Ποιά τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού;

1. Η αξιοπρεπής παρουσία του τόσο στην τάξη όσο και στο σχολείο και στην κοινωνία γενικότερα. Αυτή δεν περιορίζεται στην εξωτερική του εμφάνιση μόνο, αλλά και σε ολόκληρη τη συμπεριφορά του. «Και βήμα ανδρός και γέλως οδόντων αναφέρει περί του ανδρός», έλεγαν οι πρόγονοί μας.

2. Η βασική μέριμνά του είναι η ανανεούμενη κατάρτισή του. Η γνώση δεν είναι στατική. Τα πάντα εξελίσσονται και ανανεώνονται. Η λήψη του πτυχίου πιστοποιεί μια τυπική γνώση. Στην πράξη ανακαλύπτει κανείς πόσο λίγες και σε πολλές περιπτώσεις πόσο ελλιπείς είναι οι γνώσεις που απεκόμισε. Γι’ αυτό δεν παύει να μελετά και να ενημερώνεται με βιβλία και περιοδικά, με  εφημερίδες, με την παρουσία του σε Συνέδρια, Σεμινάρια, Διαλέξεις και να επιδιώκει κάθε επιμορφωτική ευκαιρία. Δεν είναι αφελής να πιστεύει ότι το πτυχίο τον έκανε απόλυτα ικανό να διδάσκει δια βίου χωρίς ανανέωση του γνωστικού του αντικειμένου. Μόνο με τη συνεχή ενημέρωση αναγνωρίζει το βαθμό ανεπάρκειάς του, τις περιορισμένες ικανότητές του και τις πολλές του αδυναμίες. Το καλύτερο θα ήταν, ειδικά για τους νεώτερους εκπαιδευτικούς, η συνέχιση των σπουδών σε επίπεδο δεύτερου και τρίτου πτυχίου, η λήψη μεταπτυχιακού ή διδακτορικού διπλώματος, η εκμάθηση ξένων γλωσσών, η παρακολούθηση της συνεχούς εξελισσόμενης τεχνολογίας.
3. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζει το υλικό που θα προσφέρει κάθε μέρα και σε κάθε περίπτωση στην τάξη του, τις μεθόδους που θα εφαρμόσει σε κάθε μάθημα, κάθε τάξη, κάθε χρονική περίοδο. Γνωρίζει το τι (υλικό) σε ποιον (μαθητή), το πώς (μέθοδος) και το πότε (χρονική στιγμή) που θα προσφέρει. Φροντίζει να μην αποτύχει σε κανένα από αυτά, διότι διαφορετικά απέτυχε στην αποστολή του και η αποτυχία θα τον κάνει δυστυχή ενώ αδικεί κατάφωρα τους μαθητές του και εκτίθεται στην κοινωνία που του ανέθεσε την αποστολή αυτή.
   Γνωρίζει και εφαρμόζει τις διδακτικές αρχές: 1) της εποπτείας, 2) της συμμετοχικότητας, 3) της αυτενέργειας, 4) την αλληλοδιδακτική και 5) την ομαδοκεντρική μέθοδο, με στόχο την καλύτερη αφομοίωση της γνώσης, ανάλογα με τις απαιτήσεις του κάθε μαθήματος και τις δυνατότητες των μαθητών του.
4. Γνωρίζει και συνεχώς μαθαίνει την Ψυχοβιολογία και τις ανάγκες των μαθητών του. Αξιοποιεί τις δυνατότητες του κάθε παιδιού και το βοηθάει, ώστε να γίνει άτομο ικανό να προσαρμοστεί ομαλά στην κοινωνία, να γίνει χρήσιμο για τον εαυτό του και τους άλλους. Να πλουτίσει τις γνώσεις του και να καλλιεργήσει τις υπολανθάνουσες δεξιότητές του που θα κάνουν την εμφάνισή τους δειλά δειλά μέσα στις σχολικές γιορτές και δραστηριότητες. Οι τελευταίες είναι ένα τεράστιο μορφωτικό κεφάλαιο, το οποίο δυστυχώς δεν αξιοποιείται όσο θα έπρεπε. Η συμμετοχή των παιδιών σε μια γιορτή είναι μια καλή ευκαιρία όχι μόνο πληροφοριακού εμπλουτισμού, αλλά και βιωματικής μέθεξης στο πλούσιο εποπτικό υλικό εικόνας, ήχου, κινήσεων και συμμετοχικής δραστηριότητας, στοιχεία που μένουν και επηρεάζουν βαθύτατα την προσωπικότητα του μαθητή, του αυριανού πολίτη. Αποτελούν ευκαιρίες επιτυχημένες εποπτικής διδασκαλίας.

