Η πρώτη περίοδος της αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, η προσωκρατική, ήταν μία αγωνιώδης προσπάθεια του ανθρώπου να προσδιορίσει την πρώτη αρχή και την ουσία του κόσμου. Αυτό καθορίζει και την ανάγκη δημιουργίας των επιστημών.
-
- ΘΑΛΗΣ (624 – 548 π.Χ.)
-
- ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ (610 – 546 π.Χ.)
-
- ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ (598 περίπου – 525 π.Χ.)
-
- ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ (580 – 500 π.Χ.)
-
- ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ (580 – 485 π.Χ.)
-
- ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ (540 – 480 π.Χ.)
-
- ΖΗΝΩΝ (490 – 430 π.Χ.)
-
- ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (495 – 435 π.Χ.)
-
- ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ (496 – 428 π.Χ.)
1. ΘΑΛΗΣ
Ο Θαλής ανοίγει για πρώτη φορά τον δρόμο στη φιλοσοφική σκέψη ότι η καταγωγή όλων των όντων είναι το υγρό στοιχείο, το νερό και το ταυτίζει σαν ύλη και ενέργεια μαζί. Η αρχή αυτή προϋποθέτει την αποδοχή της ενότητας όλων των όντων που συνθέτουν το σύμπαν, την παραγωγή τους από μία φυσική αιτία και την ασταμάτητη μεταβολή των φαινομένων που υπάγεται στην «ουσία» τους και εξηγεί την αιτία τους.
2. ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ
Ο Αναξίμανδρος διαισθάνθηκε έναν «γενικό Νόμο» που διέπει όλα τα μέρη του Σύμπαντος κι αυτό το είπε «ουσία» απεριόριστη και στο σχήμα και στο μέγεθός της. Το Σύμπαν του Αναξίμανδρου είναι «ανώλεθρον και αθάνατον». Δεν θα καταστραφεί ποτέ, δηλαδή είναι αιώνιο. Ο άνθρωπος στον πλανήτη Γη βρίσκεται «έτοιμος» χωρίς να είναι προϊόν εξελίξεως, για τον απλό λόγο ότι είναι το μόνο ζώο που δεν έχει αυτάρκεια με την γέννησή του αλλά χρειάζεται για πολύ καιρό την φροντίδα της μάνας του. ‘Αρα η μητέρα, ο πατέρας και το παιδί υπάρχουν ταυτόχρονα μαζί, η δε ψυχή τους έχει «φύσιν αερώδη».
3. ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
Ο Αναξιμένης ταυτίζει τον αέρα με την ψυχή σαν «γενετική αιτία» του σύμπαντος κόσμου. Μ’ αυτό τον τρόπο εγκαινιάζει την θεωρία του «μικρόκοσμου» και του «μεγάκοσμου» που θα κυριαρχήσουν στον επόμενο αιώνα.
Ο αέρας είναι η «άπειρος αρχή». (Από τον αέρα παράγονται τα πάντα)
4. ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ
Ο Πυθαγόρας ανακάλυψε ότι η αρμονία της μουσικής, η αρμονία της λειτουργίας της φύσης και του κόσμου και η αρμονία των νόμων που διέπουν την κατασκευή και λειτουργία όλων των όντων, εξαρτώνται από ορισμένες μαθηματικές σχέσεις.
Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι βασικές αρχές του κόσμου είναι οι αριθμοί και ταυτίζει τον «άρτιο» αριθμό με το ‘Απειρο και τον «περιττό» με το Πεπερασμένο.
Πιστεύει ότι η αρμονία γεννιέται από τις ζεύξεις αντιθέτων δυνάμεων και ωθεί τον άνθρωπο να συμμορφώνει την εσωτερική ζωή του σύμφωνα με τους αριθμητικούς κώδικες της αρμονίας. Έτσι γεννιέται η Πυθαγόρεια Ηθική.
