Η ‘επαγγελματική εξουθένωση’ είναι ένας όρος που χρησιμοποιεί η ψυχολογία για να περιγράψει εκείνη την ψυχοσωματική εμπειρία στην οποία κάποιος βιώνει μακροχρόνια σωματική, διανοητική ή/και συναισθηματική εξάντληση ως αποτέλεσμα έντονου και μακροχρόνιου στρες.

Η συνεχής και για μεγάλο διάστημα έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες μπορεί σταδιακά να επιφέρει ποικίλες συνέπειες στην προσωπική, κοινωνική, επαγγελματική ζωή ενός ανθρώπου, καθώς και στη σωματική του υγεία.

Πώς μπορώ να ξέρω;

Σύμφωνα με έρευνες (Freudenberger, North, κ.α.) μερικά από τα χαρακτηριστικά της εξουθένωσης μπορούν να είναι τα παρακάτω:
(Δεν τα αναφέρω ιεραρχικά ούτε διαδέχεται απαραίτητα το ένα το άλλο)

• Η επίμονη και συνεχής προσπάθεια να δοκιμάζεις ή/και να αποδεικνύεις στον εαυτό σου (ή και στους άλλους) – π.χ. τάση για τελειομανία, συνεχής προσπάθεια να αποδείξεις ότι αξίζεις.
• Το να δουλεύεις ολοένα και πιο σκληρά (ενώ παράλληλα να έχεις μειωμένη αίσθηση ικανοποίησης και εκπλήρωσης).
• Το να παραμελείς τις ανάγκες σου.
• Η μετατόπιση των συγκρούσεων – π.χ. το να μη μπορείς να προσδιορίσεις ή/και να αντιληφθείς την κύρια ρίζα της εξάντλησης και να ξεσπάς εδώ κι εκεί προκαλώντας άκαιρες συγκρούσεις.
• Ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων με τρόπο που π.χ. η οικογένεια, οι φίλοι, τα χόμπι, παραβλέπονται σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό.
• Άρνηση των προβλημάτων που προκύπτουν (ο κυνισμός και η επιθετικότητα γίνονται κυρίαρχες αντιδράσεις).
• Απομάκρυνση – π.χ. μείωση των κοινωνικών επαφών στο ελάχιστο, ανύψωση συναισθηματικού τείχους.
• Αλλαγές στη συμπεριφορά που γίνονται φανερές στους άλλους και ιδιαίτερα σε όσους γνωρίζουν το άτομο.
• Αίσθηση εσωτερικού κενού.
• Κατάθλιψη.
• Σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (απέχθεια για το εργασιακό αντικείμενο, το εργασιακό περιβάλλον).

Μερικοί παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εξουθένωση μπορούν να είναι:

Παράγοντες που σχετίζονται με την εργασία:

• Να αισθάνεσαι ότι έχεις ελάχιστο ή καθόλου έλεγχο πάνω στην εργασία σου.
• Να υπάρχει συνεχής έλλειψη αναγνώρισης, επιβράβευσης ή κάποιου είδους ανταμοιβής για τη δουλειά που προσφέρεις.
• Να είναι ιδιαίτερα υπερβολικές ή/και μη ξεκάθαρες οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες όσον αφορά την εργασία σου.
• Η εργασία σου να έχει γίνει μονότονη χωρίς δημιουργικές αλλαγές, κίνητρα ή προκλήσεις.
• Να εργάζεσαι σε ένα χαοτικό ή/και ιδιαίτερα αγχωτικό εργασιακό περιβάλλον.
• Το να μη σου αρέσει το επάγγελμά σου ή η εργασία σου να είναι αντίθετη με τις αξίες και τις ηθικές αρχές σου.

Παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής:

• Να εργάζεσαι υπερβολικά χωρίς αρκετό χρόνο για ξεκούραση, χαλάρωση και ουσιαστική επαφή με τους άλλους.
• Να προσδοκώνται πολλά από εσένα και από πολλούς ανθρώπους.
• Να αναλαμβάνεις πάρα πολλές ευθύνες χωρίς αρκετή βοήθεια από τους άλλους.
• Να μην κοιμάσαι αρκετά.
• Η έλλειψη κοντινών και υποστηρικτικών σχέσεων.

Συχνά μερικά σημάδια ή συμπτώματα που δείχνουν ότι πιθανόν έχεις εξουθενωθεί είναι για παράδειγμα τα παρακάτω:

Στο Σώμα

• Αισθάνεσαι σωματική εξάντληση τον περισσότερο χρόνο της μέρας ή της βδομάδας.
• Έχει ‘πέσει’ το ανοσοποιητικό σου π.χ. αισθάνεσαι ότι είσαι σωματικά άρρωστος, έχεις συχνούς πονοκεφάλους, συχνά κρυολογήματα, πόνους ή ενοχλήσεις στους μυς και στην πλάτη.
• Παρατηρείς αλλαγή στον τρόπο που κοιμάσαι ή/και στην όρεξή σου (π.χ. κοιμάσαι ή να τρως λιγότερο ή περισσότερο απ’ ότι συνήθως).

Στην Καρδιά (ή αλλιώς στα συναισθήματα)

• Αισθάνεσαι ότι έχεις αποτύχει και αμφιβάλεις συνεχώς για τον εαυτό σου.
• Αισθάνεσαι αβοήθητος, παγιδευμένος, μπουχτισμένος.
• Έχεις ‘αποσυνδεθεί’, αισθάνεσαι μόνος στον κόσμο.
• Αισθάνεσαι έλλειψη κινήτρου.
• Αισθάνεσαι κυνικά ή να βλέπεις μέσα από αρνητική ματιά τα πράγματα.
• Νιώθεις μειωμένη ικανοποίηση και αίσθηση εκπλήρωσης για όσα έχεις κάνει και συνεχίζεις να κάνεις.

