Η λέξη «τιμωρία» συχνά είναι μια σκληρή λέξη για τους γονείς και για τα παιδιά. H τιμωρία συνδέεται με έννοιες όπως αμάρτημα, ποινή, πόνο. Είναι καλό να ξεκαθαρίσουμε ότι όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη τιμωρία την ορίζουμε σαν μια πράξη που κάνουν οι  γονείς, για να μάθουν στα παιδιά τους κάτι. Να μάθουν τα παιδιά τον τρόπο να ξεχωρίζουν το επιτρεπτό από το απαγορευμένο. Να μάθουν ότι οι πράξεις έχουν συνέπειες, και έτσι να τα βοηθήσουν να εξασκηθούν στην αντιμετώπιση της πραγματικότητας για την υπόλοιπη ζωή τους, που είναι γεμάτη από πράξεις και συνέπειες.

Πώς, πότε και ποια τιμωρία

Πώς, πότε και ποια τιμωρία θα πρέπει να χρησιμοποιεί ο γονιός ώστε να συμβάλει στην ουσιαστική ανθρώπινη και κοινωνική μόρφωση; Αν γνώμονας για την τιμωρία είναι να μάθουν τα παιδιά περί συνέπειας, η ίδια η έννοια γίνεται απλός και σίγουρος οδηγός. Βασική αρχή είναι ότι οι τιμωρίες θα πρέπει να είναι σχετικές με την αταξία, γιατί αλλιώς μπερδεύουν τα παιδιά. Πολλοί γονείς λένε «δεν ξέρω πώς να τον τιμωρήσω»… Όταν τους ρωτάς για ποια αταξία, απαντούν «για οποιαδήποτε αταξία»…Μα κάθε πράξη έχει διαφορετικές συνέπειες, επομένως δεν μπορούν να υπάρχουν και γενικές τιμωρίες. Με οδηγό την έννοια «πράξη-συνέπεια», μπορούν οι γονείς να βρουν μόνοι τους τη σωστή τιμωρία.

Κάθε πράξη έχει διαφορετικές συνέπειες

Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα:  Η Μαρία σπάει ένα βάζο με λουλούδια. Οι γονείς, της απαγορεύουν να δει τηλεόραση για μία εβδομάδα Η Μαρία, από αυτή την τιμωρία, το μόνο που ίσως έμαθε είναι να είναι πιο προσεκτική με τα βάζα της μαμάς. Σίγουρα επίσης έμαθε ότι κάθε φορά που οι γονείς της θυμώνουν, της στερούν κάτι που της αρέσει. Δεν έμαθε όμως πολλά για την έννοια  πράξη-συνέπεια. Ας δούμε άλλες πιθανές τιμωρίες, που ίσως θα μάθαιναν περισσότερα πράγματα στο παιδί, ανάλογα πάντα με την ηλικία της και τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε το λάθος. Ακόμα και αν η Μαρία είναι πολύ μικρή, πρέπει να βοηθήσει έστω συμβολικά στο συμμάζεμα, να σκουπίσει το πάτωμα, να σφουγγαριστούν τα νερά, να πεταχθούν τα λουλούδια. Πολλοί θα πιστεύουν ότι αυτό δεν είναι τιμωρία, είναι όμως μια διαδικασία να καταλάβουν τα παιδιά ότι οι πράξεις τους έχουν συνέπειες. Εάν η Μαρία είναι λίγο μεγαλύτερη (π.χ. 4 ετών), θα μπορούσε να «αντικαταστήσει» το βάζο, φτιάχνοντας ένα από πηλό ή από ένα πλαστικό ή γυάλινο μπουκάλι, στο νηπιαγωγείο ή και μαζί με την μαμά. Εάν είναι 12 χρονών και έχει χαρτζιλίκι, θα μπορούσε να αγοράσει ένα νέο βάζο και να αντικαταστήσει αυτό που έσπασε.

Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η αταξία

Είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη τις συνθήκες στις οποίες πραγματοποιείται μια αταξία:. Εάν ακολουθήσουμε το παραπάνω παράδειγμα, η Μαρία θύμωσε και έσπρωξε το βάζο ή το έσπασε κατά λάθος; Έσπασε το βάζο παίζοντας με την μπάλα μέσα στο σπίτι, ενώ της είχε ειπωθεί με σαφήνεια ότι μπορεί να παίζει μόνο στο κήπο; Στην πρώτη περίπτωση θα πρέπει να τιμωρηθεί και να συμμετέχει στην αντικατάσταση του αντικειμένου, γιατί έχει δικαίωμα να θυμώνει αλλά απαγορεύεται να καταστρέφει  αντικείμενα, τόσο της μαμάς όσο και δικά της. Στην δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να κουβεντιάσουν ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν υπάρχουν κοντά μάς αντικείμενα που μπορούν να σπάσουν και να βοηθήσει στο μάζεμα. Στη τρίτη περίπτωση, θα μπορούσε να στερηθεί για λίγες μέρες την μπάλα, γιατί παρέβη έναν κανόνα του σπιτιού και υφίσταται τις συνέπειες.