Πως εργάζεται ο σωστός δάσκαλος μέσα στην τάξη

1. Ο σωστός δάσκαλος κινείται στα πλαίσια του Αναλυτικού Προγράμματος της τάξης του, όμως δεν περιορίζεται σε αυτό. Παίρνει πρωτοβουλίες με στόχο τον εμπλουτισμό της ύλης, αλλά δεν αυτοσχεδιάζει. Είναι πάντοτε ετοιμασμένος για το μάθημα που θα παραδώσει στην τάξη. Αφορμές για διδασκαλία μπορεί να πάρει από τη φύση, τις εποχές, την κοινωνική και οικονομική ζωή, από γεγονότα παγκοσμίου ενδιαφέροντος κ. α. Ή πορεία πού ακολουθεί καθορίζεται από τη δεκτικότητα των μαθητών του. Δεν παραλείπει κάποιο μάθημα. Ούτε ρίχνει μεγαλύτερο βάρος σε αυτό που ο ίδιος προτιμά.
2. Σε πολλά μαθήματα, οπού είναι δυνατόν, εφαρμόζει την ομαδοκεντρική διδασκαλία. Σε αυτό παίζει βέβαια ρόλο η λεγόμενη «χημεία» της Τάξης. Για το σωστό Δάσκαλο η Τάξη γίνεται μια γόνιμη «κυψέλη», μια «όαση», ένα φιλικό εργαστήρι, όπου όλοι εργάζονται αρμονικά με συντονιστή το Δάσκαλο. Καλύτερα να κινείται ανάμεσα στους μαθητές παρά να κάθεται συνεχώς στην έδρα. Πριν ξεκινήσει το μάθημα, σύμφωνα με το πλάνο του, προσπαθεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον όλων των μαθητών της τάξης, με σκοπό την καθολική συμμετοχή, την «εμπλοκή» όλων στη διαδικασία της μάθησης.
3. Προσπαθεί να δημιουργήσει κίνητρα για μάθηση. Ανιχνεύει αυτό πού μπορεί να ενδιαφέρει τους μαθητές του. Ανοίγει διάλογο αξιοποιώντας τις γνώσεις τους, αλλά και τις λανθασμένες απαντήσεις για ευρύτερη ανάλυση ενός θέματος (Σωκρατική μέθοδος). Γυμνάζει την ικανότητα των μαθητών να μιλούν με καθαρές προτάσεις, λογικούς συλλογισμούς και γενικά να κάνουν σωστή χρήση της γλώσσας. Καλλιεργεί την ελευθερία έκφρασης γνώμης και προκαλεί την κριτική σκέψη. Ενθαρρύνει και επαινεί.
4. Ο έπαινος είναι μια ψυχολογική ανάγκη του ανθρώπου και μάλιστα του παιδιού. Όμως ό υπερβολικός έπαινος χάνει το νόημα του, ενώ η παράλειψη του δημιουργεί απογοήτευση. Στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία αξιοποιεί τους καλούς μαθητές, αλλά συνεργάζεται με όλους. Άλλωστε περισσότερο καυχιέται κανείς για τη βελτίωση των αδυνάτων παρά για την πρόοδο των καλών.
5. Ο Δάσκαλος πρέπει να αφιερώνει ελάχιστο χρόνο στην εξέταση των μαθημάτων, ενώ το κέντρο βάρους της παρουσίας του στην τάξη αφιερώνεται στην παρουσίαση του νέου μαθήματος, ώστε ο μαθητής να επιβαρύνεται ελάχιστα για το σπίτι του. Αξιοποιείται στο έπακρο το πρώτο δεκάλεπτο της διδακτικής ώρας ενώ κάποια χαλάρωση μπορεί να υπάρχει στο τέλος της.

