Κατά καιρούς επιστήμονες και ερευνητές από διάφορους κλάδους έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν στο ερώτημα, γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν στον Θεό και ποιος είναι ο βασικός λόγος που έλκονται από τη θρησκεία.
Έχουν υπάρξει διάφορες θεωρίες, οι οποίες επιχείρησαν να εξηγήσουν γιατί οι άνθρωποι έλκονται από τη θρησκεία. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι πιστεύουν επειδή φοβούνται τον θάνατο, ενώ άλλοι έχουν ως βάση αξιολόγησης του φαινομένου της πίστης, την ηθική.
Τώρα, ο Steven Reiss, ψυχολόγος και καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, έπειτα από μακροχρόνια μελέτη, διατυπώνει μία νέα υπόθεση σε βιβλίο που έχει γράψει: πως οι άνθρωποι στρέφονται στη θρησκεία, διότι αυτή πληροί τις 16 βασικές επιθυμίες που μοιράζονται όλοι.
Η θρησκεία εκπληρώνει τις βασικές επιθυμίες των ανθρώπων
Ο Dr Reiss έχει μελετήσει για περισσότερο από 20 χρόνια τα ανθρώπινα κίνητρα και τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να στρέφονται στη θρησκεία. Όπως σημειώνεται στο επιστημονικό περιοδικόPhys.org, ο καθηγητής Reiss μεταξύ άλλων, λέει:
"Δεν είναι μόνο ο φόβος του θανάτου. Η θρησκεία δεν θα μπορούσε να καταφέρει να έχει μαζική αποδοχή αν πληρούσε μόνο μία ή δύο βασικές επιθυμίες. Οι άνθρωποι έλκονται από τη θρησκεία, διότι αυτή παρέχει στους πιστούς την ευκαιρία να ικανοποιούν όλες τους τις βασικές επιθυμίες τους, ξανά και ξανά".
Η μελέτη
Η θεωρία του Reiss βασίζεται στην έρευνά του, η οποία ξεκίνησε το 1990 και μελέτησε τα κίνητρα των ανθρώπων. Ο ίδιος και οι συνάδελφοί του ρώτησαν χιλιάδες ανθρώπους που έχουν στραφεί στη θρησκεία, να αξιολογήσουν σε ποιο βαθμό έχουν μία λίστα από εκατοντάδες επιθυμίες.
Μέσω αυτής της διαδικασίας, η ερευνητική ομάδα κατέληξε σε 16 βασικές επιθυμίες που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι. Αυτές είναι: η αποδοχή, η περιέργεια, το φαγητό, η οικογένεια, η τιμή, ο ιδεαλισμός, η ανεξαρτησία, η τάξη, η σωματική δραστηριότητα, η δύναμη, ο ρομαντισμός, η εξοικονόμηση, η κοινωνική επαφή, το status, η ηρεμία και η εκδίκηση.
Ο Reiss στη συνέχεια ανέπτυξε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο ονόμασε Reiss Motivation Profile, σύμφωνα με το οποίο εκτιμάται πόσο ψηλά ή χαμηλά αξιολογεί κάθε άνθρωπος κάθε μία από αυτές τις 16 επιθυμίες.
Η θρησκεία προσελκύει όλους τους χαρακτήρες ανθρώπων
"Όλοι μοιραζόμαστε αυτές τις 16 επιθυμίες, αλλά αυτό που μας κάνει διαφορετικούς είναι το πόσο εκτιμάμε κάθε μία από αυτές", λέει, σχετικά, ο καθηγητής.
"Για παράδειγμα, υπάρχει η επιθυμία για κοινωνική επαφή. Η θρησκεία απευθύνει έκκληση προς εσωστρεφείς και εξωστρεφείς. Για τους εξωστρεφείς η θρησκεία προσφέρει φεστιβάλ-συναθροίσεις και διδάσκει ότι ο Θεός ευλογεί την συντροφικότητα-αλληλεγγύη. Για τους εσωστρεφείς, η θρησκεία ενθαρρύνει τον διαλογισμό και και διδάσκει ότι ο Θεός ευλογεί τη μοναξιά-ερημιά".
