Γιατί υπάρχει και τι να κάνετε

Οι δυσκολίες, οι αγωνίες και οι αναζητήσεις της εφηβείας σχετικά με την ταυτότητα -που συνοψίζονται στο ερώτημα «ποιος είμαι, που ανήκω και που πάω»- καθώς και η εφηβική κατάθλιψη ξεκινούν όταν ο έφηβος βιώνει μια απώλεια.

Η σημαντικότερη απώλεια στη ζωή των εφήβων είναι η αλλαγή της σχέσης τους με τους γονείς τους: παύουν να είναι το χαριτωμένο παιδάκι που είχε όλη την προσοχή και θαυμασμό των γονιών του και έπαιρνε χάδια και αγάπη ό,τι και να έκανε. Στην εφηβεία οι έφηβοι αισθάνονται ότι η αγάπη είναι «πάρε-δώσε», ότι καθώς σταδιακά μπαίνουν στην ενηλικίωση οι γονείς τους αγαπάνε με όρους και έχουν υψηλές προσδοκίες από αυτούς.

Οι έφηβοι συχνά μπερδεύονται σχετικά με το τι ακριβώς προσδοκούν οι γονείς τους από αυτούς και νιώθουν ότι οι γονείς τους γκρινιάζουν για το κάθε τι: τα ρούχα, την εμφάνιση, το διάβασμα, τις παρέες, τα πάντα. Οι έφηβοι αναπολούν την ευτυχισμένη εποχή της παιδικής ηλικίας όπου τα περισσότερα λάθη συγχωρούνταν λόγω «ανωριμότητας». Τώρα οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις τους αυξάνονται, ενώ οι ίδιοι δεν είναι έτοιμοι να τις αναλάβουν. Η αίσθηση ότι οι γονείς τους υποβιβάζουν, τους απορρίπτουν και η δυσκολία να ανταπεξέλθουν στις γονεϊκές απαιτήσεις ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τη μείωση της αυτοπεποίθησης των εφήβων, κάτι που πυροδοτεί αντιδραστική κατάθλιψη.

Η ένταση της εφηβικής κατάθλιψης

Η εφηβική κατάθλιψη μπορεί να γίνει ιδιαίτερα έντονη κατά καιρούς, εξαιτίας των φυσικών και ορμονικών αλλαγών της ηλικίας αλλά και της συναισθηματικής αστάθειας της εφηβείας. Σε αυτή την ηλικία οι εγκεφαλικές δομές που ελέγχουν το συναίσθημα, τον αυτέλεγχο και τις παρορμήσεις δεν έχουν ωριμάσει πλήρως. Οι αλλαγές στη διανόηση, το σώμα και τις σχέσεις είναι στρεσογόνες και προκαλούν πίεση και φόβο στους εφήβους.

Μικρότεροι και μεγαλύτεροι έφηβοι και βαθμός κατάθλιψης

Υπάρχει διαφορά στο πώς οι μικρότεροι και μεγαλύτεροι έφηβοι εκδηλώνουν κατάθλιψη. Τα νεότερα άτομα τείνουν να έχουν καταστροφική και αντικοινωνική συμπεριφορά, εκδηλώνοντας θυμό απέναντι στους άλλους και τον εαυτό τους. Θεωρούν ότι πρέπει να «τιμωρήσουν» τον κόσμο και τον εαυτό τους επειδή αισθάνονται ότι οι ίδιοι είναι «κακοί άνθρωποι». Όταν αισθάνονται ότι στην οικογένεια τα πράγματα είναι καταθλιπτικά και δυσάρεστα, κάνουν την απόδρασή τους εγκαταλείποντας το σπίτι τους.

Οι μεγαλύτερης ηλικίας έφηβοι κλείνονται περισσότερο στον εαυτό τους, βαριούνται, είναι απαθείς, νιώθουν εκνευρισμό και ότι δεν αξίζουν τίποτα. Κάποιοι από αυτούς εξακολουθούν να εξωτερικεύουν αρνητικά τη συμπεριφορά τους, αλλά αυτό συνήθως δηλώνει ότι η συναισθηματική τους ανάπτυξη δεν έχει φτάσει στο σημείο που θα έπρεπε να είναι ανάλογα με την ηλικία τους.

Η οικογενεική ζωή των καταθλιπτικών εφήβων

Ο σημαντικότερος παράγοντας στη ζωή ενός εφήβου είναι η οικογενειακή του ζωή. Αν στην οικογένεια υπάρχει στρες και συγκρούσεις, ο έφηβος θα έχει αυξημένες πιθανότητες να υποφέρει από κατάθλιψη, γιατί δεν έχει μάθει ακόμα πώς να χειρίζεται τις συγκρούσεις των μεγάλων γύρω της και δεν ξέρει ακόμα πώς να θωρακίσει τον εαυτό του. Έφηβοι με γονείς που έχουν κατάθλιψη τείνουν να εκδηλώσουν και οι ίδιοι κατάθλιψη ή άλλες συναισθηματικές διαταραχές.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς

Καθώς το παιδί πλησιάζει στην εφηβεία και γίνεται πιο ανεξάρτητο, το να διατηρήσετε την ψυχική σας εγγύτητα γίνεται όλο και πιο δύσκολο, αλλά και πιο σημαντικό.