Η έλλειψη τιμωρίας

Η έλλειψη της τιμωρίας μπορεί να δημιουργήσει στα παιδιά άγχος ιδιαίτερα από την ηλικία 4-5 ετών, όταν δηλαδή αρχίζουν  να αποκτούν τη δική τους συνείδηση. Η συνείδηση είναι αυτή που υπαγορεύει το "καλό" και το "κακό", το "σωστό" και το "λάθος". Η συνείδηση του παιδιού, όταν αρχίζει να σχηματίζεται είναι σκληρή, αυστηρή, απόλυτη και εκδικητική. Αν, λοιπόν, δεν αναλάβει κάποιος το ρόλο να τιμωρήσει το παιδί λογικά και ανάλογα με την «αταξία», τη στιγμή που συμβαίνει, το παιδί μένει αβοήθητο να τα βγάλει πέρα μόνο του. Έτσι, «φαντάζεται» φοβερές τιμωρίες και κινδύνους, που υπαγορεύονται από την πρώιμη συνείδησή του. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι η «τιμωρία» από εμάς είναι αναγκαία, έτσι ώστε να μην αφήνουμε το παιδί μας μόνο του αντιμέτωπο με όλες τις πρωτόγονες ορμές του και φόβους τιμωριών που πηγάζουν από μέσα του και δεν ελέγχονται εύκολα. Θα έχετε,
ίσως, παρατηρήσει ότι τα παιδιά, μετά από μία κατάλληλη και σωστή τιμωρία, είναι πιο ήρεμα. Από την άλλη, όταν κάνουν κάποια αταξία για την οποία δεν τιμωρούνται, ακολουθεί μία σειρά από αταξίες.

Η συνείδηση του παιδιού

Καθώς το παιδί μεγαλώνει, ωριμάζει και η συνείδηση του, γίνεται πιο εύκαμπτη και ρεαλιστική και παύει να το φοβερίζει με τεράστιες τιμωρίες. Η συνείδηση σταθεροποιείται περίπου στην εφηβεία. Τότε έχει έρθει η στιγμή να πάψουμε εμείς να «τιμωρούμε» το παιδί, καθώς του φτάνει η σκέψη και η συνείδηση του για να κρίνει μόνο του τι πρέπει ή τι δεν πρέπει να κάνει.

Η τιμωρία στην εφηβική ηλικία

Όμως, κάποιες φορές ακόμα και ο έφηβος θα τιμωρηθεί. Οποιαδήποτε παρέμβαση σε ένα έφηβο, για να είναι επιτυχής, είναι απαραίτητο να πλαισιώνεται από ουσιαστική κατανόηση των αναγκών του και των δικαιωμάτων του και παράλληλα να ενισχύει την ανάληψη ευθυνών απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους. Στην εφηβεία, η έννοια της «αταξίας» αποκτά άλλο νόημα. Οι έφηβοι από τη φύση τους μπορεί να είναι «ανυπάκουοι» και «αντιδραστικοί». Κάθε γονιός χρειάζεται να έχει υπόψη του πως όλα αυτά αποτελούν κινήσεις εξέλιξης, αυτονόμησης και ανεξαρτητοποίησης, που για να πετύχουν όμως αυτόν τον σκοπό, χρειάζεται να πραγματοποιούνται μέσα σε ένα πλαίσιο ασφάλειας.

Η ανάγκη και η χρησιμότητα της τιμωρίας

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ως γονείς πόσο χρήσιμο και αναγκαίο για την ανάπτυξη ενός παιδιού είναι η «τιμωρία», πάντοτε σε αναλογία με την ηλικία του παιδιού, την πράξη και το πώς αυτή έγινε. Μόνο έτσι θα μειωθούν οι ενοχές και οι τύψεις που ένας γονιός φέρει όταν «τιμωρεί» το παιδί του και μόνο τότε μπορεί να του μιλήσει για αυτό, να του εξηγήσει με σαφήνεια και να του πει τι ακριβώς τον δυσαρέστησε στη συμπεριφορά του, διασφαλίζοντας ότι το παιδί έχει καταλάβει ακριβώς γιατί τιμωρείται.