Οι φιλόσοφοι, ανάλογα με το πως βλέπουν τον κόσμο, διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες: στους ιδεαλιστές και τους υλιστές.

Οι μεν ιδεαλιστές θεωρούν, ως πρωτεύον ζήτημα, το «είναι» ή τη συνείδηση, την ιδέα, το πνεύμα. Αντίθετα, οι υλιστές θεωρούν ως πρωτεύον ζήτημα τη φύση, την ύλη, ενώ τη συνείδηση την θεωρούν ιδιότητα της ύλης, παράγωγο της ύλης δευτερεύον. 

Ανάμεσα στις δυο ως άνω κατηγορίες φιλοσόφων είναι οι υπαρξιστές. Η φιλοσοφία της ύπαρξης ή ο υπαρξισμός είναι μια συγκεκριμένη σκέψη για τον άνθρωπο και την κατάσταση του. Ο υπαρξισμός διακρίνεται σε άθεο, οι εκπρόσωποι του οποίου είναι ο Χάιντεγκερ και ο Σαρτρ και σε θρησκευτικό, εκπρόσωποι του οποίου είναι ο Κίρκεγκωρ, Γιάσπερς, Γκαμπριέλ Μαρσέλ.

Ο υπαρξισμός είναι κύρια «ουμανισμός» και υποστηρίζει ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, που σημαίνει πως δεν είμαστε προκαθορισμένοι προτού να γεννηθούμε, αλλά εμείς, με την ελεύθερη βούληση μας δημιουργούμε το πεπρωμένο μας και είμαστε απόλυτα υπεύθυνοι γι’ αυτό που κάνουμε.

Άλλη κατηγορία φιλοσόφων είναι οι αγνωστικιστές (Χιούμ, Κάντ), οι οποίοι αρνούνται τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τον κόσμο γύρω μας, ενώ οι περισσότεροι φιλόσοφοι πιστεύουν πως μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο.

Ανάμεσα στις διαφορές των φιλοσόφων εκείνο που προέχει είναι η ανεύρεση της αντικειμενικής αλήθειας, μόνης ικανής να δώσει απαντήσεις στα διάφορα φιλοσοφικά ζητήματα.

Οι ιδεαλιστές αρνούνται την ύλη, γιατί θέλουν να παρουσιάσουν τον άνθρωπο ως κτίσμα (δημιούργημα) ανώτερου όντος, του θεού και όχι ως δημιούργημα της φύσης, όπως δέχονται οι αντίπαλοι τους, ενώ οι υλιστές θέτουν ως πρωτεύον ζήτημα την ύλη και δευτερεύον το πνεύμα, ως παράγωγο της ύλης.

Σύμφωνα με μία τρίτη άποψη η απάντηση προς αυτούς είναι ότι ο άνθρωπος δεν είναι, ούτε θεός, ούτε ζώο, ούτε δημιούργημα κανενός θεού. Είναι γέννημα, θρέμμα και εξάρτημα της φύσης, προικισμένος με τρεις υποστάσεις, ήτοι τη σωματική, ψυχική και πνευματική-ηθική. Ο άνθρωπος, ως το μόνο με συνείδηση Όν, μόνο αυτός μπορεί, μέσα από τη Γνώση, να ανακαλύπτει την αλήθεια, αν όχι την απόλυτη, τη σχετική με τάση προς την απόλυτη. Τα ζώα ή οι άλλοι της φύσης ζωντανοί οργανισμοί, στερούνται συνείδησης, δηλαδή δεν διαθέτουν πνεύμα, το οποίο διαθέτει μόνο ο άνθρωπος.

