Τα παιδιά με δυσκολίες στην ομιλία ή στην γλωσσική ανάπτυξη έχουν μετέπειτα υψηλό κίνδυνο εμφάνισης δυσκολιών στον γραπτό λόγο, με αποτέλεσμα χαμηλές μαθησιακές και σχολικές επιδόσεις.

Αν ένα παιδί παρουσιάζει ελλείμματα τόσο στη γλώσσα όσο και στις σχολικές του επιδόσεις, οι οποίες αντιστοιχούν σε παιδί μικρότερα ηλικίας, τότε πάσχει από ειδική γλωσσική διαταραχή.  Τα προβλήματα στον λόγο του το πιθανότερο είναι να ξεκίνησαν από την προσχολική του ηλικία, από τα πρώτα στάδια εκμάθηση της γλώσσας – πριν από την ηλικία των 4 ετών.

Συνήθως οι γονείς το πρόβλημα αυτό το αντιμετώπισαν με το συνηθισμένο «θα περάσει μέχρι να πάει στο σχολείο». Μεγαλώνοντας εμφανίζει μαθησιακή υποεπίδοση, που δυσκολεύεται να παρακολουθήσει την παράδοση του μαθήματος, να ακολουθήσει προφορικές οδηγίες και φυσικά το παιδί κλείνεται στον εαυτό του. Και τότε σημάνει κυριολεκτικά συναγερμός στην οικογένεια για το τι συμβαίνει.

Τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ). H διαταραχή δεν είναι ομοιογενή και δεν αφορά σε μια ομοιογενή ομάδα, γιατί οι δυσκολίες εμφανίζονται σε διαφορετικό βαθμό σε μερικούς ή σε όλους τους τομείς της γλώσσας. Για να γίνει η διάγνωση της ΕΓΔ ή Εξελικτικής Δυσφασίας – όπως  συχνά αναφέρεται – πρέπει να αποκλείσουμε προβλήματα όπως νοητική υστέρηση, προβλήματα ακοής, αυτισμό ή νευρολογικές βλάβες.

Σε γενικές γραμμές, παιδιά με ΕΓΔ παρουσιάζουν από μικρή ηλικία καθυστέρηση στην κατανόηση και στην έκφραση του λόγου τους, η οποία συνεχίζεται και στη μετέπειτα ζωή τους, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, ιδιαίτερα όταν οι δυσκολίες αφορούν στην κατανόηση τόσο του προφορικού όσο και του γραπτού λόγου.

Στην κατανόηση του προφορικού λόγου

Δυσκολία στην κατανόηση της γραμματικής. Το παιδί δεν αντιλαμβάνεται τη μέση και παθηπκή φωνή,τις χωροχρονικές έννοιες όπως αύριο, αργότερα κλπ., τις αφηρημένες έννοιες, τους ιδιωματισμούς τις μεταφορές, τις παρομοιώσεις και γενικά τις πιο ετητηδευμένες εκφράσει. Επίσης, δυσκολεύεται στην εκτέλεση σύνθετων προφορικών οδηγιών.

Δυσκολία παρουσιάζει, παράλληλα, στη συμμετοχή αλλά και στη διατήρηση του διαλόγου π.χ. με έναν συμμαθητή του, γιατί πολλές φορές δεν καταλαβαίνει το περιεχόμενο της συζήτησης. Τα ελλείμματά του εμφανίζονται και στην κατανόηση της  ανάγνωσης δηλαδή στο νόημα του κειμένου. Δυσκολεύεται να απομνημονεύσει και να ανακαλέσει τη σημαντική πληροφόρηση του κειμένου. Αυτό το τελευταίο δείχνει να συνδέει την ΕΓΔ με προβλήματα στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.

Οι δε ρυθμοί του σε όλες τις διεργασίες είναι αργοί και η μάθηση γίνεται μια επίπονη διαδικασία για το παιδί και τους γονείς του.

Στην έκφραση του προφορικού λόγου

Παιδιά με ΕΓΔ έχουν φτωχό λεξιλόγιο, αποφεύγουν σύνθετες λέξεις, ενώ οι προτάσεις τους είναι πολύ απλές για την ηλικία τους. H συντακτική και γραμματική τους δομή παρουσιάζει προβλήματα (στο οριστικό άρθρο, στις αντωνυμίες στους συνδέσμου5, στις πτώσεις) για τα μικρότερα παιδιά, ενώ στις μεγαλύτερε5 ηλικίες δυσκολεύονται να βρουν τις κατάλληλες λέξεις για να εκφραστούν, δεν χρησιμοποιούν διευρυμένες προτάσεις και δυσκολεύονται να διηγηθούν γεγονότα με τη σωστή σειρά. Το ίδιο χαρακτηρίζει και τον γραπτό τους λόγο: ορθογραφικά (γραμματικά) λάθη, ασύνδετες  – εκτός θέματος – προτάσεις,  επαναλήψεις,  μικρές προτάσεις χωρίς εννοιολογικό περιεχόμενο.

Ψυχοσυναισθηματικά προβλήματα

Πολλά απ’ αυτά τα παιδιά έχουν ενταχθεί σε μεγαλύτερες ηλικίες σε θεραπευτικά σχήματα, με κύρια αιτία παραπομπής τη μαθησιακή υποεπίδοση και όχι τα γλωσσικά τους ελλείμματα. Βιώνουν λοιπόν πολλές άσχημες στιγμές – ιδίως στο σχολικό τους περιβάλλον:  πολλές προσβολές από τους συμμαθητές τους, ματαίωση από τους γονείς τους και μερικές φορές αμφισβήτηση και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Είναι τα μοναχικά παιδιά της τάξης ή αυτά με την προκλητική συμπεριφορά ή ακόμα και εκείνα που πάσχουν από άγχος και κατάθλιψη. Χρειάζονται τόνωση της αυτοπεποίθησής τους, υπομονή και ενεργοποίηση των δυνατών τους σημείων.

Θεραπεία

Οι θεραπευτικοί τους στόχοι είναι εξατομικευμένοι και προκύπτουν έπειτα από λεπτομερή αξιολόγηση ου προφορικού και του γραπτού λόγου με ειδικά ανιχνευτικά εργαλεία από επαγγελματίες παθολόγους λόγου – λογοθεραπευτές, οι οποίοι θα σχεδιάσουν το θεραπευτικό σχήμα.

Εκτός από τις στοχευόμενες τεχνικές του ειδικού, το παιδί μπορεί παράλληλα να βοηθηθεί μέσα από δραστηριότητες όπως η ανάγνωση παραμυθιών από τον δάσκαλο ή και τον γονέα, κάτι που θα το βοηθήσει να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του σε διάφορα επικοινωνιακά επίπεδα. Να αφηγηθεί αυτά που άκουσε μέσα από τη διήγηση της ιστορίας, να διευρύνει το λεξιλόγιό του, να βελτιώσει την οργάνωση των προτάσεων του, να απαντά σε ερωτήσει, να συγκρατεί στο κείμενο τις σημαντικές λέξεις -κλειδιά, να κάνει ερωτήσεις να παίρνει μέρος σε διαλόγους να γράφει και, τέλος, ακόμα και να ζωγραφίσει τα σημεία της ιστορίας που το εντυπωσίασαν.

Έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη, στην έγκαιρη διάγνωση παιδιών με δυσκολίες στην ομιλία ή στη γλωσσική τους ανάπτυξη, αφού διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης δυσκολιών στον γραπτό λόγο πηγαίνοντας σχολείο.

Χαρά Καραμήτσου, λογοπεδικός