Οι γιορτές δίνουν αφορμή για σκέψεις. Μια ιδιαιτέρως περίοπτη εορτή όπως τα Χριστούγεννα γεννά άφθονες σκέψεις. Σκεφθείτε μόνον πώς συμπεριφερόμαστε κάθε χρόνο τέτοιες ημέρες: χαρίζουμε δώρα.
Ο πολιτισμός μας διαιρεί τον κόσμο σε δύο σφαίρες: στη δημόσια και στην ιδιωτική. Η δημόσια αφορά επιχειρήσεις, καθετί απρόσωπο, συμβόλαια, ψυχρή λογική, πολιτική, γραφειοκρατία, χρήματα και υποχρεώσεις εκ του νόμου. Η ιδιωτική είναι ό,τι δεν είναι η δημόσια: αφορά τα συναισθηματικά δεσμά με την οικογένεια και τους φίλους, την αγάπη, το ανεπίσημο, το απρογραμμάτιστο. Τοποθετούμε την πράξη τού να χαρίζουμε ή να δεχόμαστε ένα προσωπικό δώρο στην ιδιωτική σφαίρα. Γι΄ αυτό και ένα «υποχρεωτικό δώρο» μάς φαίνεται αντιφατικό.
Και όμως τα Χριστούγεννα χαρίζουμε πολλά πράγματα σε ανθρώπους τους οποίους γνωρίζουμε λίγο ή για τους οποίους νιώθουμε ελάχιστη ζεστασιά: πελάτες, συναδέλφους, καθηγητές των παιδιών μας ή κάποιους που θα έπρεπε να θυμόμαστε, αλλά το κάνουμε σπάνια. Σε αυτές τις περιπτώσεις το «δωρίζειν» περνάει στο υπολογιστικό, στο δημόσιο, είναι αποτέλεσμα κοινωνικής πίεσης και υποχρέωσης. Παρ΄ όλα αυτά αποκαλούμε «δώρα» αυτά τα αντικείμενα, αν και κάτι που δεν χαρίζεται ελεύθερα δεν είναι δώρο. Αντιφάσεις στις οποίες αποδίδουμε ελάχιστη σημασία γίνονται εκνευριστικά εμφανείς τα Χριστούγεννα. Οι γιορτές μάς κάνουν να κοντοσταθούμε και να το ξανασκεφτούμε.
Ε, λοιπόν, σε πολλούς πολιτισμούς το υποχρεωτικό «δωρίζειν» είναι απολύτως φυσιολογικό. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ακριβώς τι να χαρίσουν σε κάθε περίσταση και πόσο πρέπει να κοστίζει το δώρο. Συνεπώς είναι αποδεκτό να αφήσει κανείς το αυτοκόλλητο με την τιμή επάνω στο δώρο, όπως και το να μεταβιβάσει ένα συμβατικό δώρο σε κάποιον άλλο. Τα προσωπικά δώρα ουδόλως αφορούν την ιδιωτική σφαίρα, δεν κατηγοριοποιούνται ως απαραιτήτως ελεύθερα και «από καρδιάς», ούτε ως αιτίες για το (εξίσου ελεύθερο) δώρο της ευγνωμοσύνης.
Ενώ ζούμε σε εποχές κατά τις οποίες το καθήκον και η ευγένεια μοιάζουν να μαραζώνουν, οι σκεπτόμενοι άνθρωποι μπορούν να φανούν ευγνώμονες και για τα τυπικά χριστουγεννιάτικα δώρα.
Ας μην ξεχνάμε ότι τα δώρα ταιριάζουν με τα Χριστούγεννα διότι κουβαλούν μνήμη, αφήγηση και φροντίδα. Το αν είναι ακριβά ή φτηνά δεν έχει μεγάλη σημασία. Ο γιος μας, ως παιδί, μας χάρισε κάποτε έναν μικρό χειροκίνητο λεμονοστύφτη για τα Χριστούγεννα. Επί 30 χρόνια τον σκεφτόμαστε λίγο πολύ κάθε φορά που στύβουμε ένα λεμόνι. Τις προάλλες ο στύφτης έπεσε από τον πάγκο της κουζίνας και έσπασε. Εγώ και ο σύζυγός μου ήμαστε πολύ στενοχωρημένοι. Φυσικά θα αγοράσουμε άλλο λεμονοστύφτη, αλλά ο τρόπος με τον οποίο φτιάχναμε σαλάτα στο σπίτι μας δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος.
της Μάργκαρετ Βίσερ από «Το δώρο ενός Ευχαριστώ: Οι ρίζες και οι τελετουργίες της ευγνωμοσύνης» – Βήμα
