Ο καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Robin Dunbar εξηγεί με επιστημονικό τρόπο σε ένα άρθρο του στους Sunday Times, γιατί όσοι άνθρωποι δηλώνουν ότι έχουν πάνω από 150 φίλους (δηλαδή ανθρώπους που να ενδιαφερόμαστε γι’ αυτούς) στο Facebook ή οπουδήποτε αλλού απλά ψεύδονται.
Σύνθημα στην Αγία Παρασκευή
Ο Dunbar έγινε ευρύτερα γνωστός το 1993 όταν πρότεινε στην επιστημονική κοινότητα μια πρόταση που είναι γνωστή ως ο αριθμός Dunbar και η οποία παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ο Dunbar αφού μελέτησε τα πρωτεύοντα θηλαστικά, κυρίως πιθήκους, για τους οποίους διαθέτουμε τόνους επιστημονικών διατριβών και σκέφτηκε να κάνει μια σύγκριση. Είναι γνωστό ότι τα πρωτεύοντα θηλαστικά συντηρούν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και αυτό το καταφέρνουν παρέχοντας, και δεχόμενα, εξυπηρετήσεις. Στην κοινωνία των πιθήκων, όπως και σε αυτή των ανθρώπων, ισχύει ο κανόνας: το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο. Δημιουργούνται στενές παρέες, κλίκες, οι οποίες συνεργάζονται ή αντιμάχονται άλλες παρέες δίδοντας πραγματικά κοινωνική υφή σε αυτό που συμβαίνει.
Η παρατήρηση των επιστημόνων, πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων, είναι ότι ο αριθμός των ομάδων που σχηματίζονται σε μια κοινωνία πρωτευόντων θηλαστικών, είναι περιορισμένος. Αυτό συμβαίνει λόγω κατασκευής του εγκεφάλου, κυρίως του νεοφλοιού (neocortex) τον οποίο αποκτήσαμε σχετικά πρόσφατα. Ένας πίθηκος δεν μπορεί να ανιχνεύσει πάνω από έναν ορισμένο αριθμό πιθήκων, πόσο μάλλον να κάνει σχέση μαζί τους. Ο αριθμός των φίλων που μπορεί να κάνει, είναι απόλυτα περιορισμένος.
Ο Dunbar συνέκρινε τα πρωτεύοντα θηλαστικά με τον άνθρωπο και έβγαλε μια θεωρία που βασιζόταν σε επιστημονικές μελέτες του παρελθόντος που είχαν κυρίως να κάνουν με την κοινωνική συμπεριφορά πιθήκων και ανθρώπων. Μελέτησε κυρίως ανθρωπολόγους και παλαιοντολόγους και είδε ότι ο αριθμός 150, που έμελλε να γίνει ο αριθμός Ντάνμπαρ, επαναλαμβανόταν συνέχεια.
Διάβασε, για παράδειγμα, ότι ο αριθμός των κατοίκων ενός ανθρώπινου χωριού της νεολιθικής εποχής ήταν 150, ένας αριθμός που επαληθευόταν από πολλές μελέτες. Πότε απόκτησε ο άνθρωπος αυτό το πρόσθετο τμήμα του εγκεφάλου, υπεύθυνο γι’ αυτό το τόσο σημαντικό που ονομάζουμε συνείδηση; Ύστερα από περισσότερα από 100 χρόνια επιστημονικών ερευνών, λέμε σήμερα ότι τον απόκτησε, περίπου, πριν από 250.000 χρόνια, κατά τη διάρκεια της Πλειστοκαίνου.
Αφού μελέτησε εξαντλητικά τις μελέτες των ανθρωπολόγων και διαπίστωσε και πάλι ότι οι ομάδες των κυνηγών-συλλεκτών δεν ξεπερνούσαν τα 150 άτομα. Μελέτησε όμως και πολλά άλλα πράγματα, τα οποία παρέθεσε στη θέση του, όπως για παράδειγμα ότι η βασική ομάδα του στρατού των Ρωμαίων, όταν η Ρώμη ήταν υπερδύναμη, αποτελείτο από 150 άνδρες. Οι άνδρες ενός λόχου, για το πούμε με τη δική μας ορολογία, πρέπει οπωσδήποτε να διακατέχονται από δεσμούς φιλίας, όταν πολεμάνε μαζί. Είναι αυτονόητο ότι θα πέσεις στη φωτιά για να σώσεις τον αγαπημένο σου φίλο που κινδυνεύει από τα κοντάρια των εχθρών.
Φαίνεται, πιο καθαρά ύστερα από τη συμβολή του Dunbar, ότι ο αριθμός των προσώπων με τα οποία μπορούμε να έχουμε μια αποδεκτή κοινωνική σχέση δεν ξεπερνά τα 150. Πάνω από αυτό το νούμερο, οι φίλοι που έχουμε στο Facebook είναι κυριολεκτικά εικονικοί, δεν έχουμε καμία απολύτως σχέση μαζί τους.
Αν έχετε λοιπόν πάνω από 150 φίλους στο Facebook κοιτάτε τους ένα-ένα και αναρωτηθείτε για πόσους από αυτούς ενδιαφέρεστε πραγματικά (αλληλογραφείτε, στέλνετε δωράκια, βλέπετε τα βιντεάκια που σας στέλνουν κλπ). Τότε θα διαπιστώσετε πως οι πραγματικοί σας φίλοι είναι πολύ λιγότεροι.
Ας σημειωθεί ότι ο αριθμός Dunbar δεν προκύπτει από τη συστηματική παρατήρηση των φιλικών σχέσεων που διατηρούν οι άνθρωποι στην εποχή μας, προκύπτει από παρατηρήσεις πάνω σε πιθήκους και από τη μελέτη προγενέστερων επιστημονικών εργασιών κι έτσι παραμένει ανοικτός σε αντιρρήσεις.
Σε σχέση όμως με το Facebook, φαίνεται ότι ο Robin Dunbar έχει δίκιο. Μικρούς ή μεγαλύτερους κοινωνικούς δεσμούς μπορούμε να έχουμε με πολλούς, η φιλία είναι όμως από τη φύση της δύσκολη. Γι αυτό και είναι προνομιούχοι και τυχεροί όσοι έχουν πάνω από δυο-τρεις αληθινούς φίλους.
Σχεδόν όμοια πράγματα λέει και ο Νίκος Χρηστάκης. Σύμφωνα με αυτόν το διαδίκτυο παρά τα όσα λένε δεν θα επηρεάσει καθοριστικά τις σχέσεις μας. Τέσσερις φίλες είχε η προγιαγιά μας που δεν είχε ούτε τηλέφωνο. Τέσσερις φίλες είχε η μαμά μας και τέσσερις φίλες (θα) έχει τελικά και η κόρη μας. Και είναι πολύ κακό – κατά τον Χρηστάκη – που ορισμένοι μπερδεύουν τις λέξεις φίλος και γνωστός.
Οι επικοινωνίες δεν αλλάζουν τους ανθρώπους. Για του λόγου το αληθές: 150 άντρες είχε η βασική μονάδα του ρωμαϊκού στρατού, η Σπείρα, περίπου τόσους έχει και σήμερα ο Λόχος. Γιατί υπάρχει ένα ανώτατο όριο στο μέγεθος μιας ομάδας τα μέλη της οποίας μπορούν να συνεργασθούν γνωρίζοντας τις δυνάμεις τους και τις αδυναμίες τους.
Τάκης Αθανασόπουλος – Διάλογοι Enet