Ποιες είναι οι σωστές σχέσεις του δασκάλου με το μαθητή; Πώς θα βοηθήσει ο δάσκαλος το μαθητή του;

Την περίοδο που ο μαθητής είναι στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ψυχολογικά πολύ ευαίσθητος. Προσέχει κυρίως στο πώς εργάζεται ό Δάσκαλος και λιγότερο στο τί λέει ή κάνει. Ή παιδική ψυχή όλα τα καταγράφει κυρίως όμως τις ακραίες, ψυχολογικά φορτισμένες στιγμές, θετικές ή αρνητικές. Ή ευαίσθητη παιδική ψυχή μπορεί να τραυματισθεί από έναν λανθασμένο χειρισμό του Δασκάλου και έτσι το ίνδαλμα, πού δημιουργήθηκε στη ψυχή του παιδιού να κατακρημνιστεί.

Ό καλός Δάσκαλος σέβεται την προσωπικότητα του μαθητή, δεν υποτιμά, δεν περιφρονεί και δεν μειώνει κανέναν. Ή ειρωνεία, στην ουσία ή πιο σκληρή αναίμακτη μεν επιθετική δε μορφή συμπεριφοράς, είναι τελείως ξένη γι’ αυτόν. Άλλωστε ή πορεία του κάθε ανθρώπου δεν είναι καθόλου εύκολο να προβλεφθεί: Αδύναμοι μαθητές αναδείχθηκαν στον στίβο της ζωής. Και το αντίθετο: Μαθητές πού διακρίθηκαν στο σχολείο δεν είχαν την αναμενόμενη εξέλιξη στην κοινωνία. Χρέος του Δασκάλου είναι να δείξει σε όλους αγάπη, υπομονή, ευγένεια, διάθεση θυσίας• στοιχεία πού πάντα εκτιμώνται και αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας παιδαγωγικής ατμόσφαιρας.

Ό μαθητής εκτιμά την εντιμότητα, την ειλικρίνεια και τη συνέπεια του Δασκάλου. Ό λόγος πού δεν τηρείται, απειλές για τιμωρία χωρίς συνέπειες, δεν τον τιμούν• τον κάνουν αναξιόπιστο και τον ρίχνουν στα μάτια των μαθητών. Κανείς δεν είναι παντογνώστης. Από το Δάσκαλο οί μαθητές μπορούν να μάθουν χίλια δύο πράγματα. Οι ερωτήσεις τους δίνουν αφορμή για αναζήτηση πληροφοριών για απίθανα θέματα. Στο Πανεπιστήμιο δίνονται γραμμές για μάθηση, στοιχεία πληροφοριών.

Ό καλός Δάσκαλος δεν σταματά να μελετά, να διερωτάται και να ζητά ευκαιρίες εμπλουτισμού των γνώσεων του. Δεν περιορίζεται στο σχολικό εγχειρίδιο. Γι’ αυτό σε ορισμένες ερωτήσεις δεν άπαντα αμέσως και υπόσχεται να μιλήσει την επόμενη ώρα ή ημέρα, οπότε μπορεί να ερευνήσει το τεθέν ερώτημα και να απαντήσει πληρέστερα και υπεύθυνα. Είναι ειλικρινής και μπορεί να δηλώσει την αγνοία του σε κάποιο θέμα ή ότι τώρα του διαφεύγει ή ζητούμενη πληροφορία. Σε κάθε περίπτωση δείχνει πρόθυμος να ακούσει τους μαθητές του. Χρησιμοποιεί το λάθος του μαθητή για καλύτερη διασαφήνιση ορισμένων σημείων του μαθήματος. Δεν κουράζεται να επαναλαμβάνει κάτι, αρκεί αυτό να γίνει κτήμα του μαθητή. Μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις όποιες παρατηρεί λανθασμένες κινήσεις κάποιου μαθητή, κάνει όμως πώς δεν βλέπει και δεν ακούει, δεν καταλαβαίνει, ανάλογα με την περίσταση και το μαθητή (π.χ. ανοησία). Δεν τα «παίρνει όλα τοις μετρητοίς», αφού σκοπό έχει με τη στάση του να βοηθήσει την ωρίμανση του μαθητή.