"Η θρησκεία βρίσκει τρόπους να ασχολείται ακόμη και με την επιθυμία της εκδίκησης", συνεχίζει ο καθηγητής Steven Reiss. "Ενώ μερικές θρησκείες κηρύττουν τον Θεό της ειρήνης και ενθαρρύνουν τους πιστούς να ‘γυρίσουν και το άλλο μάγουλο’, υπάρχει και η άλλη πλευρά: η οργή του Θεού και του ιερού πολέμου. Η θρησκεία προσελκύει όλα τα είδη, συμπεριλαμβανομένων και τους ειρηνοποιούς και εκείνους που θέλουν έναν εκδικητικό Θεό".
"Για παράδειγμα, οι θρησκευτικές τελετές εκπληρώνουν την επιθυμία για τάξη. Οι θρησκευτικές διδασκαλίες για σωτηρία και συγχώρεση, τη βασική ανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή. Οι υποσχέσεις για μια μετά θάνατον ζωή έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους ανθρώπους να επιτύχουν την ηρεμία", προσθέτει.
Τι γίνεται με τον αθεϊσμό;
Σύμφωνα με τον καθηγητή ψυχολογίας Reiss, και η κοσμική κοινωνία προσφέρει εναλλακτικές λύσεις για να εκπληρώσει όλες τις βασικές επιθυμίες.
"Η θρησκεία ανταγωνίζεται με την κοσμική κοινωνία για την κάλυψη αυτών των 16 αναγκών και μπορεί να χάσει ή να κερδίσει, με βάση το πόσο καλά οι άνθρωποι πιστεύουν ότι τα πάει, σε σύγκριση με την κοσμική κοινωνία", λέει ο Reiss.
"Μία από τις βασικές επιθυμίες –η ανεξαρτησία– είναι εκείνη που μπορεί να διαχωρίζει τους θρησκευόμενους από τους μη θρησκευόμενους ανθρώπους", συνεχίζει.
Τα ευρήματα προηγούμενης μελέτης, που είχε γίνει το 2000 με επικεφαλής τον Dr Reiss, έδειξαν πως οι θρησκευόμενοι άνθρωποι (η μελέτη συμπεριλάμβανε κυρίως Χριστιανούς), είχαν έντονη επιθυμία για αλληλεξάρτηση με τους άλλους, ενώ εκείνοι που δεν ήταν θρησκευόμενοι έδειξαν μια ισχυρή ανάγκη για αυτάρκεια και ανεξαρτησία.
Υπάρχει θεός;
Ο Dr Reiss υποστηρίζει ότι στο βιβλίο του, περιγράφει μία μυστικιστική προσωπικότητα, το είδος ανθρώπου που είναι πιθανότερο να βρει αξία και νόημα σε μυστικιστικές εμπειρίες και θα έλκονταν στη θρησκεία για αυτόν τον λόγο. "Μπορούμε να το εξετάσουμε επιστημονικά αυτό, και να δούμε αν όντως οι θρήσκοι έχουν μυστικιστική προσωπικότητα", λέει. Και αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, διακρίνει τη θεωρία του από τις άλλες -ότι μπορεί να εξετασθεί.
Ωστόσο, ο Reiss ξεκαθαρίζει κάτι σημαντικό. Ενώ η θεωρία μπορεί να μας πει πολλά σχετικά με τους τύπους ανθρώπων που έλκονται από τη θρησκεία και τις διαφορετικές θρησκευτικές εμπειρίες, δεν άξιολογεί την αλήθεια των θρησκευτικών πεποιθήσεων.
"Δεν προσπαθώ να απαντήσω σε θεολογικές ερωτήσεις σχετικά με την ύπαρξη ή την φύση του Θεού. Σε αυτό που προσπαθώ να απαντήσω είναι γιατί οι άνθρωποι αγκαλιάζουν τη θρησκεία και το Θεό", καταλήγει ο καθηγητής.
