Με αφορμή ένα Φεστιβάλ Επιστήμης που έγινε στην Τεχνόπολη, μία λέξη γέννησε έναν ολόκληρο συλλογισμό. Η μάθηση πρέπει να ξεκινάει από τα επτά πρώτα χρόνια της ζωής ή οφείλει να είναι πρώιμη;
Ένα από τα θέματα του πρώτου Φεστιβάλ Επιστήμης στην Ελλάδα, είχε ως βασικό άξονα συζήτησης την μάθηση και την πλαστικότητα του εγκεφάλου. Ένα μισάωρο σύντομων εισηγήσεων από ειδικούς, ενταγμένο στη μορφή ενός καφενείου της επιστήμης, ήταν αρκετό για να προκαλέσει έναν εποικοδομητικό διάλογο με το κοινό. Προς το κλείσιμο της συζήτησης, όσοι βρεθήκαμε εκεί, σίγουρα συγκρατήσαμε πως η μάθηση εκτός από θετική, μπορεί να είναι και αρνητική. Φεύγοντας, η κουβέντα αυτή άνοιξε νέα κεφάλαια σκέψης στους ένα τρισεκατομμύριο νευρώνες που διαθέτει, όπως μάθαμε, ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
Σε ποια ηλικία και με ποια μορφή, εμφανίζεται η μάθηση κατά τα πρώτα στάδια της ζωής; Πρέπει να έχει τον χαρακτήρα της παραδοσιακής σχολικής εκπαίδευσης ή είναι προτιμότερο να προσλαμβάνεται μέσα από ορίζοντες καινοτομίας; Από έρευνα προκύπτει πως πολλές είναι οι χώρες που δίνουν προτεραιότητα στην πρώιμη μάθηση, με τη λογική ότι δίνει στα παιδιά ένα προβάδισμα όταν πρωτοπηγαίνουν στο σχολείο.
Στην εποχή του Σωκράτη και του Πλάτωνα, η διαδικασία της μάθησης θεωρούνταν αυτόβουλη, μέσω της χρήσης των εσωτερικών εμπειριών και των δυνατοτήτων του κάθε μαθητή. Όταν σήμερα δεν αναταράσσουμε πάντα τις δημιουργικές δυνάμεις που κρύβουμε μέσα μας, πώς φτάνουμε στη μάθηση και κυρίως, από ποια ηλικία αρχίζουμε να προσλαμβάνουμε αρκετά ερεθίσματα που θα μας οδηγήσουν εκεί;
“Τα παιδιά δεν γεννιούνται έξυπνα, γίνονται έξυπνα από τους γονείς που τους μιλούν και ασχολούνται μαζί τους”
Από έρευνα στην Ελλάδα, σχετικά με την ετοιμότητα των παιδιών προσχολικής ηλικίας, 3,5 έως 5 χρονών, να μάθουν μέσω της γραφής και της ανάγνωσης, διαπιστώθηκε πως πράγματι, η πιο δημοφιλής δραστηριότητα είναι η γραφή, ενώ ακολουθούν η ταύτιση, η ανάγνωση και ο συνδυασμός δραστηριοτήτων. Η ενασχόληση των παιδιών με την γλώσσα στην έρευνα, είχε συνολική διάρκεια από 5 μέχρι 15 λεπτά, ενώ οι τόμπολες και οι καρτέλες με τα τέσσερα γράμματα ήταν τα υλικά που τράβηξαν την προσοχή τους περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα. Μήπως λοιπόν, η μάθηση συνδέεται με αρκετή φαντασία για να προσφέρει κάτι, όσο είμαστε ακόμη πολύ μικροί;
Παγκόσμια έρευνα του learning world συμπεραίνει πως γερό θεμέλιο της μάθησης είναι η “δουλειά” που κάνουν οι γονείς. “Τα παιδιά δεν γεννιούνται έξυπνα, γίνονται έξυπνα από τους γονείς που τους μιλούν και ασχολούνται μαζί τους”. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως η πρώιμη μάθηση εφοδιάζει κατάλληλα, ένα παιδί πριν πάει πρώτη φορά στο σχολείο. Σε χώρες, όπως η Νότια Αφρική, όπου τα χρήματα δίνονται αναγκαστικά μόνο για τροφή και ρουχισμό, η πρώιμη αλλά και γενικότερη μάθηση αποτελούν όνειρο θερινής νυκτός.
Πέρα από κάποια κοινωνικά προγράμματα που διανέμουν εκπαιδευτικά παιχνίδια σε βρεφονηπιακούς σταθμούς στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, παρατηρείται εκπαιδευτική απραξία που αποτρέπει την ανάπτυξη των παιδιών σε γνωστικό επίπεδο, καθιστώντας οποιαδήποτε μάθηση σε μεγαλύτερη ηλικία, ιδιαίτερα δύσκολη. Έχει παρατηρηθεί πως οι κακές σχολικές επιδόσεις οφείλονται συχνά, σε ελλείψεις της πρώιμης μάθησης, δεδομένου ότι ένα παιδί που έχει έρθει σε επαφή με ελάχιστα ερεθίσματα αδυνατεί να καλύψει το μετέπειτα κενό στα θρανία. Άλλωστε, η επικοινωνία, το παιχνίδι και οι δραστηριότητες θεωρούνται κινητήριες δυνάμεις στην εξέλιξη ενός παιδιού στο σχολείο.