Ό καλός Δάσκαλος ενδιαφέρεται περισσότερο για το τί ωφελεί τον σημερινό μαθητή – αυριανό πολίτη και λιγότερο τι βολεύει τον ίδιο ή τους μαθητές. Ό ευχάριστος Δάσκαλος δεν σημαίνει ότι είναι και χρήσιμος για το μέλλον του μαθητή. Ό Δάσκαλος μέσα στην τάξη δεν είναι ούτε ό Κέρβερος ούτε το «φιλαράκι» των μαθητών. Ως προς τον βαθμό αυστηρότητας και ανοχής μέσα στην τάξη, αρχή του είναι ή χρυσή τομή. Ούτε ο φόβος και τρόμος των παιδιών, αλλά ούτε ή πλαστελίνη και το παιχνιδάκι τους. Καλές είναι οι στιγμές χαλάρωσης με ένα εύθυμο σχόλιο ή ανέκδοτο, ποτέ όμως ή απώλεια ελέγχου της Τάξης. Σοβαρότητα στο μάθημα, αλλά και χιούμορ και χαμόγελο όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Οικειότητα με τους μαθητές μέσα στα όρια της σοβαρότητας πού επιβάλλει ή θέση του.

Από την αρχή της σχολικής χρονιάς, μαζί με τους μαθητές καθορίζονται οι κανόνες συμπεριφοράς και τα όρια ανοχής των παρεκκλίσεων. Τονίζεται ότι η κάθε παράβαση στενοχωρεί το Δάσκαλο και δεν ευχαριστεί την τάξη. Με σοβαρότητα και απλότητα δημιουργεί ένα κλίμα «μάθησης», έτσι ώστε ή διατήρηση της τάξης να μην είναι σιδηρά πειθαρχία, αλλά απλά και σύμφωνα με τους κανόνες και τα όρια που έχουν συναποφασισθεί να αναστέλλει την ασυδοσία.

Είναι αλήθεια ότι από την πρώτη επαφή με τα παιδιά ό δάσκαλος δείχνει αν έχει τον έλεγχο της Τάξης, τα παιδιά καταλαβαίνουν με ποιόν έχουν να κάνουν και μέχρι πού μπορούν να κινηθούν, μέχρι πού γίνεται ανεκτή ή συμπεριφορά τους και οι αποκλίσεις τους.

Τα τυχόν λάθη του ίδιου του Δασκάλου δύσκολα επουλώνονται, διότι οι πρώτες εντυπώσεις δεν αλλάζουν εύκολα. Όταν ο Δάσκαλος κάθεται, «κάθεται» ουσιαστικά και η τάξη. Ό αποτελεσματικός Δάσκαλος με την όλη στάση του εμπνέει και πείθει για τη συνείδηση του χώρου, την αλληλεγγύη μεταξύ των μαθητών, την εργατικότητα, την ανθρωπιά. Εφαρμόζει βιωματική παιδεία. Δεν ανέχεται περιττές ή άσχετες συζητήσεις μεταξύ των μαθητών, οι όποιες διασπούν την προσοχή των άλλων και απασχολούν χωρίς λόγο το Δάσκαλο και το μάθημα.

Από τις πρώτες μέρες της σχολικής χρονιάς, μιλώντας ό Δάσκαλος με τους μαθητές του, διαπιστώνει μια ποικιλία προέλευσης αυτών, ίσως και έντονες αποκλίσεις στον προφορικό λόγο. Διάλεκτοι, χροιά κλπ. μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από μαθητή σε μαθητή. Ο καλός Δάσκαλος πρώτα προσπαθεί να αποτρέψει κάθε κίνηση χλευασμού από τα αλλά παιδιά και στη συνέχεια θα προσπαθήσει να διδάξει το ορθό. Αυτό απαιτείται ιδιαίτερα στις μέρες μας, λόγω της μετακίνησης οικογενειών και παρουσίας μεγάλου αριθμού αλλοδαπών και παλιννοστούντων στις σχολικές τάξεις.

«Αφουγκράζεται» το μαθητή, «μπαίνει» στο πρόβλημα του και προσπαθεί να τον κατανοήσει, παίρνοντας: τη θέση του, την ηλικία του, τις γνώσεις του, τις αδυναμίες του, το κοινωνικό και οικονομικό του περιβάλλον. Προσπαθεί να «εισχωρήσει» στον κόσμο του. Αν δεν το κάνει, αστοχεί στο έργο του, στην αποστολή του.

