Από τη μία η προαιώνια ανάγκη του να μάθουμε «τι τέξεται η επιούσα», κι από την άλλη η παράδοση, που τους δίνει διάφορες ερμηνείες, μας κάνουν συχνά να φλερτάρουμε με την ιδέα ότι τα όνειρα μας μπορεί να είναι προφητικά.

Πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι τα όνειρα τους είχαν αρκετές φορές προφητικό περιεχόμενο. Οι ψυχολόγοι σχολιάζουν αυτές τις εμπειρίες λέγοντας ότι λειτουργούμε με βάση μια επιλεκτική μνήμη, η οποία συγκρατεί τις συμπτώσεις, ενώ επίσης έχουμε την τάση να διαμορφώνουμε τις ιστορίες παλαιότερων ονείρων με τέτοιο τρόπο, ώστε να ταιριάζει σε γεγονότα που θα λάβουν χώρα αργότερα. Τα όνειρα, άλλωστε, είναι τόσο ασαφή και πολύπλευρα που είναι εύκολο να βρεθούν συνδέσεις μεταξύ των περιεχόμενων τους και πραγματικών γεγονότων.

Πειράματα με εθελοντές έχουν δείξει ότι, όταν τα όνειρα καταγράφηκαν σε κάποιο ημερολόγιο, ώστε να αποκλειστεί ο παράγοντας της επιλεκτικής μνήμης, τότε τα όνειρα αξιολογήθηκαν ως λιγότερο προφητικά των γεγονότων που ακολούθησαν. Σε άλλα πειράματα, κατά τα οποία οι εθελοντές έλαβαν ψεύτικα και κατασκευασμένα ημερολόγια, που περιείχαν προφητικά και μη προφητικά όνειρα, οι εθελοντές κατέγραψαν στη μνήμη τους μόνο τα προφητικά όνειρα.

Στην περίπτωση που υποθέσουμε ότι το όνειρο είναι η επεξεργασία των πολλών πληροφοριών που λαμβάνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι οποίες δεν καταγράφονται στο συνειδητό αλλά στο υποσυνείδητο, τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά τη διάρκεια του ονείρου ο εγκέφαλος, τακτοποιώντας αυτές τις πληροφορίες, βρίσκει μοτίβα και μια ακολουθία.

H επιστήμη, έχει τη δύναμη της πρόβλεψης λόγω της επαγωγικής μεθόδου. Αν αναλύσουμε μεγάλο αριθμό δεδομένων μέσα από πολλές παρατηρήσεις, τότε μοτίβα μπορεί να εμφανιστούν που θα μας οδηγήσουν σε θεωρίες ικανές για ακριβή πρόβλεψη του επόμενου γεγονότος. Επιπροσθέτως, η θεωρία του χάους δηλώνει τάξη μέσα σε μια φαινομενική αταξία. Είναι λοιπόν δυνατόν ο εγκέφαλος να εντοπίζει αυτήν την τάξη στις πολλές πληροφορίες και με ένα επιστημονικό, δηλαδή επαγωγικό τρόπο, να προβλέπει το επόμενο σχετικό γεγονός. H δυνατότητα της επαγωγής είναι, κατά την προσωπική μου άποψη, το σημαντικότερο όπλο του ανθρώπου. Μέσω αυτής αναπτύξαμε την φαντασία μας, τις ιδέες μας, τις επιστήμες και γενικά ολόκληρο τον πολιτισμό μας. Δεν βλέπω λοιπόν το λόγο να μην έχει για εμάς και άλλα δώρα, τα οποία ο εγκέφαλος αναγνωρίζει υπό κάποιες συνθήκες και καταστάσεις. Αυτή, αποτελεί για μένα, μια ορθολογική προσέγγιση του ερωτήματος για να δοθεί μια εξήγηση, δίχως το μεταφυσικό στοιχείο.

