Ο Αβερρόης ( Κόρντομπα 1126 – Μαρακές 1198 μ.Χ.) είναι ο εκλατινισμένος τύπος του ονόματος του Άραβα φιλοσόφου Ιμπν Ρουσντ.

Γιατρός, νομικός και αστρονόμος, αλλά πρώτα απ’ όλα φιλόσοφος, συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της αραβικής σκέψης και άσκησε μεγάλη επίδραση στη σχολαστική φιλοσοφία, με τα περίφημα σχόλιά του στον Αριστοτέλη, που, αν και διαποτισμένα ακόμα από νεοπλατωνικές σκέψεις, έχουν το προσόν ότι διέδωσαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη τη φιλοσοφία του μεγάλου Σταγειρίτη διανοητή.

Η φήμη του Αβερρόη είναι συνδεδεμένη ουσιαστικά με το δόγμα της διπλής αλήθειας, με το oποίο εντάσσεται στη διαμάχη που τότε είχε πρωτοεμφανιστεί στον ισλαμικό κόσμο κι έπειτα στον χριστιανικό, ανάμεσα σε εκείνους που υποστήριζαν την αυτονομία της φιλοσοφικής έρευνας και σε εκείνους που, εν ονόματι της πίστης,την απέκλειαν στα ιερά κείμενα.

Στην πραγματικότητα, για τον Αβερρόη. η φιλοσοφία είχε χρέος να εκφράσει με ορθολογιστική μορφή για τους μορφωμένους τις ίδιες αλήθειες που το Κοράνι παρουσιάζει με υποτυπώδη μορφή στους απλοϊκούς ανθρώπους.

Για τις θέσεις του αυτές και για άλλες περί δρώντος νου, περί αιωνιότητας του κόσμου και περί εξάρτησης της ανθρώπινης θέλησης από την απόλυτη αναγκαιότητα της κοσμικής τάξης, ο Αβερρόης καταπολεμήθηκε από τον Θωμά τον Ακινάτη, όπως και από τους ορθόδοξους μουσουλμάνους.

H κατηγορία του αβερροϊσμού αντήχησε συχνά κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης και δεν στρεφόταν μόνο κατά των τυπικά αβερροϊκών απόψεων, τις οποίες συμμερίζονταν και πολλοί Λατίνοι σχολιαστές του Αριστοτέλη, αλλά επίσης και εναντίον των θέσεων περί ανεξαρτησίας της θεωρητικής έρευνας και προάσπισης του φιλοσοφικού λόγου, τις οποίες είχε διατυπώσει ο μεγάλος Άραβας στοχαστής.

Ο Άραβας φιλόσοφος Αβερρόης, όπως εικονίζεται σε νωπογραφία του ναού της Αγίας Αικατερίνης στην Πίζα.

Θεωρείται σχεδόν αδύνατο να κατανοήσει κανείς τον βίο, τη πολιτεία και τις θεωρίες του Αβερρόη, αν προηγουμένως δεν λάβει υπ΄ όψη του τρία σημαντικά δεδομένα:

 

α) Το στενοκέφαλο θρησκευτικό φανατισμό που στην εποχή του, βάρυνε όχι μόνο τους Χριστιανούς αλλά και τους Μουσουλμάνους καθώς και τους Εβραίους.

β) Το πνεύμα της αντιζηλίας και του φθόνου μεταξύ των πνευματικών παραγόντων, ένα φαινόμενο που παρατηρείται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Και

γ) Την τότε κατάσταση της αραβοκρατούμενης σημερινής Ισπανίας που ήταν χωρισμένη σε αντιμαχόμενα αραβικά Βασίλεια, που συγκλονίζονταν από εσωτερικές κομματικές ή δυναστικές συρράξεις και εναντίον των οποίων οι Καθολικοί ηγεμόνες της Δύσης επιχειρούσαν συνεχείς επιδρομές.

 

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ανάλαμψε πράγματι ο αραβικός πολιτισμός όπου και ανατράφηκε ο Αβερρόης με πρώτο δάσκαλο τον πατέρα του Ροσντ που ήταν «καδής» (= αρχιδικαστής) στη Καρδούη (Κόρδοβα) που φρόντισε να δώσει στο γιο του επιφανείς δασκάλους μεταξύ των οποίων και ο περίφημος Ιμπν Τζοχάρ ή Αβενζοάρη.

