Μεγαλώνουν στο ίδιο περιβάλλον, έχουν τους ίδιους γονείς και τις ίδιες εμπειρίες. Γιατί, λοιπόν, διαφέρουν τόσο πολύ;

«Κάθε άνθρωπος έρχεται στον κόσμο με διαφορετικές διαθέσεις αλλά και έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, μεγάλο μέρος του οποίου οφείλεται σε γενετικούς παράγοντες», λέει ο παιδοψυχολόγος δρ. Ζερόμ Μπρόντλι, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ.

Ωστόσο, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι πολλά από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών διαμορφώνονται μέσα στην οικογένεια από πλήθος παραγόντων, όπως είναι το μορφωτικό-οικονομικό επίπεδο των γονέων, η ηλικία, η προσωπικότητα και η συμπεριφορά τους.

Σημαντικό επίσης ρόλο διαδραματίζει και η σύνθεση της οικογένειας, καθώς και η σειρά γέννησης του κάθε παιδιού. Ωστόσο, όλα αυτά δεν αποτελούν κανόνα, καθώς ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα των παιδιών επηρεάζονται από τις ατομικές τους αντιδράσεις στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός τους. Το ότι ζουν κάτω από την ίδια στέγη και λαμβάνουν την ίδια ανατροφή δεν σημαίνει πως αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους με τον ίδιο τρόπο. Παράλληλα, σημαντικές διαφορές μπορεί να υπάρχουν και στις βασικές λειτουργίες ή συνήθειες των παιδιών, όπως στις ώρες του ύπνου, στην ποσότητα του φαγητού και στον τρόπο παιχνιδιού.

Γι’ αυτό, πολλές φορές οι γονείς χρειάζεται να δείξουν προσαρμοστικότητα και ευελιξία στις μεθόδους ανατροφής που χρησιμοποιούν. Άλλωστε, το να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο και στα δύο δεν σημαίνει ότι οι διαφορές τους θα εξομαλυνθούν. Για παράδειγμα, αν οι γονείς φέρονται αυταρχικά και στα δυο παιδιά τους στον ίδιο βαθμό, μπορεί το ένα να γίνει πιο υποχωρητικό, ενώ το άλλο πιο ανταγωνιστικό και κυριαρχικό.

Είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας

Άραγε ο χαρακτήρας ενός παιδιού μπορεί να δουλευτεί; Ναι, αλλά χωρίς να ξεχνάμε πως το παιδί έχει τη δική του προσωπικότητα. Όταν οι γονείς διαπιστώσουν πως το παιδί τους είναι ράθυμο, αργό ή υπερβολικά ευαίσθητο, μπορεί να πάθουν σοκ. Στην αρχή προσπαθούν να το αλλάξουν. Όταν καταλάβουν πως δεν μπορούν, εκνευρίζονται και του κάνουν συνεχώς παρατηρήσεις. Πόσες φορές δεν έχουμε ξεστομίσει παρατηρήσεις και λόγια θυμωμένα στο παιδί μας μόνο και μόνο γιατί η προσωπικότητά του δεν προσαρμόζεται στο πώς θα θέλαμε εμείς να είναι; «Φάε», «διάβασε», «κοιμήσου», «μην είσαι φοβητσιάρης», «να είσαι καλό παιδί». Όμως, κάποια παιδιά απλώς είναι πιο λιγόφαγα, δεν χρειάζονται πολλές ώρες ύπνο και κάποια γεννιούνται πιο αντιδραστικά από άλλα. Αυτό που θα έπρεπε να θέλει κάθε γονιός για το παιδί του είναι να αναπτύξει εκείνα τα χαρακτηριστικά του που θα του επιτρέψουν να πατήσει γερά στα πόδια του, να πάρει τα ηνία της ζωής του και να πετύχει τους στόχους του -αυτούς που εκείνο θα επιλέξει κι όχι εκείνους που εμείς θα θέλαμε για να νιώσουμε δικαιωμένοι από τον τρόπο με τον οποίο το μεγαλώσαμε.

