Όλοι συμφωνούν ότι η απόφαση για διαζύγιο δεν είναι εύκολη, ακόμα περισσότερο όταν υπάρχουν παιδιά. Είναι όμως μέρος της ζωής μας, όπως και τόσα άλλα πράγματα. Κάποιες σχέσεις λειτουργούν και αντέχουν στον χρόνο, και κάποιες άλλες όχι. Άραγε, όταν στην πορεία έχουν αποκτηθεί παιδιά, αξίζει η σχέση του ζευγαριού να υφίσταται «για χάρη τους»; Η απάντηση δεν είναι απλή, και οι γονείς δέχονται αντικρουόμενα μηνύματα, όπως «καλύτερα διαζύγιο, παρά ένας κακός γάμος», «το παιδί χρειάζεται και τους δύο γονείς», «αν είσαι εσύ καλά, θα είναι και το παιδί», «τα παιδιά έχουν πάντοτε προτεραιότητα».

Καλύτερα διαζύγιο;

Ναι. Αν συντρέχουν οι παρακάτω λόγοι:

• Καβγάδες που οφείλονται σε ασυμβατότητα μεταξύ των συντρόφων και διεξάγονται με άσχημο τρόπο μπροστά στο παιδί. Τα περισσότερα παιδιά θα εύχονταν να βρεθεί ένας καλύτερος από το διαζύγιο τρόπος για να σταματήσει η ένταση, αλλά νιώθουν ανακούφιση όταν, τελικά, δοθεί τέλος. Φυσικά, εννοείται πως δεν έχει νόημα οι καβγάδες να συνεχίζονται και μετά το διαζύγιο. Το ζητούμενο είναι η επαναφορά της ηρεμίας και της σταθερότητας.

• Αν μένουμε σε μια τελειωμένη ερωτική σχέση, αποκλειστικά και μόνο για χάρη του παιδιού, και το δείχνουμε. Για ένα παιδί είναι δυσβάσταχτο να νιώθει ότι έχει την ευθύνη της ευτυχίας ή της δυστυχίας των γονιών του. Είναι, λοιπόν, μεγάλο λάθος να λέμε στο παιδί «να ξέρεις ότι αν δεν ήσουν εσύ, θα χώριζα» ή «μόνο εσύ μου δίνεις χαρά σε αυτήν τη ζωή».

• Αν υπάρχει κακοποίηση στην οικογένεια ή σοβαρό πρόβλημα εθισμού σε ουσίες. Τα πρότυπα που δίνουμε σ’ ένα παιδί είναι σημαντικά. Δεν θα θέλαμε, λοιπόν, να μάθει να μένει στη θέση του θύματος. Δεν θα θέλαμε να αντιγράφει κακές συμπεριφορές και να δυσκολευτεί και στις δικές του σχέσεις, αργότερα. Και, πάνω απ’ όλα, δεν επιτρέπουμε να κακοποιείται και το ίδιο.

Όχι.  Αν δεν έχουμε δοκιμάσει:

• Να δούμε μήπως μπορούμε να βελτιώσουμε τη σχέση με τον σύντροφό μας. Αυτό είναι κάτι που θα μας ωφελήσει, ακόμα κι αν, τελικά, αποφασίσουμε να χωρίσουμε. Πριν από την απόφαση, όμως, χρειάζεται να σκεφτούμε ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους είμαστε μαζί, μήπως στη σχέση μας υπάρχουν παρεμβάσεις τρίτων, μήπως υπάρχουν προσωρινοί εξωγενείς στρεσογόνοι παράγοντες, ποιο θα είναι το κόστος και το όφελος ενός διαζυγίου. Κι αν θα μπορούσε να μας ωφελήσει η συμβουλευτική ή η θεραπεία ζεύγους.

• Να σκεφτούμε διεξοδικά και ν’ αποφασίσουμε πώς θα λυθούν όλα τα πρακτικά και ψυχολογικά θέματα που θα προκύψουν. Πού θα μείνουμε εμείς, πού θα μένει το παιδί, θέματα επιμέλειας, διατροφής, ανατροφής, καθημερινές δραστηριότητες. Είναι πολύ δύσκολο για ένα παιδί να έχει ν’ αντιμετωπίσει, εκτός από τη φυσιολογική στενοχώρια ενός χωρισμού, διαφωνίες και δυσκολίες που αλλάζουν δραματικά την καθημερινότητά του.

• Να προετοιμάσουμε τα παιδιά. Οι αόριστες απαντήσεις, όπως «ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι», δημιουργούν περισσότερο άγχος. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, μπορούν να δοθούν οι κατάλληλες εξηγήσεις, προτού υλοποιηθούν οι όποιες αποφάσεις. Και πάλι, ανάλογα με την ηλικία, μπορεί να ζητηθεί η γνώμη του για θέματα που το αφορούν. Δεν υπάρχει «κατάλληλη» ηλικία για ένα διαζύγιο. Υπάρχει, όμως, η κατάλληλη στιγμή και προετοιμασία.

