Η ενοχή είναι συνήθως γένους θηλυκού και μας ταλαιπωρεί καθημερινά. Ενοχές όταν θα πάμε για καφέ αντί να δουλέψουμε και το απόγευμα στο σπίτι. Ενοχές όταν θα αφήσουμε το παιδί για να πάμε μια βόλτα στα μαγαζιά. Ενοχές όταν δεν θα κάνουμε αυτό που μας ζήτησε σαν χάρη η μητέρα μας. Έχεις σκεφτεί ποτέ γιατί όλες αυτές οι ενοχές;

Ντροπή ή ενοχή;

Είναι σημαντικό να γίνει μια σαφής διάκριση ανάμεσα σε αυτούς τους δυο όρους. Η ντροπή αναφέρεται στον εαυτό μας και επηρεάζει άμεσα την αυτοεκτίμησή μας. Αισθανόμαστε ντροπή για τις σκέψεις μας, για τα συναισθήματά μας ή τις συμπεριφορές μας ακόμα και αν αυτές δεν έχουν επίπτωση σε κάποιον άλλον. Το να αισθανόμαστε ντροπή σε φυσιολογικά πλαίσια είναι θεμιτό, μιας και εξελίσσει τη προσωπικότητα μας. Τόσο η απουσία της όσο και η υπερβολή της είναι άλλωστε ένδειξη παθολογίας.

Η ενοχή από την άλλη είναι κυρίως ασυνείδητη και σχετίζεται άμεσα από την ανάγκη μας να μας αποδεχτούν οι άλλοι.

Γεννάται όταν οι πράξεις μας έρχονται σε σύγκρουση με τα πιστεύω μας και τον ηθικό μας κώδικα, ή όταν κάνουμε κάτι που έχει κάποιο αντίκτυπο στον άλλο. Η υγιής – λειτουργική ενοχή είναι εκείνη που μας οδηγεί να μαθαίνουμε από τα λάθη μας, ενώ η δυσλειτουργική ενοχή μας καθηλώνει και δεν μας επιτρέπει να εξελιχθούμε σαν προσωπικότητες.

Προσωπικότητα της ενοχικής γυναίκας

Μια ενοχική γυναίκα προσπαθεί συχνά (αν όχι συνεχώς) να ευχαριστήσει τους άλλους και για αυτό δύσκολα λέει ‘όχι’ όταν της ζητηθεί κάτι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να έχει ένα βαθύ παράπονο ότι τα κάνει όλα μόνη της και ότι είναι πολύ κουρασμένη. Είναι συνήθως τελειομανής και η ηθική είναι ιδιαίτερα σημαντική στη ζωή της.

Επειδή όμως είναι αρκετά ελεγκτική, είναι πιθανό να ορίζει την ηθική ορθότητα των λέξεων και των πράξεων της με βάσει το πόσο μπορεί να ελέγξει αυτές τις συμπεριφορές.

Όταν κάτι δεν πάει καλά, δύσκολα κατηγορεί τον τους άλλους ενώ εύκολα κατηγορεί τον εαυτό της.

Για αυτό, η ‘τέλεια’ απόφαση θα είναι εκείνη που θα είναι απαλλαγμένη από την ενοχή και την αβεβαιότητα. Αν σχετιστεί με χειριστικά και ευφυή άτομα, ενδεχομένως οι άλλοι να ‘πατάνε’ στα ενοχικά της κομμάτια και να την εκμεταλλεύονται. Τέλος, είναι πιθανό να είναι ένα βαθιά θρησκευόμενο άτομο, με πολύ υψηλά το θεσμό του γάμου.

Πού βρίσκονται οι ρίζες της ενοχής;

Πολλοί θεωρητικοί έχουν ασχοληθεί με το θέμα της ενοχής μιας και η ανάπτυξη αυτής θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό εξελικτικό στάδιο. Ο Freud υποστηρίζει ότι το συναίσθημα της ενοχής είναι αποτέλεσμα ενός πολύ ισχυρού υπερεγώ, το οποίο είναι το τμήμα της προσωπικότητάς μας που διακυβεύεται από τους ηθικούς κανόνες και τα πρέπει. Είναι ένας εσωτερικός κριτής απαραίτητος για την υγιή ανάπτυξη του παιδιού που ορίζει το σωστό από το λάθος. Το υπερεγώ αναπτύσσεται γύρω στα 3 με 5 έτη, όπου το παιδί ορθά ακούει το πρώτο ηχηρό ‘μη’ από τους γονείς του. Αυτό το κομμάτι της προσωπικότητάς μας όμως εμπλουτίζεται δια βίου από τις απαιτήσεις μιας δυναμικής μητέρας, την αυστηρότητα και τα όρια του πατέρα, τη πειθαρχία που επιβάλλεται στο σχολείο και την έννοια του ‘κακού’ της θρησκείας. Έτσι, η ζωή μας καθοδηγείται από την ηθική, τους κοινωνικοί κανόνες και την επιθυμία μας να ευχαριστούμε τους άλλους (πρωτίστως τους γονείς μας), με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε ενοχές αν παρεκκλίνουμε από όλα αυτά.

Μια παρόμοια σκέψη είχε εκφράσει ο Piaget (η θεωρία του οποίου θεωρείται θεμέλιος λίθος στην αναπτυξιακή ψυχολογία) και ο οποίος αναφέρει ότι το παιδί αναπτύσσει το συναίσθημα της ενοχής ανάμεσα στο 4 και 6 έτος της ζωής του, διότι τότε ξεκινάει να παίρνει πρωτοβουλίες για τη ζωή του (τι θα φορέσει, με ποιο παιχνίδι θα παίξει κλπ). Αν λοιπόν οι γονείς του σε αυτή τη περίοδο είναι πολύ επικριτικοί ή πολύ αυταρχικοί, το παιδί θα ξεκινήσει να αισθάνεται συχνά ενοχή για τις κινήσεις που ξεκινάνε από το ίδιο.

Τέλος, μια άλλη προσέγγιση στο θέμα των ενοχών προέρχεται από τη συστημική-οικογενειακή θεώρηση, βάσει της οποίας αισθανόμαστε ενοχές όταν προσπαθούμε να κάνουμε αλλαγές στο οικογενειακό μας σύστημα, διότι αισθανόμαστε ότι προδίδουμε τη πατρική μας οικογένεια. Αν για παράδειγμα κάποιος δεν θέλει να γίνει ιατρός παρά το γεγονός ότι και οι δυο του γονείς είναι ιατροί και προσδοκούσαν το παιδί τους να ακολουθήσει την ίδια καριέρα, τότε είναι πιθανό να αισθάνεται ενοχές γιατί προσπαθεί να διαφοροποιηθεί από την οικογένειά του και να δημιουργήσει μια δική του εργασιακή συνθήκη. Αυτό, όσο απλό και αν φαίνεται, για μερικούς από εμάς είναι αρκετά δύσκολο.

Εν κατακλείδι:

Η ενοχή είναι ένα διαβρωτικό συναίσθημα το οποίο συχνά εμφανίζεται στο θεραπευτικό πλαίσιο μιας και επηρεάζει τόσο την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, όσο και πολλές αποφάσεις της ζωής μας.

Είναι λοιπόν ζωτικής σημασίας να μην της επιτρέπουμε να εισβάλει παντού και να θέτουμε όρια σε εκείνους που την τροφοδοτούν.

Μυρτώ Μπεχράκη, Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπεύτρια  -  Πηγή