Κάθε παιδί είναι ένα άτομο με προσωπικότητα

Πριν από 50 περίπου χρόνια, μια ομάδα από ευρωπαίους παιδοψυχιάτρους πραγματοποίησε μια πολύχρονη έρευνα. Επί 30 συνεχή χρόνια παρατήρησαν από κοντά την κοινωνική, πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξη 133 παιδιών ξεκινώντας από την ημέρα της γέννησής τους. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν ο επικεφαλής της έρευνας, δρ. Τόμας, και οι συνεργάτες του είναι πως τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παιδιών παρέμειναν αμετάβλητα, αλλά επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από το περιβάλλον τους. Όπως άλλωστε εξηγεί ο δρ. Τόμας στο βιβλίο του «Your Child is a Person» (Το παιδί σας είναι ένα άτομο), ο τρόπος με τον οποίο κάθε παιδί λαμβάνει ένα ερέθισμα, επεξεργάζεται μια πληροφορία, κάνει μια επιλογή και επιβιώνει σε δύσκολες περιστάσεις είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας, αλλά η εξέλιξή του εξαρτάται και από το οικογενειακό του περιβάλλον ή τους εξωτερικούς παράγοντες (φίλοι, σχολείο, κοινωνία). Αυτό, λοιπόν που οφείλουν να κάνουν οι γονείς δεν είναι να αλλάξουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού τους. Απλώς να τα γνωρίσουν, να αποδεχτούν την ιδιαιτερότητά τους και να τα επεξεργαστούν. Η παρακάτω λίστα περιέχει μερικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας κάθε παιδιού και μπορεί να σας βοηθήσει να κάνετε μια πρώτη αναγνώριση της ψυχοσύνθεσης του δικού σας.

• Ενεργητικότητα: Πόσο ενεργητικό είναι το παιδί σας; Προτιμάει να παίζει ήρεμα ή του αρέσουν τα παιχνίδια που προϋποθέτουν διαρκή κίνηση; Συνηθίζει να είναι δραστήριο από το πρωί ως το βράδυ ή μήπως προτιμάει να περνάει ήρεμο την ώρα του;
• Προσαρμοστικότητα: Όταν χρειάζεται να γίνει κάποια αλλαγή στο πρόγραμμα ή στις συνθήκες της καθημερινότητάς του (π.χ. να πάει για πρώτη φορά στο σχολείο, να αλλάξει νταντά ή να μείνει ένα βράδυ σε ένα άλλο σπίτι), προσαρμόζεται εύκολα ή μήπως χρειάζεται αρκετό χρόνο για να δεχτεί οτιδήποτε καινούργιο;
• Δυνατότητα προσέγγισης: Όταν βιώνει μια νέα κατάσταση ή γνωρίζει καινούργια πρόσωπα τα προσεγγίζει με ευκολία ή μήπως αποσύρεται και τα αποφεύγει; Πώς συμπεριφέρεται μπροστά σε μια νέα παρέα; Πόσο εύκολα κάνει φίλους;
• Διάσπαση προσοχής-συγκέντρωση: Πόσο εύκολα συγκεντρώνεται σ’ ένα παιχνίδι, σ’ ένα βιβλίο ή σε μια συζήτηση;
• Ένταση: Έχει εκρηκτικές ή ήπιες αντιδράσεις σε αυτά που του συμβαίνουν;
• Επιμονή: Επιμένει στα «θέλω» του ή τα παρατάει εύκολα;
• Ακρίβεια: Είναι σταθερό σε αυτά που θέλει ή μήπως αλλάζει συνεχώς γνώμη;

Το να γνωρίσετε την ιδιοσυγκρασία του παιδιού σας και να μπορέσετε να νιώσετε την ψυχοσύνθεσή του δεν είναι μόνο χρήσιμο, αλλά αποτελεί και πρόκληση. Αν ξέρουμε τα δυνατά και αδύναμα σημεία του παιδιού μας, μπορούμε να μειώσουμε τις τριβές ή τις παρεξηγήσεις μέσα στην οικογένεια. Η γνώση φέρνει υπομονή και η υπομονή είναι το κλειδί της ισορροπίας όταν έχεις να διαπραγματευτείς με δύο ή τρεις διαφορετικούς χαρακτήρες. Αν καταλάβετε εσείς τα παιδιά σας, θα τα βοηθήσετε να καταλάβουν και τα ίδια τους εαυτούς τους. Υπάρχει μεγαλύτερο δώρο γι’ αυτά;

