικών Επισκόπων υποστήριξε ότι «αυτή η έκθεση είναι άχρηστη ως ηθικός κώδικα. Εκδόθηκε από επιστήμονες και ερευνητές που έχουν αφιερώσει τις καριέρες τους σε αυτόν τον τομέα και θα βγουν κερδισμένοι από την επέκτασή του». Ο Πρόεδρος της ISSCR, Τζορτζ Ντέιλι δήλωσε ότι «θέλουμε να δώσουμε μία αίσθηση διαφάνειας, με ορισμένες πολύ σημαντικές ηθικές συζητήσεις να λαμβάνουν χώρα και οι επιστήμονες έδειξαν ότι θέλουν να κάνουν την έρευνά τους υπό ένα ηθικό και αποδεκτό νομικό πλαίσιο».

Τάσος Οικονόμου ww.kathimerini.gr