Αντιμετωπίστε με προσοχή τη διανοητική αλαζονεία, δηλαδή την τάση να απολυτοποιούμε τις θέσεις μας. Προσπαθήστε να ανακαλύψετε τους περιορισμούς και τις προκαταλήψεις στις πηγές πληροφόρησης σας. Αμφισβητήστε όσους μιλούν ως αυθεντίες. Αμφισβητήστε τις πληροφορίες που χρησιμοποιούν στην επιχειρηματολογία τους, τις πληροφορίες που αγνοούν, τις πληροφορίες που διαστρεβλώνουν. Αμφισβητήστε ό,τι διαβάζετε ή βλέπετε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Παρατηρήστε τη βεβαιότητα με την οποία παρουσιάζονται οι ειδήσεις, Αμφισβητήστε τις πηγές που «παράγουν» τις ειδήσεις. Κάθε φορά που νιώθετε την ανάγκη να κάνετε μια δήλωση, αναρωτηθείτε πόσο καλά γνωρίζετε το θέμα στο οποίο θα αναφερθείτε.

Οι περισσότεροι από εμάς υποθέτουμε ότι αυτά που πιστεύουμε είναι σωστά. Αν και δεν έχουμε αναλύσει κριτικά τις απόψεις που υπερασπιζόμαστε, τις θεωρούμε αληθινές. Όποιος, όμως, σκέφτεται κριτικά γνωρίζει ότι αυτό είναι παράλογο.

Όταν προσπαθείτε να διαπιστώσετε το μέγεθος της άγνοιας σας, συνειδητοποιείτε ότι συχνά κάνετε λάθος και ψάχνετε την ευκαιρία για να δοκιμάσετε την αξιοπιστία των ιδεών σας. Αναγνωρίζετε ότι πολλές από τις απόψεις που υιοθετούν οι περισσότεροι άνθρωποι βασίζονται σε προκαταλήψεις, υποκειμενικότητα, μισές αλήθειες, ακόμη και σε προλήψεις ή δεισιδαιμονίες. Καθημερινά να θέτετε υπό αμφισβήτηση τις πεποιθήσεις σας. Εσείς πρέπει να ελέγχετε τις απόψεις σας και όχι αυτές εσάς. Ασκηθείτε στην πνευματική μετριοπάθεια, συνειδητοποιώντας το μέγεθος της άγνοιας σας.

Πνευματική μετριοπάθεια είναι η ικανότητα να διαχωρίζουμε ανά πάσα στιγμή και σε κάθε κατάσταση αυτά που γνωρίζουμε και αυτά που αγνοούμε. Όσοι διακρίνονται από πνευματική μετριοπάθεια αναγνωρίζουν τη φυσική τάση του μυαλού να νομίζει ότι ξέρει περισσότερα απ’ όσα πράγματι γνωρίζει ή να θεωρεί ότι έχει δίκιο όταν τα στοιχεία αποδεικνύουν το αντίθετο. Οι πνευματικά μετριοπαθείς άνθρωποι εξετάζουν διαρκώς τις εναλλακτικές απόψεις και προσπαθούν να τις αναπαράγουν με ακρίβεια. Ασχολούνται με τις άλλες απόψεις για να τις κατανοήσουν, όχι για να τις απορρίψουν.

O αρχαίος φιλόσοφος και δάσκαλος Σωκράτης (470-399 π.Χ.) ήταν η προσωποποίηση της πνευματικής μετριοπάθειας. Ο Σωκράτης φιλοσοφούσε συζητώντας με κάποιον που νόμιζε ότι ξέρει τι σημαίνει δικαιοσύνη, ανδρεία κ.λπ. Με τις ερωτήσεις του Σωκράτη γινόταν φανερό ότι κανένας [από τους δύο] δεν ήξερε, και οι συνομιλητές συνεργάζονταν στο πλαίσιο μιας νέας προσπάθειας, με τον Σωκράτη να υποβάλλει κάποια ερωτήματα που είτε γίνονταν δεκτά είτε απορρίπτονταν από τον συνομιλητή του. Ακόμη κι αν αποτύγχαναν να λύσουν το πρόβλημα, συνειδητοποιούσαν την άγνοια τους και συμφωνούσαν να συνεχίσουν την προσπάθειά τους όποτε αυτό ήταν δυνατό.

Έχοντας βαθιά επίγνωση των ανακολουθιών των σκέψεων, των λόγων και των πράξεων του, και υποψιαζόμενος ότι παρόμοιες ανακολουθίες χαρακτηρίζουν και τους άλλους ανθρώπους, ο Σωκράτης πρόσεχε πάντα να μη γίνεται αλαζόνας και καλούσε τον συνομιλητή του να συμμεριστεί την άποψη του, έτσι ώστε, θέτοντας υπό διερώτηση όλες τις απόψεις, να κατανοήσουν επαρκώς την έννοια του αγαθού.