Στην Πράξη (ή αλλιώς στη συμπεριφορά)

• Απομακρύνεσαι από ευθύνες.
• Απομονώνεσαι και αποτραβιέσαι από τους άλλους.
• Αναβάλεις συνεχώς ή/και να χρονοτριβείς πολύ για αυτά που χρειάζεται να γίνουν.
• Χρησιμοποιείς το φαγητό, το αλκοόλ ή άλλες ουσίες για να διαχειριστείς την κατάσταση.
• Ξεσπάς αναίτια στους άλλους.
• Δεν πηγαίνεις στη δουλειά ή συστηματικά καθυστερείς να πας.

Προλαμβάνοντας την εξουθένωση

Αν αναγνωρίζεις στον εαυτό σου τέτοιου είδους σημάδια ή συμπτώματα όπως τα παραπάνω και νομίζεις ότι έχουν να κάνουν με εξουθένωση, τότε μπορείς έγκαιρα να φέρεις τη ζωή σου πάλι πίσω στην ισορροπία που πιθανόν χρειάζεσαι.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι που κανείς μπορεί να προλάβει να εξουθενωθεί είτε σε επίπεδο εργασίας είτε σε επίπεδο τρόπου ζωής. Συχνά είναι θέμα του να ‘ακούσεις καλύτερα’ τον εαυτό σου και να εξασκήσεις λίγο το νου σου και τη δημιουργικότητά σου, ώστε να σκεφτείς και να βρεις τους τρόπους που σου ταιριάζουν καλύτερα. Έτσι μπορείς να βρεις ξανά τις ισορροπίες που είναι κατάλληλες για εσένα, εφόσον το θέλεις.

Μπορεί να μην είναι πάντα εύκολη ή απλή υπόθεση, ειδικά αν έχεις βιώσει στρες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Όμως, είναι σημαντικό να δώσεις στον εαυτό σου χρόνο και περιθώρια. Για παράδειγμα, τι θα μπορούσες ή/και θα ήθελες να κάνεις διαφορετικά; Τι θα μπορούσες και θα ήθελες να κάνεις περισσότερο ή λιγότερο, ώστε να υπάρξει μια καλύτερη ισορροπία στον τρόπο ζωής σου; Θα ήταν σημαντικό, κατά τη γνώμη μου, να προσπαθήσεις σε αυτή τη διερεύνηση να λάβεις υπ’όψιν σου όσο το δυνατόν περισσότερες πλευρές του εαυτού σου, της προσωπικότητάς σου, των ικανοτήτων και των αξιών σου, σε σχέση με το σώμα σου, τα συναισθήματά σου, το πνεύμα σου, σε σχέση με τους άλλους.

Ανακάπτοντας από την εξουθένωση

Αν νομίζεις ότι ήδη βιώνεις μια περίοδο εξουθένωσης μπορείς να ανακάμψεις από αυτήν εφ’όσον τη διαχειριστείς έγκαιρα. Για παράδειγμα, το να συνεχίσεις να αναβάλεις να ξεκουράζεσαι, να παραμελείς τις ανάγκες σου ή να συνεχίσεις να διατηρείς τους ίδιους ρυθμούς θεωρώντας ότι ‘από μόνο του θα φύγει’, συνήθως δεν ωφελεί. Μερικά πράγματα που πιθανόν θα ήταν χρήσιμο να κάνεις άμεσα είναι:

• Να επιβραδύνεις τους ρυθμούς σου και να δώσεις στον εαυτό σου πραγματικό χρόνο για να ξεκουραστεί.
• Να ζητήσεις υποστήριξη. Ίσως να νιώθεις ότι θέλεις περισσότερο να αποτραβηχτείς. Ωστόσο, το να μοιραστείς αυτό που βιώνεις με τους αγαπημένους σου ανθρώπους (π.χ. οικογένεια, φίλους) μπορεί να είναι πραγματικά σημαντικό. Ή ακόμα να θεωρείς ότι θα ήταν καλό να ζητήσεις επαγγελματική βοήθεια.
• Επαναπροσδιόρισε τους στόχους και τις προτεραιότητές σου. Η περίοδος της εξουθένωσης μπορεί να αποτελέσει παράλληλα και μια ευκαιρία να επαναπροσδιορίσεις τις προτεραιότητες στη ζωή σου και να ξανα-ανακαλύψεις τι είναι πραγματικά σημαντικό για εσένα. Μπορείς να ξαναβάλεις τους στόχους, την καθημερινότητα, τις σχέσεις και τα όνειρά σου σε μια νέα βάση.
  Κάτι για να σκεφτείς

Έχει βρεθεί ότι οι άνθρωποι που εργάζονται σε επαγγέλματα που προσφέρουν άμεσες υπηρεσίες σε άλλους ανθρώπους (π.χ. επαγγέλματα υγείας), όσοι εργάζονται σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον, καθώς και όσοι φροντίζουν άλλους ανθρώπους (π.χ. ηλικιωμένους, ασθενείς κλπ) τείνουν να είναι πιο ευάλωτοι στην ψυχολογική εξουθένωση. Γιατί νομίζεις ότι μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Αντωνίου Άρτεμις, Σύμβουλος Ψυχολόγος  www.iatronet.gr