Θέμα πιθανοτήτων

Μια δεύτερη εκδοχή, η οποία προσεγγίζει το θέμα από την αντίθετη πλευρά, έχει να κάνει με τους αριθμούς και το θέμα των πιθανοτήτων. Υποθέτοντας ότι καθένας μας έχει περίπου 3 όνειρα κάθε νύχτα και ότι ο πληθυσμός της γης είναι 6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, τότε στη διάρκεια ενός έτους, έχουμε περίπου 6 τρισεκατομμύρια όνειρα. Αυτός είναι αριθμός αρκετά μεγάλος για να δικαιολογήσει το ότι υπάρχει η πιθανότητα, κάποια από αυτά τα όνειρα να επαληθευτούν συμπτωματικά.

Βάσει ενός άλλου τρόπου υπολογισμού, στη διάρκεια 30 ετών κάθε άνθρωπος βλέπει 10.000 όνειρα. Αν οι πιθανότητες επαλήθευσης ενός ονείρου είναι μια στις 1.000 (επιλέγω αυτήν την πιθανότητα, λόγω του ότι είναι μια συνηθισμένη καθημερινή έκφραση που υπονοεί το αδύνατο), τότε καθένας από εμάς θα έχει δει στη διάρκεια αυτή των 30 ετών τουλάχιστον 10 «προφητικά» όνειρα.

Αφήνοντας στην άκρη τη μεταφυσική, μπορούμε να σκεφτούμε ορθολογικά και στο τέλος να διαλέξουμε την εκδοχή που μας ταιριάζει. H στιγμή που η επιστήμη θα δώσει ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα του τίτλου, δεν έχει έρθει ακόμη, αν και είναι θέμα χρόνου. O ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ένας πολύ βαθύς ωκεανός γεμάτος μυστικά και πολυπλοκότητα και όπως ήδη έχουμε πει,
μόλις κάναμε την πρώτη μας βουτιά.

Κλείνοντας, θα ήθελα να πω ότι πέρα από τις πιθανές οργανικές ή ψυχολογικές πτυχές τους, τα όνειρα έχουν και μια φιλοσοφική διάσταση, αφού αποτελούν μια καλή αφορμή για να αναρωτηθούμε εάν η πραγματικότητα μας είναι αυταπάτη και ψευδαίσθηση. Τις περισσότερες φορές δεν συνειδητοποιούμε ότι ονειρευόμαστε και έτσι, για όσο διαρκεί το όνειρο, αυτή είναι η μόνη πραγματικότητα που βιώνουμε, ενώ υπάρχουν και οι περιπτώσεις του ψευδούς ξυπνήματος, κατά τις οποίες η πραγματικότητα φαίνεται περίεργη σε σχέση με αυτό που γνωρίζουμε, είμαστε όμως ανίκανοι να διακρίνουμε εκείνες τις στιγμές το όνειρο, από την αληθινή πραγματικότητα. H δυσκολία αυτή, να διακρίνουμε το όνειρο από την πραγματικότητα, κάνει πολλούς να αμφισβητούν την «αλήθεια» της πραγματικότητας και υποστηρίζουν ότι ολόκληρη η ζωή μας είναι μια προσομοίωση ή ακόμα και ένα όνειρο.

Από τα αρχαία χρόνια άλλωστε, οι φιλόσοφοι αμφισβητούσαν τις αισθήσεις μας ως την απόλυτη πηγή της γνώσης μας για τον κόσμο. Το ερώτημα, αν τελικά ολόκληρη η ζωή μας είναι ένα όνειρο, έχει απασχολήσει φιλοσόφους όπως τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, αλλά και αργότερα τον Καρτέσιο.

Στην ανατολική φιλοσοφία αυτό το ερώτημα είναι γνωστό ως «Ο Ζουάνγκζι ονειρεύτηκε ότι ήταν πεταλούδα». Όταν ο Ζουάνγκζι ξύπνησε, δεν γνώριζε αν τελείωσε το όνειρο όπου ήταν πεταλούδα ή αν ήταν πεταλούδα που ξεκίνησε να ονειρεύεται ότι ήταν ο Ζουάνγκζι. Ίσως μια μέρα, μας λέει ο Ζουάνγκζι, θα έρθει ένα μεγάλο ξύπνημα και καταλάβουμε ότι όλα ήταν ένα όνειρο.

Περισσότερο στο βιβλίο του φυσικοχημικού Σπύρου Κιτσινέλη «Η Επιστήμη Των Ονείρων – Θεωρίες και Ερμηνείες Μιας Παράλληλης Πραγματικότητας».