Αιτίες απειθαρχίας των μαθητών σε σχέση με το δάσκαλο

Σ’ όλες τις περιπτώσεις ο μαθητής απει¬θαρχεί με αταξίες ή αδιαφορία. "Ας εξετάσουμε τις αιτίες πού δημιουργούν απειθαρχία όσον αφορά τον ρόλο του δασκάλου.

Ό δάσκαλος πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός στον τρόπο αξιολόγησης της επίδοσης του μαθητή. Βέβαια ζυγαριές ακριβείας δεν υπάρχουν για την αξιολόγηση, άλλά στο σημείο αυτό πρέπει να προ¬βληματίζεται και πριν παραδώσει βαθμολογία επιπό¬λαια και βιαστικά πρέπει να ασχοληθεί και να προ¬βληματιστεί όσο το δυνατό περισσότερο.

Στις μέρες μας πού ή βαθμολογία είναι καθορι¬στική για την μετέπειτα πορεία των έφήβων στις άλλες βαθμίδες της εκπαίδευσης, είναι μιά σοβαρή πηγή πού εγείρει απειθαρχία στους μαθητές του.

Το ζήτημα της βαθμολογίας, απ’ τη σκοπιά του εκπαιδευτικού, προβληματίζει και είναι κάτι από τα πιο δύσκολα στο τόσο ωραίο άλλά και τόσο κουραστικό επάγγελμά μας.

Μέλημα κάθε δασκάλου είναι να είναι αμερόλη¬πτος και σωστός, ώστε να βοηθάει τόν μαθητή σε μια περισσότερο προσεκτική εκτίμηση των δυνατοτήτων του. "Αν όχι, ο αδικούμενος αντιδρά.. Και πως θα αντιδράσει ένας ανώριμος άνθρωπος; Φυσικά με απειθαρχία.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι ή μονοτονία στο μάθημα κουράζει. Οι μαθητές μας μοιάζουν νά παρα¬κολουθούν άλλά είναι γεμάτοι εκνευρισμό. Αν δεν αλλάξει ή ατμόσφαιρα του μαθήματος ο εκνευρισμός οδηγεί σε απειθαρχία. Αν ο δάσκαλος δεν παρέχει ερεθίσματα στους μαθητές του, τότε αυτοί παίρνουν την πρωτοβουλία για αταξία και απειθαρχία.

‘Όταν ο δάσκαλος αποθαρρύνει τούς μαθητές του, δημιουργεί τεταμένη ατμόσφαιρα καί αντίδραση εκ μέρους των μαθητών.

Μερικοί δάσκαλοι μπορεί νά επηρεάσουν βαθιά τόν κόσμο στόν όποιο ζει ένας μαθητής, καθώς θά μειώνουν τήν έπικοινωνία πού αποθαρρύνει καί θά τήν αντικαταστήσουν μέ μιά έπικοινωνία πού δίνει τό μήνυμα ότι νοιάζονται, σέβονται καί έχουν καλή διάθεση απέναντι στούς μαθητές.

Ή είρωνεία εΙναι μιά Ιδιότητα πού πρέπει νά λείπει τελείως όπά τόν σωστό δάσκαλο. Μέ τήν ειρωνεία πληγώνεται ή προσωπικότητα του έφήβου σέ βαθμό πού έκτός όπά τήν όργή πού έγείρει, του δημιουργεί καί ψυχικά τραύματα. Πρέπει πάντα νά αναγνωρίζεται ή προσωπικότητα του μαθητη καί ό έκπαιδευτικός νά εΙναι προσεκτικός πως θά έκφράσει μιά παρατήρηση μέσα στήν τάξη. Μέ τόν άσχημο τρόπο ό έφηβος βλέπει νά χάνει τήν κοινωνική αναγνώριση της τάξης του, όργίζεται και αντιδρά βίαια.

Ή έλλειψη κύρους είναι σημαντική αιτία απειθαρχίας. Ό δάσκαλος πρέπει νά είναι προετοιμασμένος γι’ αύτό πού θά διδάξει και μέ τόν τρόπο πού θά το διδάξει.

Ή Ύπομονή μέ τήν όποία μπορεΙ νά διαπρα¬γματευτεί ένα ζήτημα απειθαρχίας εΙναι ένα καλό στοιχεΙο στή μετάδοση αύτοπειθαρχίας στόν μα¬θητή. ‘Αντί νά αντιτάξει τήν τιμωρία, πρέπει να δώσει νά καταλάβει ό μαθητής τίς συνέπειες κάποιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς του.