Συμβουλές για τους γονείς που μεγαλώνουν περισσότερα από ένα παιδιά

– Αποφύγετε να τους βάζετε ταμπέλες: Είναι συχνά εύκολο να χαρακτηρίζουμε τα παιδιά μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σύμφωνα με κάποια στοιχεία της προσωπικότητάς τους, όμως είναι σημαντικό ως γονείς να αποφεύγουμε να πέφτουμε σε αυτή την παγίδα. Τα παιδιά -όπως όλοι οι άνθρωποι- έχουν ταυτόχρονα πολλά χαρακτηριστικά και κανένα δεν είναι μόνο όμορφο ή μόνο κοινωνικό. Επιπλέον, οι «ταμπέλες» που περιέχουν αρνητικούς χαρακτηρισμούς, όπως «τεμπέλης», «ντροπαλός» ή «φοβητσιάρης», έχουν συνήθως το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό, δηλαδή ενισχύουν στοιχεία του παιδιού που θα θέλαμε να καταστείλουμε.  

– Αποφύγετε τις συγκρίσεις και τους ανταγωνισμούς: Καθώς κάθε παιδί είναι διαφορετικό, μερικές φορές οι συγκρίσεις μεταξύ τους είναι αναπόφευκτες. Ποιος γονιός δεν έχει αντιμετωπίσει ακόμα και φυσιολογικές διαδικασίες της ανάπτυξης του δεύτερου παιδιού του με «επιχείρημα» τις επιδόσεις του πρώτου; («Ακόμα να βγάλεις δοντάκι; Ο αδερφός σου είχε τέσσερα σε ηλικία έξι μηνών!»). Οι συγκρίσεις δεν είναι πάντα επιζήμιες, μπορούν όμως να αποβούν καταστροφικές για την αδερφική σχέση αν δημιουργούν ανταγωνισμό ανάμεσά τους. Προσπαθήστε να μην επισημαίνετε τις διαφορές τους, ειδικά όταν αναφέρονται σε τομείς που το ένα παιδί τα καταφέρνει καλά ενώ το άλλο όχι. 

– Να είστε δίκαιοι: Όσο σημαντικό είναι να συμπεριφέρεστε στα παιδιά σαν να είναι αυτόνομες προσωπικότητες, άλλο τόσο σημαντικό είναι να ασχολείστε εξίσου μαζί τους και να τους φέρεστε δίκαια. Μη διστάσετε να πείτε στο γιο σας ότι δεν θα του διαβάσετε παραμύθι απόψε γιατί η αδερφή του έχει πυρετό και σας χρειάζεται. Κάποιο άλλο βράδυ θα είναι εκείνος που θα έχει περισσότερο την ανάγκη σας. Βεβαιωθείτε όμως ότι γνωρίζουν πως τα αγαπάτε εξίσου και πως θα είστε δίπλα στο καθένα όταν σας χρειαστεί.

– Μάθετέ τους να αντιμετωπίζουν τις συγκρούσεις τους: Οι μάχες ανάμεσα στα αδέρφια είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σχέσης τους. Δεν χρειάζεται να έχετε το ρόλο του διαιτητή, όμως πρέπει να παίρνετε θέση όταν η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου. Εκείνο όμως που έχει περισσότερη σημασία είναι να τους μάθετε πώς μπορούν να λύνουν τις διαφωνίες και να αντιμετωπίζουν τους καβγάδες τους μόνα τους, με επιχειρήματα και όχι με βία.

– Δώστε στο καθένα εφόδια για τη ζωή του: Φροντίστε να δείξετε σε κάθε ένα από τα παιδιά σας ξεχωριστά την αγάπη, την προσοχή και την αφοσίωση που του αξίζει. Δώστε στα αδέρφια το καλό παράδειγμα με τη συμπεριφορά σας, διδάξτε τους τα όρια και ενθαρρύνετέ τα να εντοπίσουν τους στόχους τους και να τους πετύχουν.

Με τη συνεργασία της Ουρανίας Τοπτσόγλου (ψυχολόγος, MSc, συνεργάτης του Ψυχολογικού Κέντρου «ΑΡΣΗ»).     imommy.gr/