Καθώς το παιδί αποκτά νέες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα, επεκτείνεται η κοινωνική του ζωή και όλα αυτά είναι σημαντικά για το ίδιο, εσείς εξακολουθείτε να είστε η βάση του, οι άνθρωποι από τους οποίους παίρνει αγάπη, καθοδήγηση και στήριξη. Αυτή η σχέση του μαζί σας θα του προσφέρει τη σιγουριά και τη σταθερότητα που χρειάζεται για να γίνει δυνατό και να ανταπεξέλθει στη ζωή.

Τι να περιμένετε

Το παιδί στην προεφηβεία μπορεί να δείχνει ότι δε χρειάζεται τη βοήθεια ή τις συμβουλές σας, ή να δείχνει ότι ντρέπεται για εσάς. Σε αυτή τη φάση τα παιδιά αρχίζουν να εμπιστεύονται περισσότερο τους φίλους και θέλουν τον ιδιωτικό τους χώρο και χρόνο -οπότε ξεκινούν οι πολύωρες τηλεφωνικές συνομιλίες πίσω από ερμητικά κλειστές πόρτες.

Όσο δύσκολο και αν είναι να δεχτείτε αυτές τις αλλαγές, μην τις πάρετε προσωπικά: αποτελούν υγιές σημάδι ότι το παιδί σας αρχίζει να γίνεται ανεξάρτητο. Θα πρέπει να αφήσετε λίγο λάσκα τα λουριά και να αφήσετε περιθώριο ανάπτυξης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα αφήσετε το παιδί ασύδοτο. Εξακολουθείτε να ασκείτε σημαντική επιρροή στη ζωή του παιδιού, όμως σε αυτή τη φάση ο προέφηβος ανταποκρίνεται καλύτερα στο παράδειγμα που δίνετε παρά στις οδηγίες και τις συμβουλές.

Με τη στάση και το παράδειγμά σας προσφέρετε στον προέφηβο αξίες και αφήστε περιθώριο να τις μάθει και να τις εξασκήσει: επικοινωνία με σεβασμό, ηρεμία, καλοσύνη, υγιεινή διατροφή, άσκηση, τήρηση των καθημερινών καθηκόντων χωρίς βαρυγκόμια. Με αυτό τον τρόπο είναι πολύ πιθανότερο να ακολουθήσει ανάλογα και ο έφηβος.

Πρόληψη της κατάθλιψης

Για να προλάβετε την εμφάνιση της εφηβικής κατάθλιψης υπάρχουν πράγματα τα οποία μπορείτε να κάνετε νωρίτερα:

Ενισχύστε τη σχέση σας με το παιδί: προσπαθήστε να τρώτε όλη η οικογένεια μαζί τουλάχιστον μία φορά τη μέρα και αν αυτό είναι ανέφικτο κάντε το μία φορά την εβδομάδα.

Καληνύχτα: σε αυτή την ηλικία δε βάζει κανείς το παιδί στο κρεβάτι, ωστόσο μπορεί να υπάρχει μια ρουτίνα ηρεμίας, όπου διαβάζετε κάτι μαζί, κουβεντιάζετε ήρεμα για την επόμενη ημέρα ή κάνετε σχέδια για κάποια δραστηριότητα.

Μοιραστείτε την καθημερινότητα: προσκαλέστε το παιδί σας να κάνετε κάτι μαζί (όχι να σας βοηθήσει!): κάντε μια βόλτα, ψήστε ένα κέικ, δείτε μια κωμωδία μαζί, ακούστε τι έχει να σας πει χωρίς να σπεύσετε να κρίνετε, να κατακρίνετε, να δώσετε απαντήσεις και λύσεις.

Δείξτε την αγάπη σας: υπενθυμίστε στο παιδί ότι το αγαπάτε, επιβραβεύστε τις προσπάθειές του, έχετε τον καλό λόγο στα χείλη σας γι’ αυτό. Αποφύγετε τα φιλιά και τις αγκαλιές μπροστά σε φίλους του και προτιμήστε ένα πλατύ χαμόγελο, χτύπημα στην πλάτη, ένωση χεριών ή κλείσιμο του ματιού. Κρατήστε τις πιο οικείες εκδηλώσεις αγάπης για μέσα στο σπίτι.

Διατηρήστε μια θέση στη ζωή του παιδιού: αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να ανακατωθείτε στη ζωή του, αλλά να δημιουργήσετε χώρο και για εσάς: καλέστε τους φίλους του παιδιού σας στο σπίτι, γνωρίστε τους αλλά αφήστε τους μόνους, πάτε στην προπόνησή του, γνωρίστε τους δασκάλους του, μάθετε τα ωράριά του.

Δείξτε ενδιαφέρον: για τη ζωή του παιδιού σας, τα ενδιαφέροντα, τις ιδέες τις προτιμήσεις του. Μην κρίνετε, μην επικρίνετε μην κατακρίνετε! Μάθετε να ακούτε.

Όταν εκδηλωθεί Κατάθλιψη

Αν παρατηρήσετε συμπτώματα κατάθλιψης θα πρέπει να απευθυνθείτε σε ειδικό που θα σας βοηθήσει να χειριστείτε το πρόβλημα του παιδιού με τον κατάλληλο τρόπο και θα βοηθήσει και το παιδί να διαχειριστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του ώστε να ξεπεράσει την κατάθλιψη.

Λίζα Βάρβογλη, Ψυχολόγος