Ένα διορατικό και προκλητικό βιβλίο του Καναδού δημοσιογράφου και συγγραφέα Paul Tough με τον τίτλο How Children Succeed: Grit, Curiosity, and the Hidden Power of Character («Πώς επιτυγχάνουν τα παιδιά: Σθένος, περιέργεια και η κρυμμένη δύναμη του χαρακτήρα»), έρχεται να ανατρέψει τα όσα πιστεύαμε μέχρι σήμερα για την ευφυΐα των παιδιών.
Μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι η ακαδημαϊκή επιτυχία είναι ένα προϊόν των γνωσιακών ικανοτήτων του είδους της ευφυΐας που μετριέται με τα τεστ IQ. Όμως, νέες έρευνες από οικονομολόγους, ψυχολόγους, νευρολόγους και εκπαιδευτικούς έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι δεξιότητες που δίνουν τη δυνατότητα σ’ ένα παιδί να «πετύχει» δεν έχουν τόσο να κάνουν με την εξυπνάδα όσο με πιο συνηθισμένα στοιχεία του χαρακτήρα, όπως η ικανότητα του να συγκεντρώνεται και να συγκρατεί τις παρορμήσεις του.
Η επιμονή, λοιπόν και η περιέργεια σύμφωνα με τον Tough αποτελούν πολύ πιο ισχυρούς παράγοντες από τις γνωσιακές δεξιότητες
Περιβάλλον και ευφυΐα
Από πού προέρχονται όμως αυτά τα χαρακτηριστικά των επιτυχημένων παιδιών; Και πώς μπορούν να αναπτυχθούν;
Αναζητώντας απαντήσεις, ο Paul Tough εξετάζει πρώτα το πρόβλημα σε νευρολογικό επίπεδο. Μπορεί ιατρικά να εξηγηθεί γιατί τα παιδιά που μεγαλώνουν σε στερητικό, δυσλειτουργικό περιβάλλον έχουν σε γενικές γραμμές μεγαλύτερη δυσκολία να συγκεντρωθούν, να προσηλωθούν στις εργασίες τους και να ανακάμψουν από απογοητεύσεις. Το τμήμα του εγκεφάλου που επηρεάζεται περισσότερο από το πρώιμο στρες είναι ο προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος επιτελεί κρίσιμο ρόλο στον έλεγχο των σκέψεων και στη ρύθμιση της συμπεριφοράς. Όταν αυτή η περιοχή υποστεί βλάβη –όπως συμβαίνει συχνά σε παιδιά που ζουν μέσα στις πιέσεις της φτώχειας– είναι πιο δύσκολο να συγκρατηθούν τα αντιπαραγωγικά ένστικτα.
Η επιστήμη επισημαίνει το πρόβλημα, αλλά δείχνει και τρόπους να ξεπεραστεί. Μελέτες δείχνουν ότι η έγκαιρη προσπάθεια από γονείς ή κηδεμόνες των παιδιών τα βοηθάει να αντισταθμίσουν τη βιοχημική επίδραση του στρες. Και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προωθήσουν τη συγκέντρωση και τον αυτοέλεγχο. «Ο προμετωπιαίος φλοιός ανταποκρίνεται καλύτερα στην παρέμβαση από άλλα τμήματα του εγκεφάλου», γράφει ο Tough, και παραμένει ευεπηρέαστος μέχρι και τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης.
Στόχοι: Ακόμη ένα μυστικό της ευφυΐας
Ετσι, οι μη γνωσιακές δεξιότητες, όπως η επιμονή και η περιέργεια, είναι ισχυροί παράγοντες πρόβλεψης της μελλοντικής επιτυχίας. Από πού όμως έρχονται αυτά τα χαρακτηριστικά; Και πώς μπορούν να αναπτυχθούν; Αναζητώντας απαντήσεις, ο Πολ Ταφ εξετάζει πρώτα το πρόβλημα σε νευρολογικό επίπεδο.
Μπορεί ιατρικά να εξηγηθεί γιατί τα παιδιά που μεγαλώνουν σε στερητικό, δυσλειτουργικό περιβάλλον έχουν σε γενικές γραμμές μεγαλύτερη δυσκολία να συγκεντρωθούν, να προσηλωθούν στις εργασίες τους και να ανακάμψουν από απογοητεύσεις.
Το τμήμα του εγκεφάλου που επηρεάζεται περισσότερο από το πρώιμο στρες είναι ο προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος επιτελεί κρίσιμο ρόλο στον έλεγχο των σκέψεων και στη ρύθμιση της συμπεριφοράς.
Οταν αυτή η περιοχή υποστεί βλάβη –όπως συμβαίνει συχνά σε παιδιά που ζουν μέσα στις πιέσεις της φτώχειας– είναι πιο δύσκολο να συγκρατηθούν τα αντιπαραγωγικά ένστικτα
Τα σχολεία έχουν την εμπειρία της επιδίωξης καλύτερων βαθμών στις εξετάσεις. Είναι όμως πολύ πιο δύσκολη η ανεύρεση τρόπων για να βοηθήσουν τα νεαρά παιδιά να αναπτύξουν το σθένος τους (αυτό που ο συγγραφέας αποκαλεί «grit»,) και την παθιασμένη αφοσίωση σε κάποιο στόχο. Αυτό είναι κάτι όμως που μπορούν να το κάνουν οι γονείς, αν από τη νηπιακή ακόμη ηλικία θέτουν βραχυπρόθεσμους στόχους στα παιδιά τους.
Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις είναι πιο περίπλοκες και λεπτές από τη διδασκαλία των μαθηματικών, και ένα από τα προβλήματα στα αμερικανικά σχολεία είναι η έλλειψη καλών δασκάλων.
Ο συγγραφέας ρίχνει φως σε μερικές αξιόλογες προσπάθειες ενίσχυσης αυτών των μη γνωστικών δεξιοτήτων – όπως η δουλειά ενός νεαρού δάσκαλου σκακιού στο Μπρούκλιν, ο οποίος μετατρέπει «αδιάφορους» μαθητές από φτωχές οικογένειες σε πρωταθλητές στο σκάκι, διδάσκοντάς τους νέους τρόπους να λύνουν προβλήματα και να ξεπερνούν τις αποτυχίες. Στο Σικάγο, το πρόγραμμα OneGoal, που ξεκίνησε το 2009, προετοιμάζει μαθητές γυμνασίου για το κολέγιο δίνοντας έμφαση στη σύνδεση ανάμεσα στη σκληρή δουλειά και τη «μοίρα». Και τα σχολεία όπου δρα το πρόγραμμα ΚΙΡΡ πειραματίζονται τώρα με κάτι που αποκαλείται «αναφορά χαρακτήρα», σχεδιασμένη για να δείχνει στους μαθητές ότι οι ικανότητες αυτές μπορούν να βελτιωθούν με τον καιρό.
Το καλό σχολείο παραμένει το πιο ισχυρό διαθέσιμο εργαλείο εναντίον της φτώχειας. Επειτα από δεκαετίες αποτυχημένων προσπαθειών για τη βελτίωση της ζωής φτωχών μαθητών, ο Πολ Ταφ έγραψε ένα διορατικό και προκλητικό βιβλίο για το είδος δουλειάς που πρέπει να γίνει ώστε να αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο.
Καθημερινή και Ελένη Χαδιαράκου, imommy.gr