Σύμφωνα με την Ορφική θρησκεία, η ψυχή έχει θεία καταγωγή, προέρχεται δηλαδή από μία συμπαντική ψυχή και επομένως είναι αθάνατη.
Η Πυθαγόρεια σύλληψη της Συμπαντικής ψυχής αποτελεί την αρχική κοσμοθεωρία ότι η ύλη του κόσμου είναι πνευματοποιημένη και υπάγεται σ’ ένα ψυχικό σύνολο που δηλώνει την Συμπαντική θεότητα.
5. ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ
Ο Ξενοφάνης ασκεί σκληρή κριτική στην ανθρώπινη μορφή που έχουν οι θεοί της εποχής του και το ελάττωμα των ιερατείων να ταυτίζουν τους θεούς με τα ανθρώπινα μέτρα.
Η Ιωνική Φυσική που ανακάλυψε την έννοια της Ενότητας και της Ολότητας του κόσμου, βοήθησε τον Ξενοφάνη στην σύλληψη του θείου και η έννοια του Θεού ορίζεται ως αρχή και ουσία του Σύμπαντος κόσμου.
Η επαναστατική αυτή ιδέα ανεβάζει την Θεότητα στην κορυφή της πνευματικής ανάτασης του ανθρώπου και το «ρεύμα» της διαμορφώνει τις βασικές αρχές της ιστορίας του Ελληνισμού και του Χριστιανισμού.
6. ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ
Η φιλοσοφία του Παρμενίδη συνοψίζεται στην διδασκαλία του για το Όν.
Αυτό το Όν, η ύπαρξη και ουσία του κόσμου, προϋποθέτει την έννοια του κόσμου όπως την ανεκάλυψαν οι Υλοζωϊστές και την έννοια του Θεού, σύμφωνα με την θεωρία του Ξενοφάνη.
Το Όν του Παρμενίδη είναι Ακίνητο και Στατικό. Κάθε μορφής κίνηση βρίσκεται μόνον μέσα του. Η αληθινή γνώση είναι μόνον η γνώση του Όντος. Κάθε άλλης μορφής γνώση είναι ψεύτικη και απατηλή.
Κάθε στιγμή η φύση μάς διδάσκει ότι το Όν είναι αγέννητο και αθάνατο. Γιατί αποτελεί Ολότητα, είναι Αμετακίνητο και δεν έχει τέλος. Δεν «ήταν» ποτέ και δεν «θα είναι» ποτέ στο μέλλον, επειδή τώρα, στο παρόν, είναι όλο μαζί, είναι Ένα και έχει τη συνέχεια μέσα του. Με αυτό τον τρόπο ο Παρμενίδης συνοψίζει το Πάν, δηλαδή τον ‘Ανθρωπο, τη Φύση και το Σύμπαν μέσα στην ίδια σφαίρα που ενυπάρχει ο Θεός και όλα μαζί αποτελούν μία ενότητα. Μ’ αυτή τη θεωρία ανοίγει η πύλη της Μεταφυσικής γνώσης ως το τέλος της Νεοπλατωνικής Φιλοσοφίας.
7. ΖΗΝΩΝ
Ο Ζήνων υπερασπίζεται με πάθος την θεωρία του διδασκάλου του, του Παρμενίδη και με μία σειρά συλλογισμών αποδεικνύει ότι η «πολλότητα» δεν έχει υπόσταση, δηλαδή στο σύνολο του κόσμου η σύγκριση των όντων και των φαινομένων έχει ίσες θετικές και αρνητικές δυνάμεις και αποδίδει Μηδέν. Μέσα στην θεωρία του η «κίνησις» είναι αδύνατη.
Ο Ζήνων αρνείται ακόμα και την κίνηση του Όντος μέσα στο χώρο και μάλιστα αρνείται και τον ίδιο το χώρο.