Το πρόγραμμα των 30 εκατομμυρίων λέξεων
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η ολοκλήρωση μίας έρευνας έδειξε ότι οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες είναι ικανές να επηρεάσουν την επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά τους. Πρακτικά, αυτό σημαίνει με βάση τα στοιχεία της μελέτης, πως σε ηλικία τεσσάρων ετών, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε εύπορες οικογένειες έχουν ακούσει 30 εκατομμύρια περισσότερες λέξεις από τα παιδιά φτωχών οικογενειών.
Η πρωτοβουλία της έρευνας ανήκει στη γιατρό Ντάνα Σασκάιντ, που ειδικεύεται στις χειρουργικές επεμβάσεις για την τοποθέτηση κοχλιακών εμφυτευμάτων στα αυτιά μικρών παιδιών, και η ίδια έχει παρατηρήσει πως υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ανάπτυξη του παιδικού λεξιλογίου, στον προφορικό και γραπτό λόγο. Μετά τα συμπεράσματα, το πρόγραμμα των 30 εκατομμυρίων λέξεων θεσπίστηκε, αποσκοπώντας στη μείωση του χάσματος των λέξεων μέσα από την βοήθεια γονέων με χαμηλό εισόδημα.
Πολλά μέλη του προγράμματος υποδεικνύουν στους γονείς πώς να αναπτύξουν το λεξιλόγιο των παιδιών τους μέσω της συνομιλίας και της αλληλεπίδρασης. Ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνά, είναι μία συσκευή καταγραφής της αλληλεπίδρασης γονέα- παιδιού που είναι ενσωματωμένη σε ένα ειδικά κατασκευασμένο γιλέκο. Το γράφημα δείχνει στους γονείς τον πραγματικό αντίκτυπο που έχει η επικοινωνία τους. Το λογισμικό δείχνει πόσες λέξεις χρησιμοποιούνται, πόσες συνομιλίες έχουν γίνει και για πόσο χρονικό διάστημα, τα παιδιά παρακολουθούν τηλεόραση. Ο συγκεκριμένος τρόπος θεωρείται ότι ελέγχει την ποιότητα του γλωσσικού περιβάλλοντος που προσφέρει ένας γονιός στο παιδί του.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, που απευθύνεται σε παιδιά που είναι πολύ μικρά και φυσικά δεν πηγαίνουν σχολείο, θεωρείται ότι ενισχύει την ανάπτυξη του λεξιλογίου, τις επιδόσεις των παιδιών στο σχολείο αλλά συμβάλλει παράλληλα, και στην τόνωση της νοημοσύνης τους. Αποδεδειγμένα, η επανάληψη ήχων είναι ένας ακόμη επιτυχής τρόπος για να προετοιμάσει τα μικρά παιδιά στην επικοινωνία τους, στην καλλιέργεια της γλώσσας και στην προβολή της εικόνας τους μέσα στην τάξη.
Το μοντέλο με τα μανιτάρια
Ένας νέος τρόπος μάθησης, στηριζόμενος σε ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν όρια στη μάθηση των παιδιών, έχει υιοθετηθεί από πολλούς εκπαιδευτικούς στην Ταϊλάνδη. Σε μία τάξη νηπιαγωγείου της Μπανγκόκ, εξάχρονοι μαθητές αναπτύσσουν τον τρόπο της σκέψης τους με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Αρχίζουν το μάθημά τους, μαζεύοντας μανιτάρια. Το μάθημα απέκτησε αυτό τον χαρακτήρα με την πρωτοβουλία μίας καθηγήτριας το 2013.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δραστηριότητες σχετικές με την τεχνολογία, την ζωγραφική, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την πραγματική ζωή, ενώ πολλοί είναι οι γονείς που υποστηρίζουν ότι έχουν παρατηρήσει σημαντικές αλλαγές στην αντίληψη των παιδιών τους. Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα στηρίζεται στη μνήμη και την επανάληψη, και έχει ήδη, κερδίσει βραβείο καινοτομίας στον τομέα της εκπαίδευσης.
Όταν η πρωτοτυπία συνδέεται με την μάθηση κάνει πάντοτε, θαύματα. Ανεξαρτήτως ηλικίας. Η εισαγωγή σε μαθηματικές έννοιες από το νηπιαγωγείο, ενισχύει άραγε, ή επιβραδύνει την όρεξη και συνεπώς, την μάθηση που αποκτά ένα παιδί; Όταν μαθαίνουμε ανεπεξέργαστα κάτι, τείνουμε προς την "αρνητική" μάθηση γιατί στην πορεία αδυνατούμε να καταλάβουμε το θετικό περιεχόμενο της διαδικασίας. Το παράδειγμα θα μπορούσε να είναι μία άλλη οπτική του πώς αντιλαμβάνεται κανείς την "αρνητική" μάθηση. Και αυτό εξαρτάται πάντοτε από την "δουλειά" των νευρώνων μας.
της Έλενας Κρητικού στο pathfinder.gr