Οι πνευματικά μετριοπαθείς άνθρωποι – ένα πραγματικά σπάνιο είδος – γνωρίζουν ότι αυτά που δεν θα μάθουν ποτέ είναι πολύ περισσότερα από εκείνα που θα μάθουν κάποτε. Γι αυτό και θέλουν να μαθαίνουν συνεχώς, να αναπτύσσουν τις πνευματικές τους ικανότητες και να διευρύνουν τις γνώσεις τους, έχοντας πάντα επίγνωση των γνωστικών τους ορίων.

Στρατηγικές για να αναπτύξετε πνευματική μετριοπάθεια:

1.    Όταν δεν μπορείτε να βρείτε επαρκή στοιχεία τα οποία αποδεικνύουν ότι η άποψη σας είναι σωστή, αρχίστε λέγοντας: «Μπορεί να κάνω λάθος, αλλά αυτό που πιστεύω είναι…» ή «Μέχρι τώρα πίστευα…» ή «Βάσει των πραγματικά περιορισμένων γνώσεων μου σε αυτόν τον τομέα, θα έλεγα…».
2.     Παρατηρήστε πότε υποστηρίζετε απόψεις που δεν μπορείτε να δικαιολογήσετε. Προσπαθήστε να καταλάβετε γιατί το κάνετε αυτό.
3.     Αμφισβητήστε έντονα τις απόψεις που σας φαίνονται σωστές και ιδιαίτερα εκείνες που είναι βαθιά ριζωμένες μέσα σας, όπως οι θρησκευτικές, οι πολιτισμικές και οι πολιτικές.
4.     Αναζητήστε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης που παρουσιάζουν απόψεις τις οποίες δεν έχετε ποτέ ως τώρα
εξετάσει.
5.     Μη φοβηθείτε να «διερευνήσετε» νέες απόψεις ή να «ανοιχτείτε» σε νέες ιδέες και σκέψεις.
6. Κάντε έναν κατάλογο με όλα όσα γνωρίζετε για κάποιον που θεωρείτε ότι τον ξέρετε καλά. Στη συνέχεια κάντε έναν άλλο κατάλογο με όσα νομίζετε ότι είναι αληθινά για το πρόσωπο αυτό, αλλά δεν είστε απόλυτα βέβαιος. Ύστερα, κάντε έναν τρίτο κατάλογο με όσα πιστεύετε ότι δεν ξέρετε γι’ αυτόν. Και όταν τελειώσετε, δείξτε του, αν βέβαια τον εμπιστεύεστε, τους καταλόγους αυτούς για να δείτε κατά πόσο είναι ακριβείς. Μετά τον σχολιασμό των καταλόγων σας από το άτομο αυτό, τι συμπεράσματα βγάζετε;

Ερωτήσεις που θα μπορούσατε να θέσετε για να εντοπίσετε τις αδυναμίες στον τρόπο σκέψης σας:

•  Τι πραγματικά γνωρίζω (για τον εαυτό μου, για τη μία ή την άλλη κατάσταση, για κάποιο άλλο πρόσωπο, για το έθνος μου ή για το τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο);

•  Σε ποιον βαθμό οι προκαταλήψεις μου επηρεάζουν τη σκέψη μου;

•  Σε ποιον βαθμό έχω μάθει να αποδέχομαι απόψεις που ίσως να είναι λάθος;

•  Με ποιον τρόπο οι απόψεις που άκριτα έχω υιοθετήσει με εμποδίζουν να βλέπω τα πράγματα όπως είναι;

•  Σκέφτομαι ποτέ πέρα από το στενό πλαίσιο (του πολιτισμού μου, του έθνους μου ή της θρησκείας στην οποία ανήκω);

•  Τι πραγματικά γνωρίζω για εναλλακτικές σκέψεις και απόψεις;

•  Σε ποιον βαθμό επηρεάστηκαν οι αντιλήψεις μου από την παιδική μου ηλικία, από τον τόπο στον οποίο μεγάλωσα, από τις απόψεις των γονιών μου ή του/της συντρόφου μου, από τη θρησκεία, τον πολιτισμό ή την πολιτική;

Η προθυμία να διδαχθούμε αυτά που δεν ξέρουμε δεν είναι μόνο εχέγγυο γνώσης, αλλά και σοφίας  

Από το βιβλίο Ζήσε τη ζωή που σου αξίζει των Linda Elder – Richard Paul