O Γάλλος φιλόσοφος Αύγουστος Κοντ (August Comte, 1798-1857) είναι γνωστός ως ιδρυτής της κοινωνιολογίας και του θετικισμού. Πρότεινε δε τον όρο «κοινωνιολογία» (sociologie) για τη νέα επιστήμη. Ο Κοντ πίστευε ότι αυτός ο νέος κλάδος θα μπορούσε να μας βοηθήσει στην κατανόηση της κοινωνίας, η οποία θα βασίζεται σε αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις. Γι’ αυτό προσπάθησε να θεμελιώσει τη νέα επιστήμη χρησιμοποιώντας τις μεθόδους και τους τρόπους παρατήρησης και ανάλυσης της φυσικής, καθώς πίστευε ότι με αυτό τον τρόπο η κοινωνιολογία θα μπορούσε να εξηγήσει με αυστηρό και αντικειμενικό τρόπο τα κοινωνικά φαινόμενα, την κοινωνική οργάνωση και τις κοινωνικές μεταβολές.
O Αύγουστος Κοντ όταν φοιτούσε στην Πολυτεχνική Σχολή, στο Μονπελιέ, ο ίδιος και όλη του η τάξη αποβλήθηκαν για τις πολιτικές τους ιδέες και την επαναστατική τους στάση. To γεγονός όμως αυτό δεν αποτέλεσε ανασταλτικό παράγοντα ούτε για τις πνευματικές του ενασχολήσεις ούτε και για τη μετέπειτα ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία. Για αρκετά χρόνια ήταν γραμματέας και μαθητής του φιλοσόφου και κοινωνικού στοχαστή Ανρί Σαιν-Σιμόν (Claude Henri Saint-Simon), ο οποίος ήταν θετικιστής, πίστευε δηλαδή ότι για τη μελέτη των κοινωνικών φαινομένου μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ίδιες μέθοδοι όπως και για τις Φυσικές Επιστήμες – μια πεποίθηση την οποία υιοθέτησε και ο Κοντ.
Έργα του: Μαθήματα θετικής Φιλοσοφίας (6 τόμοι, 1830-1842), Λόγος περί τον Θετικού Πνεύματος (1844), Σύστημα θετικής Πολιτικής Οργάνωσης (4 τόμοι, 1851-1854), 0 Κατηχισμός της θετικής θρησκείας (1852), Υποκειμενική Σύνθεση (1856).
H Κοινωνιολογία ως κοινωνική Φυσική
Ο Αύγουστος Κοντ ως κύρια προβλήματα της εποχής του βλέπει την αναρχία, το χάος των ιδεών, την πολιτική διαφθορά, την αναποτελεσματική διοίκηση, τα οποία θεωρούσε ότι προέκυψαν ως ένα σημαντικό βαθμό από τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση.
Απέναντι στο χάος των ιδεών, προτείνει το θετικισμό ή Θετική Φιλοσοφία, τον οποίο εννοούσε ως την αναζήτηση των σταθερών νόμων που ίσχυαν και για το φυσικό κόσμο και για την κοινωνία.
Τον όρο «Κοινωνιολογία», τον οποίο καθιερώνει το 1822, τον εννοεί ως κοινωνική Φυσική. Τη νέα αυτή επιστήμη την αντιμετωπίζει σύμφωνα με το πρότυπο των Φυσικών Επιστημών. Τοποθετεί την Κοινωνιολογία στην υψηλότερη βαθμίδα μιας κλίμακας η οποία αρχίζει με τα Μαθηματικά και την Αστρονομία και συνεχίζει με τη Φυσική, τη Χημεία και τη Βιολογία, με την ιδέα ότι η επιστήμη αυτή θα μπορούσε να αντιμετωπίσει και να λύσει τα προβλήματα της κοινωνικής ζωής.
Μια βασική συνεισφορά του στην ιστορία της κοινωνιολογικής σκέψης είναι η διάκριση ανάμεσα σε δύο προβλήματα, τα οποία όμως συνδέονται μεταξύ τους.