Στο Μαρόκο δημιούργησε μια φιλοσοφική σχολή, όπου εκδηλώθηκε εναντίον του διπλή αντίδραση. Αφενός, η δικαιολογημένα μεγάλη του δόξα διέγειρε το φθόνο ορισμένων αντιπάλων του που μετήλθαν ταπεινά και ανόσια μέσα προκειμένου να τον βλάψουν ηθικά, αφετέρου, οι προοδευτικές ιδέες του εξήγειραν το φθόνο των φανατικών Μοτακαλλέμιν (φανατικών μουσουλμάνων ιεροδιδασκάλων και ιεροσπουδαστών του Κορανίου), που παρά την αμάθειά τους κατείχαν το μονοπώλιο της μουσουλμανικής ορθοδοξίας. Έτσι η μελανότερη ίσως σελίδα της ιστορίας του 12ου αιώνα συνίσταται ότι ακόμη και αυτός ο περίφημος Αβενζοάρης, ο μέγας ανθρωπιστής, υπέρμαχος των επιστημών και απόστολος της συναδέλφωσης των λαών, ξέπεσε μέχρι του σημείου να συμμαχήσει με τους Μοτακαλλέμιν για να εξοντώσει με κάθε τρόπο τον μαθητή του Αβερρόη.

Ο Αβερρόης όμως αντεπεξήλθε με θάρρος και ακατάβλητη δύναμη, αλλά τότε οι Μοτακαλλέμιν, εφάμιλλοι των Ιεροεξεταστών, προέβηκαν στο ακόλουθο τέχνασμα: Κάλεσαν εγκάθετους ιεροσπουδαστές και νέους των καλλιτέρων οικογενειών της Κόρδοβας σε δημόσια ανοικτή συζήτηση με τον Αβερρόη. Τότε του έθεσαν το ερώτημα αν και κατά πόσο ο ίδιος πιστεύει ότι το Κοράνιο συμπεριλαμβάνει όλες τις επιστήμες, την ανθρώπινη σοφία αλλά και κάθε συναφή έρευνα που γίνονταν και που κατά συνέπεια αντιβαίναν σ΄ εκείνο. Ο Αβερρόης απάντησε πως όλα τα ιερά βιβλία όλων των θρησκειών είναι οδηγοί υψηλής ηθικής και οι μη συμμορφούμενοι με τις διδασκαλίες είναι κοινοί υποκριτές. Πέρα όμως αυτού δεν θα πρέπει και η Βίβλος του Προφήτη να θεωρείται ως πανδέκτης όλων των ανθρωπίνων γνώσεων, αφού οι επιστήμες συνεχώς πλουτίζονται και διαρκώς προοδεύουν.

Έτσι δεν χρειάστηκαν περισσότερα για να διωχθεί ο Αβερρόης κατά διαταγή του ηγεμόνα, που όμως, αν και κατάφερε να δραπετεύσει και να καταφύγει στη Φεζ (2η πρωτεύουσα του Μαρόκου) τελικά συνελλήφθη, φυλακίστηκε αλλά και εκτέθηκε σε δημόσιο εξευτελισμό. Μάλιστα κάποια Παρασκευή, ημέρα αργίας των Μουσουλμάνων μεταφέρθηκε στο τέμενος, όπου κατά τη δημόσια προσευχή εξαναγκάσθηκε να αποκηρύξει επίσημα και δημόσια όλες τις θεωρίες και επιστημονικές αντιλήψεις που είχε. Και ενώ το έπραξε συνέχισε να είναι δέσμιος και οι προσερχόμενοι μουσουλμάνοι τον έφτυναν στο πρόσωπο. Μετά δε την προσευχή επανέλαβε για 2η φορά την επίσημη δημόσια αποκήρυξή του όπου και τελικά αφέθηκε ελεύθερος. Πλην όμως κατασχέθηκε όλη η περιουσία του και πυρπολήθηκε η βιβλιοθήκη του.

Ράκος πλέον ο Αβερρόης έζησε σε έσχατη φτώχεια και στερήσεις και, όταν ο διάδοχος του ηγεμόνα που τον εξεδίωξε, ανέλαβε τη βασιλεία τον ανακάλεσε στην πρότερη επίσημη θέση του, ήταν πλέον αργά. Λείψανα μόνο της άλλοτε διάνοιας είχαν επιζήσει και το χειρότερο για τον ίδιο ήταν ότι ο σωματικός θάνατος άργησε πολύ μετά την πνευματική νέκρωσή του.