Λέει ο Ζήνων:
‘Αν ο χώρος είναι κάτι, τότε που βρίσκεται;
‘Αν ο χώρος ανήκει στο «είναι» που θα μπορούσε να «είναι»; Αλλά αν το «είναι» ολόκληρο είναι μέσα στο χώρο, τότε θα πρέπει ο χώρος να βρίσκεται μέσα σε έναν άλλο χώρο κι ο άλλος χώρος σ’ έναν άλλο χώρο, πράγμα που είναι αδύνατον.
Γι’ αυτό, δεν υπάρχει χώρος.
Η κατάργηση της έννοιας του χώρου και του χρόνου και οι συνθήκες ορίου της κινητικής αρχής όπως τα συνέλαβε ο Ζήνων, απασχολούν σήμερα πολλούς κοσμολόγους και θεολόγους και αποτελούν τεκμήρια για επιστημονικές αναζητήσεις που αφορούν στην αρχή της Δημιουργίας του Σύμπαντος και την έννοια του Θεού ως Δημιουργού.
8. ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ
Για τον Εμπεδοκλή το Όν, όταν το κοιτάμε σαν σύνολο, είναι Ακίνητο, Αμετάβλητο, Ολοτελές και Αιώνιο. Ποτέ δεν γεννήθηκε και ποτέ δεν θα πεθάνει.
Όταν όμως κοιτάμε το Όν στα μέρη του, είναι κινούμενο σύμφωνα με τους όρους της κοσμολογίας του Ηρακλείτου. Τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τον κόσμο είναι το νερό, το χώμα, ο αέρας και η φωτιά. Τίποτα δεν γίνεται από το «μη είναι» και τίποτα δεν καταλήγει στο «μη είναι».
Σύμφωνα μ’ αυτή τη θέση, αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν γένεση και φθορά, δεν είναι παρά η συνένωση και ο χωρισμός των στοιχειακών φορέων.
Τα στοιχεία που συνθέτουν την ύλη του κόσμου είναι αιώνια αμετάβλητα, ενώ η ύλη του κόσμου είναι αιώνια μεταβλητή. Δεν υπάρχει αρχή και τέλος στη φύση και στο Σύμπαν. Και τα δύο είναι αιώνια.
Η ψυχή για τον Εμπεδοκλή σ’ αυτό τον κόσμο είναι εξόριστη. Ο μόνος τρόπος για να ενωθεί με τον Θεό είναι μόνον η Αγάπη.
9. ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ
Ο Αναξαγόρας είναι πιστός σύμμαχος της Ελεατικής Οντολογίας.
Τίποτα στο Σύμπαν δεν καταλήγει στο μηδέν και τίποτα δεν αρχίζει από το μηδέν. Το Όν είναι χωρίς αρχή, χωρίς τέλος, και ποιοτικά αναλλοίωτο.
Αυτό που οι άνθρωποι λένε ζωή και θάνατο, δεν είναι παρά ο διαχωρισμός των στοιχείων της ύλης, που από την φύση τους είναι άφθαρτα.
Για τον Αναξαγόρα η λέξις Κόσμος στην εσωτερική της σημασία σημαίνει «τάξη μέσα στο κοσμικό σύστημα». Δημιουργός της τάξης είναι το Θεϊκό πνεύμα. Αυτό ισχύει για ολόκληρο το Σύμπαν.
Την διανοητική δύναμη και την ψυχή τα ονομάζει Νου. Κι ενώ η ψυχή κινεί το Πάν, ο Νους είναι άπειρος, αυτούσιος παντοδύναμος, παντογνώστης, πανταχού παρών.
Ο Αναξαγόρας είναι ο πρώτος στοχαστής στην ιστορία του κόσμου που διεχώρησε την ύλη από το πνεύμα, ανάμεσα στο έμψυχο και το άψυχο και ο κοσμικός «Νους» συμπεριλαμβάνει το σύνολο των νόμων που εκδηλώνουν την δραστηριότητα του Θεού.