Για τον άνθρωπο τίποτα δεν μπορεί να είναι άγνωστο στον κόσμο, διότι ό,τι σήμερα είναι άγνωστο αμέσως αύριο γίνεται γνωστό, μέσα απ’ τη διαρκή, αέναη προοδευτική εξέλιξη της γνώσης. Πάντως η ανθρώπινη διανόηση μέχρι σήμερα δεν έχει ανακαλύψει με αντικειμενικό τρόπο την ύπαρξη κάποιου θεού, όπως δέχονται οι ιδεαλιστές. Με άλλα λόγια, δεν αποδεικνύεται επιστημονικά ότι υπάρχει θεός. Οι περισσότεροι δέχονται την ύπαρξη ή ενός προσωπικού θεού ή ενός ανώτερου όντος που δημιούργησε τον κόσμο χωρίς όμως καμιά επιστημονική απόδειξη. 

Διότι αληθινή, αντικειμενική Γνώση είναι μόνο η επιστημονική (θετικισμός). Κάθε γνώση πρέπει να αντέχει στον βάσανο της επιστημονικής Γνώσης, ως μόνης αντικειμενικής και επομένως αληθινής. Με υποκειμενικές θεωρήσεις δεν γίνεται, από καμιά επιστημονική θεώρηση, παραδεκτή η ύπαρξη ανώτερου όντος, δηλαδή του θεού. Ο άνθρωπος, ως σκεπτόμενο Ον, μπορεί να γεννάει ιδέες, αλλά αυτές, για να είναι αληθινές, θα πρέπει να υποβάλλονται στην κριτική. 

Διαφορά της φιλοσοφίας και της επιστήμης από τη θρησκεία.

Η φιλοσοφία και η επιστήμη διαφέρουν σημαντικά από τη θρησκεία, διότι η θεμελιώδης διαφορά ανάμεσά τους είναι η Γνώση, που οδηγεί σύμφωνα με τους φιλόσοφους στο Φως και στην Αλήθεια. Ενώ η θρησκεία και η πίστη, πάλι σύμφωνα με αυτούς, σημαίνει άγνοια και πλάνη ενώ οδηγεί στο “σκότος”. Η καθεμιά απ’ αυτές τις τρεις εκφράζεται ως ακολούθως:

i) Η φιλοσοφία εκφράζεται με Α ξ ι ώ μ α τ α. Τέτοια φιλοσοφικά αξιώματα, έχουν διατυπωθεί από τους διαφόρους σοφούς και φιλοσόφους, κατά καιρούς πολλά, όπως π.χ "Γνώθι σαυτόν", "Μηδέν άγαν", "Μέτρον άριστον", " Έν οίδα ότι ουκ οίδα", "Γηράσκω αεί διδασκόμενος" και άλλα. Το φιλοσοφικό αξίωμα έχει ως βάση τη Γνώση, την Αλήθεια και το Ήθος.

ii) Η επιστήμη εκφράζεται με Θεώρηματα. Για παράδειγμα, το θεώρημα του Αρχιμήδη " παν σώμα βαπτιζόμενο στο υγρό ή τον αέρα, χάνει τόσο βάρος, όσο είναι το βάρος του εκτοπιζόμενου υγρού ή του αέρα. Αρα, επιπλέει", επίσης, ο νόμος της βαρύτητας κ.λ.π. Το επιστημονικό θεώρημα έχει ως βάση τη γνώση και το πείραμα.

iii) Οι θρησκείες εκφράζονται με Δόγματα. Μερικά παραδείγματα, όπως: Υπάρχει θεός, που είναι πνεύμα αόρατο, αιώνιο και αθάνατο. Υπάρχει αθανασία της ψυχής. Ο Χριστός, ο οποίος σταυρώθηκε, "αναστήθηκε" και "αναλήφθηκε" στους ουρανούς, θα έλθει πάλι και θα κρίνει ζώντες και νεκρούς και τους μεν δίκαιους θα τους στείλει στον παράδεισο, τους δε αμαρτωλούς στην κόλαση. Επίσης ο Χριστός είναι υιός του Θεού με παρθενογέννηση και άλλα. Το θρησκευτικό δόγμα έχει ως βάση την πίστη, το μυστικισμό και τον ηθικισμό.