Πολλές φορές στήν τάξη μας συναντάμε μαθητές μέ αρνητική συμπεριφορά. ‘Από έρευνες αναφέρθηκε ότι καθηγητές πού διέκριναν τήν αρνητική συμπερι¬φορά μαθητή καί τόν κάλεσαν καί του ανάθεσαν να παίξει κάποιο ρόλο στη λειτουργία του σχολείου είδαν μεγάλη βελτίωση στη συμπεριφορά του.

Κύριοι συνάδελφοι, αγαπάμε τους μαθητές μας, αλλά κάποιες φορές εγκλωβιζόμαστε στις αδυναμίες μας και στον εγωϊσμό μας. Δεν έχουμε δικαίωμα να αμφισβητούμε τη νοημοσύνη των μαθητών μας. Και οι μαθητές της Α΄ Γυμνασίου μας κρίνουν και δεν ανέχονται φράσεις, όπως «δεν είμαι υποχρεωμένος να σας γεμίσω το μυαλό, μάθετέ τα στο φροντιστήριο», ή όταν οι μαθητές ζητούν να επαναλάβει ο καθηγητής κάτι, «εγώ τα είπα, και όποιος τα κατάλαβε». Επίσης δεν τρέχουμε να παραδώσουμε την ύλη, αδιαφορώντας αν οι μαθητές αφομοιώνουν. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι φυσικό να απειθαρχήσουν οι μαθητές, να μη σεβαστούν, να αδιαφορήσουν.

Κάποιες φορές κρίνετε, γιατί δεν τιμωρώ αυστηρά μαθητές που φέρνετε στο Γραφείο για κάποιους λόγους. Σας απαντώ. Για να προστατέψω εσάς. Δε μπορεί να μην είστε εσείς σωστοί και να τιμωρώ για πιο απλά πράγματα τους μαθητές. Είναι φυσικό τότε να αντιδράσουν και όχι μόνο. Και έχω μάθει να είμαι δίκαιη και να μη φορτώνω στον αδύναμο μαθητή τις δικές μας παρεκτροπές. Δε φταίνε τα παιδιά που περιφέρονται στους διαδρόμους κάποιες φορές, αλλά εμείς που δεν είμαστε στην ώρα μας στο μάθημα. Ή που εξαφανιζόμαστε από το σχολείο, μόλις τελειώσουμε το μάθημα. Από σήμερα, δε θα μείνει τμήμα έξω, θα το απασχολούν στο κενό τους, άλλοι καθηγητές. Εκτός του μαθήματός μας  έχουμε πολλά να πούμε στους μαθητές μας. Πρέπει να τους μάθουμε πρώτα απ’ όλα να είναι άνθρωποι.

Να σας θυμίσω ότι ο νόμος λέει ότι πρέπει να παραβρισκόμαστε στο σχολείο όλες τις ώρες. Δε ζητώ πιστή τήρηση του νόμου, αλλά δεν θα επιτρέψω να φεύγετε μετά 2 με 3 ώρες μάθημα. Το σχολείο δεν είναι μόνο μάθημα, αλλά και πολλά άλλα, που πρέπει να τα μάθετε. Αυτό ισχύει για όλους και για τους ωρομίσθιους, από τη στιγμή που έρχονται στο σχολείο για να διδάξουν. Δε θα ζητήσω να παραμένουν στο σχολείο μετά το πέρας των μαθημάτων τους, αλλά να είναι δημιουργικοί στα κενά τους και να κάνουν ό,τι το σχολείο έχει ανάγκη. Θα μπουν στις εφημερίες, στην τραπεζαρία, θα αναλάβουν κάποιες υπευθυνότητες. Η κ. Πανοπούλου θα συντονίσει και θα έχει την ευθύνη όλων των Θεωρητικών και ευρωπαϊκών μουσικών οργάνων. Ο κ. Μαστροσπύρος της Ελληνικής Παραδοσιακής Μουσικής, όλων των εμπειροτεχνών και παραδοσιακών οργάνων. Θα παίρνουν εντολές από μένα και θα αναφέρουν σε μένα.

Βιβλιογραφία: