Δεν είσαι εκεί για να δεις, όμως, σίγουρα θα μάθεις. Είτε γιατί το μικρό σου θα βγάλει την είδηση πρώτο παράρτημα  (ο Κίμωνας μ’ έσπρωξε/έβρισε/έφτυσε) με το που θα γυρίσεις σπίτι, είτε γιατί, αν έχεις πέσει στον τύπο σφίγγα (όπως η κόρη μου, καλή ώρα), θα διαβάσεις μόνη σου τα σημάδια (κατεβασμένα μούτρα στην καλύτερη των περιπτώσεων ή μαυρισμένο μάτι στη χειρότερη)! Όσο για το ρόλο σου, είναι περισσότερο σημαντικός απ’ όσο φαντάζεσαι!

Διάλειμμα στο προαύλιο. Κάποια τρέχουν ασταμάτητα τσιρίζοντας, άλλα παίζουν μπάλα, άλλα ενθουσιάζονται με παιχνίδια που έχουν περάσει από γενιά σε γενιά κι άλλα την πέφτουν στο σακουλάκι με τα πατατάκια του διπλανού τους…  Σκηνές παιδικής αθωότητας που μπορεί να φέρουν χαμόγελα νοσταλγίας ή ακόμα και δάκρυα στις πιο ευσυγκίνητες από εμάς. Κι όμως, μια πιο προσεκτική ματιά δεν θα σου αφήσει καμιά αμφιβολία…

Ο ίδιος χώρος μπορεί να είναι ταυτόχρονα μια μικρή αρένα γεμάτη άγρια λιοντάρια και αποδιοπομπαίους τράγους. Την ίδια ώρα που οι τάπες κολλάνε από τον ένα στον άλλο σαν τις ψείρες, κάποιοι θα κοροϊδέψουν και κάποιοι θα πληγωθούν, κάποιοι θα επιδείξουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τη δύναμή τους και κάποιοι θα σκύψουν απογοητευμένοι το κεφάλι…  Γι’ αυτό μην έχεις αυταπάτες: το προαύλιο δεν είναι απλά ένας χώρος για παιχνίδι. Είναι μια μικρή κοινωνία. Κι εκεί τα παιδιά, μακριά από τα όρια της οικογένειας και το αυστηρό πλαίσιο της τάξης, μπορεί να δείξουν το πιο σκληρό πρόσωπό τους.  Όχι γιατί τα παιδιά είναι σκληρά. Αλλά γιατί δεν έχουν αναπτύξει ακόμα τις κοινωνικές δεξιότητες των μεγάλων, γιατί δεν έχουν ακόμα ξεκάθαρη αντίληψη του τι είναι σωστό και τι λάθος ή γιατί, πολύ απλά, θέλουν να δοκιμάσουν τη δύναμή τους, εξηγεί ο κ. Γκρέκας, εκπαιδευτικός στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Και γι’ αυτό η καθοδήγηση από γονείς και εκπαιδευτικούς θεωρείται πολύτιμη.

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1ο: ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

Για μία ακόμα φορά βρίσκεσαι στο σχολείο, επειδή το βλαστάρι σου σήκωσε χέρι ή γιατί γύρισε στο σπίτι με μαυρισμένο μάτι.

Τι πρέπει να ξέρεις: Από τις πρώτες κιόλας τάξεις του δημοτικού ένα στα πέντε παιδιά περίπου (κυρίως αγόρια) παρουσιάζουν επιθετικότητα, καθώς προσπαθούν να επιβάλλουν τα «θέλω» τους. Κάθε παιδί λοιπόν μπορεί κάποια στιγμή να εκφράσει, για τον έναν ή τον άλλο λόγο, επιθετικότητα. Όχι μόνο για λόγους κυριαρχίας αλλά και για λόγους άμυνας. Η ανησυχία, ωστόσο, δεν πρέπει ν’ αφορά μόνο τους γονείς των παιδιών που πέφτουν θύματα βίας ή εκφοβισμού. Πρέπει ν’ αφορά και τους γονείς των παιδιών που επιδεικνύουν επιθετική συμπεριφορά.

Τι πρέπει να κάνεις:

• Δώσε το καλό παράδειγμα στις σχέσεις σου με τους συγγενείς, το σύντροφό σου, τους φίλους σου, αποφεύγοντας κάθε μορφή βίας, ακόμα και τη λεκτική.
• Μην επιτρέπεις καμία μορφή βίας μέσα στο σπίτι ανάμεσα στα αδερφάκια. Ο κανόνας «δεν απλώνουμε ποτέ χέρια» πρέπει να είναι αυστηρός κι αμετάκλητος (πράγμα που φυσικά πρέπει να ισχύει και για τους γονείς).
• Παρότρυνε τα μέλη της οικογένειας να μάθουν να παίρνουν σειρά, να μοιράζονται τα πράγματά τους, να συμμετέχουν στις δουλειές του σπιτιού, ανεξάρτητα από το φύλο τους. 

• Άφησε στο σπίτι κάποιο περιθώριο εξουσίας στο παιδί. Έτσι, θα αισθάνεται μικρότερη ανάγκη ν’ ασκεί εξουσία στ’  άλλα παιδιά.
• Έλεγξε το τηλεοπτικό πρόγραμμα που βλέπουν και τα βιντεοπαιχνίδια που παίζουν τα παιδιά, εξαιρώντας εκείνα με σκηνές βίας. 
• Ευαισθητοποίησε το παιδί σου απέναντι σε άτομα που είναι σε θέση αδυναμίας, π.χ. άτομο με αναπηρία ή παιδί που έχει χτυπήσει, παροτρύνοντάς το να βοηθάει όπου μπορεί.
• Όταν το παιδί σου έρχεται αντιμέτωπο με αρνητικά συναισθήματα όπως θυμός, παρότρυνέ το να συζητάει μαζί σου γι’ αυτά, έτσι ώστε να μάθει να τα εκτονώνει χωρίς να καταφεύγει στη βία. 
• Αν είσαι μάρτυρας διαπληκτισμού, δώσε συμπαράσταση στο θύμα, ακόμα κι αν δεν είναι το παιδί σου.
• Είναι επίσης σημαντικό το παιδί που πέφτει θύμα βίας ή εκφοβισμού να μιλά γι’ αυτό στους γονείς ή στον εκπαιδευτικό (συνήθως όμως δεν το κάνει). Είναι σημαντικό να καταλάβει ότι πρέπει να εμπιστεύεται αυτά τα πρόσωπα. 

Χαρακτηριστικά των παιδιών που μπορεί να υιοθετήσουν επιθετική συμπεριφορά:

–θυμώνουν εύκολα.

-δυσκολεύονται να δεχτούν τη ματαίωση των επιθυμιών τους.

-καταφεύγουν πολύ συχνά σε εκβιασμούς («δεν θα παίξεις μαζί μας, αν δεν…».

-υιοθετούν το ρόλο του αρχηγού στις παρέες ή  φτιάχνουν κλίκες.

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 2ο: ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ

Η μικρή σου ήρθε σπίτι κλαίγοντας επειδή οι φίλες της δεν την παίζουν πια…

Τι πρέπει να ξέρεις: Τα παιδιά έχουν την τάση να ενοχλούν, να καταπιέζουν και να απορρίπτουν οποιοδήποτε παιδί αντιλαμβάνονται πως για κάποιο λόγο είναι σε θέση αδυναμίας. Συνήθως, την αρχή κάνει ένα παιδί που έχει τη θέση του αρχηγού στην ομάδα και οι άλλοι το ακολουθούν ή αποδέχονται τη συμπεριφορά του.

Ακόμα και τα κορίτσια, που σπάνια εκφράζουν επιθετικότητα με τη μορφή φυσικής βίας, μπορεί να είναι σκληρά, πληγώνοντας τους άλλους με τα λόγια ή ένα περιφρονητικό βλέμμα ή απλώς γυρνώντας την πλάτη τους.

Να θυμάσαι ότι επειδή το παιδί ίσως δεν σου πει ότι έχει πέσει θύμα αποκλεισμού ή εκφοβισμού, είναι σημαντικό να μπορείς να αναγνωρίσεις τα σημάδια, ιδιαίτερα αν έχεις παρατηρήσει ότι ξαφνικά απομονώνεται και προτιμά να παίζει μόνο του, δείχνει αγχωμένο κι άκεφο κάθε πρωί πριν φύγει για το σχολείο, βρίσκει δικαιολογίες για να μην πάει σχολείο, είναι οξύθυμο ή νευρικό.

Τι πρέπει να κάνεις:

• Ν’ αποφύγεις μια δραστική επέμβαση όπως αλλαγή σχολείου ή απειλητικό τόνο απέναντι στα άλλα παιδιά.
• Να ενημερώσεις τον εκπαιδευτικό και να συζητήσεις μαζί του για το αν πραγματικά υπάρχει πρόβλημα.
• Να το μάθεις πώς να βάζει μόνο του όρια στη συμπεριφορά των άλλων, όταν το ενοχλούν, με φράσεις όπως: «Άσε με ήσυχο» ή «Μην με ενοχλείς».
• Να ενισχύσεις τις φιλίες του με παιδιά από το σχολείο, φέρνοντάς τα πιο συχνά σε επαφή εκτός σχολείου. 
• Να βοηθήσεις το παιδί σου να καταλάβει ότι  δεν πειράζει αν δεν κερδίζει την αποδοχή όλων. 
• Να το ενθαρρύνεις ν’ αποδεχτεί τις διαφορές ή τις ιδιαιτερότητές του και να καταλάβει ότι η μοναδικότητα του καθενός είναι ένα στοιχείο που του δίνει αξία.
• Να το ενθαρρύνεις να κάνει φίλους από διαφορετικούς κύκλους (οικογενειακοί φίλοι, γείτονες, συγγενικό περιβάλλον, κ.λπ.) κι όχι μόνο από το σχολείο.
• Να φροντίσεις να ξεκινήσει ένα ομαδικό σπορ, έτσι ώστε να νιώσει πώς είναι να είναι ενσωματωμένο σε ομάδα.
• Να το προτρέπεις να συνεχίζει την προσπάθεια σε κάτι που το δυσκολεύει, αντί να τα παρατάει και να εγκαταλείπει.
• Να το μάθεις να στρέφεται σε σένα ή στο δάσκαλό του για να μοιραστεί το πρόβλημά του.
• Ν’ απευθυνθείς στον ειδικό αν και ο εκπαιδευτικός συμφωνεί ότι το παιδί εξακολουθεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες στις συναναστροφές του.
• Στην περίπτωση που έχεις παρατηρήσει ότι το παιδί σου έχει την τάση να εξαιρεί παιδιά από την παρέα ή είναι χειριστικό, έχεις υποχρέωση να συζητήσεις μαζί του για την άδικη  συμπεριφορά του. 

Υποψήφια θύματα αποκλεισμού μπορεί να είναι:

–οποιοδήποτε παιδί με κάποια ιδιαιτερότητα, που το διαφοροποιεί έστω και λίγο από τα υπόλοιπα, π.χ. πολύ ψηλό ή πολύ κοντό, παχύ, με γυαλιά, ξενικής καταγωγής, πολύ καλός ή πολύ αδύνατος μαθητής κ.λπ.

-παιδιά ευαίσθητα που αντιδρούν στα πειράγματα πιο έντονα, π.χ. θυμώνουν, κλαίνε, ή απομονώνονται.

-παιδιά με χαμηλή αυτοπεποίθηση, ντροπαλά ή εσωστρεφή. 

ΠΡΟΒΛΗΜΑ 3ο: ΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ

Η Άρτεμις τρώει γαριδάκια κάθε μέρα στο σχολείο… Η μισή τάξη έχει  Nintendo… Όλοι βλέπουν Πάτι…   Γιατί όχι και εκείνο;

Τι πρέπει να ξέρεις: Από τα έξι χρόνια και μετά η ομάδα των συνομήλικων δεν είναι μόνο ομάδα για παιχνίδι, είναι και ομάδα αναφοράς. Σε αυτή το παιδί προσβλέπει για πρότυπα συμπεριφοράς. Μεταξύ 7-9 ετών οι αξίες, όσον φορά τους φίλους, γίνονται ακόμα πιο σημαντικές. Τα παιδιά σ’ αυτή τη φάση είναι τόσο ανασφαλή, που νιώθουν ασφάλεια μόνο όταν ντύνονται ή συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, αφού μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο αλληλεπίδρασης το παιδί αποκτά γνώσεις και δεξιότητες, μαθαίνει πώς ν’ αντιμετωπίζει καταστάσεις και δοκιμάζει τις δυνάμεις του. Είναι μια υγιής διαδικασία που αφορά την προσπάθεια διαφοροποίησης από τους γονείς. Παράλληλα όμως είναι σημαντικό να καταλάβει ότι η οικογένεια εξακολουθεί να είναι το βασικό σημείο αναφοράς και ορίων σε ό,τι αφορά βασικούς κανόνες.

Τι πρέπει να κάνεις:

• Φρόντισε να δίνεις εξηγήσεις αντί να λες αυθαίρετα «όχι». Να εξηγείς δηλαδή γιατί αρνείσαι κάτι στο παιδί ή γιατί δεν συμφωνείς μ’ αυτό, αποφεύγοντας εκφράσεις όπως «Δεν μ’ ενδιαφέρει τι κάνει ο Γιώργος». 
• Μην κάνεις σπουδαία διαμάχη για πράγματα που δεν έχουν μεγάλη σημασία. Δείξε στο παιδί ότι κάποιοι κανόνες μπορεί ν’ αναπροσαρμοστούν, πράγμα που σίγουρα θα εκτιμήσει. Μείνε, όμως, από την άλλη αμετάκλητη σε θέματα που θέλεις και πρέπει οπωσδήποτε να μείνουν ως έχει. 
• Φρόντισε να δίνεις πάντα το καλό παράδειγμα. Μπορεί να νομίζεις ότι το παιδί σου δεν σε θαυμάζει πια, όμως, εξακολουθείς να είσαι το πιο δυνατό πρότυπο για εκείνο.
• Όσο περισσότερο ποιοτικό χρόνο περνάς με το παιδί, τόσο περισσότερο εκείνο επηρεάζεται από σένα, με αποτέλεσμα να είναι μικρότερη η επιρροή των συνομήλικών του.
• Άφησέ το να επιλέξει τα ρούχα που του αρέσουν, βάζοντας ωστόσο κάποια όρια σε σχέση με την ηλικία και την περίσταση.
• Μην ξεχνάς να τονίζεις την αξία του, όχι μόνο σε σχέση με την εμφάνιση αλλά και με βάση τα στοιχεία του χαρακτήρα του, τις ικανότητες και τα επιτεύγματά του.
• Η συμμετοχή σε εξωσχολικές δραστηριότητες όπως σπορ, μουσική, χορός, εξασφαλίζουν στο παιδί ευκαιρίες για  ανάπτυξη της αυτονομίας, των ταλέντων και της προσωπικότητάς του.
• Γνώρισε τους συμμαθητές του, εξασφαλίζοντας συχνές ευκαιρίες για παιχνίδι στο σπίτι ή έξω από αυτό. Μην ξεχνάς ότι όσο καλύτερα γνωρίζεις τους φίλους του, τόσο καλύτερο έλεγχο μπορεί να έχεις στο μέλλον. 

Πιθανόν να έχουν έντονες τάσεις μιμητισμού παιδιά:

• -ανώριμα που είναι πίσω στα στάδια  ανάπτυξης ή αυτονόμησης.
• -ανασφαλή που έχουν τάση να αναπτύσσουν σχέσεις εξάρτησης.
• -με αίσθημα κατωτερότητας ή μειωμένη αυτοπεποίθηση.
• -έχουν μάθει να δίνουν αξία περισσότερο στην εικόνα.
• -παιδιά που δεν έχουν σαφή οριοθέτηση από το σπίτι για το τι είναι σωστό και τι λάθος.
• -που νιώθουν παραμελημένα ή αντιμετωπίζουν οικογενειακά προβλήματα στο σπίτι. 

Λάμπρος Γκρέκα  fthis.gr.και antikleidi.com