Τι χρειάζεται ένα παιδί;

Χρειάζεται, άραγε, και τους δύο γονείς; Αναμφισβήτητα ναι, αν υπάρχει η δυνατότητα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι τα μέλη ενός ζευγαριού που χωρίζει παύουν να είναι γονείς. Γονείς μπορούν να παραμείνουν ακόμα κι αν δεν μένουν πια κάτω από την ίδια στέγη.

Το πιο βασικό για το παιδί είναι να νιώθει ότι κάποιος φροντίζει για τις υλικές και τις συναισθηματικές του ανάγκες. Μερικές βασικές του ανάγκες είναι:

• να νιώθει ζεστασιά και ασφάλεια,
• να έχει σταθερό σημείο αναφοράς,
• να έχει υγιή πρότυπα,
• να έχει τις κατάλληλες για την ηλικία του δραστηριότητες,
• να έχει κοινωνικές επαφές και φίλους,
• να νιώθει ότι το αγαπούν και ότι αξίζει,
• να έχει τις κατάλληλες για την ηλικία του επιλογές.

Αυτές οι ανάγκες ιδανικά ικανοποιούνται στο πλαίσιο της οικογένειας, αλλά ο χρόνος και η προσοχή που του δίνει ο κάθε γονιός μπορεί να εξακολουθήσουν να δίνονται και ύστερα από ένα διαζύγιο.

Μήπως, όμως, πρέπει να περιμένουμε να «μεγαλώσει» προτού χωρίσουμε;

Όχι! Αν αντιμετωπίζουμε το επικείμενο διαζύγιο σαν ώριμοι ενήλικες και το παιδί ως γονείς, τότε τα πράγματα θα είναι ευκολότερα.

Και έτσι ερχόμαστε στο επόμενο ερώτημα…

Αν είμαι καλά, θα είναι και το παιδί;

Κατά κανόνα, ναι. Αρκεί να μην σκεφτόμαστε τον εαυτό μας και μόνο. Αν δεν φερόμαστε σαν εγωκεντρικό παιδί, αλλά κυρίως σαν γονιός στον οποίον το παιδί μπορεί να βασιστεί, και σαν ενήλικας στην προσωπική μας ζωή. Καλό θα ήταν ο καθένας να ρωτήσει τον εαυτό του:

Έχω απαλλαγεί από τις βασικές μου ανασφάλειες και από τις σχέσεις εξάρτησης;

Έχω, πράγματι, αποφασίσει να χωρίσω και μπορώ να το παρουσιάζω σαν κάτι οριστικό;

Μπορώ να παραδέχομαι τα λάθη μου και να μην τα θεωρώ ασυγχώρητα και, αντί να βασανίζομαι από ενοχές, να κοιτάζω μπροστά;

Μήπως περιμένω από το παιδί ν’ αντικαταστήσει τον σύντροφό μου ή ν’ αναπληρώσει την έλλειψη συντρόφου; Το παιδί δεν είναι σύντροφος, φίλος, προέκτασή μου.

Ή, αντίστροφα, μήπως στην αναζήτησή μου για τις δικές μου ανάγκες και επιθυμίες παραμελώ το παιδί;

Επειδή, τελικά, τα παιδιά έχουν πάντοτε προτεραιότητα. Πρακτικά και ηθικά. Μας χρειάζονται για να μπορέσουν ν’ αυτονομηθούν. Αλλά δεν μας χρειάζονται σαν δορυφόρους που περιστρέφονται μόνο γύρω από τις δικές τους ανάγκες.

Συχνά συμβουλεύω τα νέα ζευγάρια να λάβουν υπόψη ότι πριν από την απόκτηση ενός παιδιού οι προτεραιότητές μας καλό είναι ν’ ακολουθούν την εξής σειρά:

Άτομο (ο εαυτός μας) – Ζευγάρι (η σχέση μας) – Οικογένεια (οι σχέσεις και με τα παιδιά). Ύστερα, όμως, αλλάζουν οι κανόνες του παιχνιδιού. Και η σειρά διαμορφώνεται ως εξής: Παιδί – Ζευγάρι – Άτομο. Παρόλο που είναι σημαντικό να φροντίζουμε τόσο τη σχέση μας με τον σύντροφό μας, όσο και τον εαυτό μας, οι ανάγκες του παιδιού προηγούνται. Και μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές από τις δικές μας. Ένα διαζύγιο όσο καλό κι αν είναι για εμάς, μπορεί να μην είναι το καλύτερο για ένα παιδί.

Γι’ αυτό, προτού πάρουμε την απόφαση, αξίζει να σκεφτούμε όλα όσα προαναφέρθηκαν.

Τελικά, τι κάνω;

Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση και κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Θα μπορούσαμε, όμως, συνοπτικά να πούμε ότι:

Χωρίζω ή μένω, ανάλογα με την ποιότητα της σχέσης με τον εαυτό μου, την ποιότητα της σχέσης με τον σύντροφό μου, τον χρόνο και τον κόπο που έχω καταβάλει, την ευθύνη να είσαι γονιός, αλλά όχι «για χάρη» του παιδιού.

Της Τζίνας Χονδρού, ψυχολόγου, ακαδημαϊκής διευθύντριας THACE