Το πρώτο συνοψίζεται στο ερώτημα: «Τι εξασφαλίζει τη συνοχή της κοινωνίας». Αφορά τη μελέτη της δομής της κοινωνίας στη μορφή που εμφανίζει, και ονομάζεται κοινωνική στατική. Πρόκειται για τη μελέτη που αφορά τους νόμους αλληλενέργειας ανάμεσα στα μέρη του κοινωνικού συστήματος, τον τρόπο με τον οποίο τα μέρη ή δομές λειτουργούν και τη σχέση τους με το ευρύτερο κοινωνικό σύστημα. Ο Κοντ θεωρεί τα μέρη και το όλον του κοινωνικού συστήματος σε κατάσταση αρμονίας.
Το δεύτερο πρόβλημα το οποίο ξεχωρίζει συνδέεται με τις κινήσεις της κοινωνίας προς νέους σκοπούς και του έδωσε την ονομασία κοινωνική δυναμική. Πρόκειται για τη μελέτη της κοινωνικής αλλαγής, της διαδοχής των κοινωνικών φαινομένων και των νόμων οι οποίοι τα διέπουν. O ίδιος χαρακτηρίζει την κοινωνική δυναμική «Θεωρία της Φυσικής Προόδου της Ανθρώπινης Κοινωνίας».
O νόμος των τριών σταδίων
To υπόδειγμα του για την εξέλιξη της κοινωνίας βασίζεται στη θεωρία του για την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης, την οποία έβλεπε να πραγματοποιείται σε τρία στάδια. O περίφημος νόμος των τριών σταδίων αφορούσε την ωρίμανση της ανθρώπινης σκέψης, όλων των κλάδων της γνώσης, την Ιστορία του κόσμου.
Ο Α. Κοντ διατύπωσε το νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος:
• Το θεολογικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος ερμηνεύει τον κόσμο (τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα) ως έργο θεοτήτων, δαιμόνων και γενικότερα υπερφυσικών δυνάμεων. Σ’ αυτό το στάδιο παρατηρείται μια «ειδική συμμαχία» ανάμεσα στην επίγεια και την πνευματική εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους ιερείς, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η οικογένεια.
• Το μεταφυσικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος ερμηνεύει τον κόσμο με προσφυγή σε αφηρημένες ιδέες και έννοιες, όπως είναι αυτή της «φύσης», που την ανέδειξε σε πρωταρχική οντότητα. Στο στάδιο αυτό κυριαρχούν οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι το κράτος.
• Το θετικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος παρατηρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα διέπουν. Σ’ αυτό το στάδιο κυριαρχούν οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η ανθρωπότητα στο σύνολό της. Είναι προφανές ότι, σύμφωνα με το μοντέλο αυτό του Κοντ, το ανθρώπινο πνεύμα προχωρά από το θεολογικό στο μεταφυσικό τρόπο σκέψης, για να καταλήξει στο θετικό τρόπο που αποτελεί την κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος. Ο Κοντ θεωρούσε ότι η κοινωνιολογία ήταν η ανώτερη μορφή του θετικού πνεύματος
Γενική εκτίμηση για τη συνεισφορά του έργου του
H θεωρία του Κοντ θεωρείται ότι τείνει σε υπεραπλουστεύσεις και ότι επιβάλλει γενικά θεωρητικά σχήματα σε οτιδήποτε, ανεξάρτητα από το αν ταιριάζουν ή όχι. Ως κύρια συνεισφορά της αναγνωρίζεται η καθιέρωση του όρου «Κοινωνιολογία», η διάκριση των όρων «κοινωνική στατική» και «κοινωνική δυναμική» και η εισαγωγή στην κοινωνιολογική έρευνα διάφορων μεθόδων, όπως η παρατήρηση, το πείραμα, η σύγκριση, η ιστορική έρευνα. Ειδικά η θεωρία για την κοινωνική στατική, που επικεντρώνεται σε δομές, λειτουργίες και στην έννοια της εξισορρόπησης, είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη του σύγχρονου δομικού λειτουργισμού. Το έργο του Κοντ για την κοινωνική δυναμική προσέφερε πολλά στις μετέπειτα θεωρίες εξέλιξης και κοινωνικής αλλαγής.
