Η ενσυναίσθηση (empathy) νομίζω ότι είναι η πιο παρεξηγημένη λέξη στην ψυχιατρική και στις νευροεπιστήμες γενικότερα. Παρότι φορές η λέξη μεταφράζεται λανθασμένα ως συναίσθηση, ουσιαστικά στα ελληνικά σημαίνει να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και να βλέπουμε τον κόσμο με τα δικά του μάτια. Ο Αγγλοσαξονικός όρος empathy προέρχεται όντως από την αρχαιοελληνική γραμματεία, χωρίς με κανέναν τρόπο να σημαίνει εμπάθεια. Η λέξη εμπάθεια στα ελληνικά σημαίνει το μίσος για τον άλλον, ενώ για τους Αγγλοσάξονες σημαίνει την συναίσθηση του άλλου. Με λίγα λόγια πρέπει να βλέπουμε με τα μάτια του άλλου και να ακούμε με τα αυτιά του.
Όταν κάποιος κλαίει ή σφαδάζει από τον πόνο, εύκολα κανείς μπορεί να καταλάβει τα συναισθήματά του. Τι γίνεται όμως όταν παρατηρείς ένα ανέκφραστο πρόσωπο σε σημείο που να μην ξέρεις εάν αυτός χαίρεται ή λυπάται; Ο κλινικός πρέπει να εκπαιδευτεί στην ενσυναίσθηση ώστε να μπορεί να βοηθήσει τον θεραπευόμενο στα προβλήματά του.
Γιατί είναι είδος προς… εξαφάνιση;
Τι γίνεται όμως με τους περισσότερους ανθρώπους που δεν έχουν εκπαιδευτεί στην ενσυναίσθηση; Όταν οι κοινωνίες ήταν μικρότερες και οι άνθρωποι δεν συνωστιζόταν στις μεγάλες πόλεις, οι άνθρωποι μπορούσαν πιο εύκολα να καταλάβουν τον πλησίον τους, παρατηρώντας την έκφραση του προσώπου, τις κινήσεις των χεριών ή μία νευρικότητα που ήταν εμφανής.
Η ενσυναίσθηση του άλλου σε κάνει καλύτερο άνθρωπο γιατί ξεφεύγεις από την ιδιωτεία και τον αυτιστικό τρόπο ζωής της μεγαλούπολης.
Οι νέες συνθήκες ζωής, συνωστισμός ανθρώπων σε πολυάνθρωπα μπλοκ πολυκατοικιών με έντονα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, έκαναν δυστυχώς τους ανθρώπους περισσότερο νάρκισσους με μηδαμινή συμμετοχή στην κοινότητα. Αυτή η «ιδιότυπη» ιδιωτεία τις τελευταίες δεκαετίες είχε ως αποτέλεσμα τη μοναξιά, τη μοναχικότητα, ακόμα και την κατάθλιψη.
Οι άνθρωποι, πλέον, ζουν απομονωμένοι, λείπουν πολλές ώρες από το σπίτι στερώντας χρόνο από τις οικογένειές τους και βρίσκονται σε ένα συνεχές κυνήγι οικονομικού οφέλους. Ένας λόγος που οι κοινωνίες παραπαίουν ηθικά και πολιτιστικά τα τελευταία χρόνια, είναι ακριβώς αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης του άλλου.
Ο ρόλος της αλληλεγγύης
Η δημιουργία δεσμών μεταξύ των μελών της κοινότητας, όμως, είναι η βάση για μια ευτυχισμένη ζωή. Όταν μάθεις να συναισθάνεσαι τον άλλον, γίνεσαι και ο ίδιος καλύτερος άνθρωπος και θετικός πομπός για την κοινωνία. Είναι γεγονός ότι η έλλειψη ενσυναίσθησης στις σύγχρονες κοινωνίες έχει πολλαπλασιάσει το ζήτημα των εξαρτήσεων και των εθισμών (αλκοόλ, ναρκωτικά, τζόγος).
Οι άνθρωποι που ζουν μόνοι τους δεν μπορούν να μπορούν να μπουν στη θέση του άλλου γιατί τους βασανίζουν τα προσωπικά τους προβλήματα. Η ζωή έχει πολλές «σκληρές» πλευρές τις οποίες το άτομο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του και χρειάζεται την ενσυναίσθηση των άλλων ώστε να μπορέσει να παραμείνει όρθιο και ισορροπημένο. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να μάθουμε να μπαίνουμε στη θέση του άλλου.
Σίγουρα, ιδιαίτερα στις μέρες μας όπου η κρίση βαθαίνει διαρκώς, ο ακτιβισμός, η αλληλεγγύη και η συναίσθηση των αναγκών του άλλου είναι απαραίτητα. Ο ενεργός πολίτης σίγουρα έχει περισσότερη ενσυναίσθηση από τον απαθή. Μόνο αν καταλάβουμε ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε μόνοι μας θα σταματήσουμε να κάνουμε focus στον εαυτό μας και θα στραφούμε στα προβλήματα του άλλου. Μόνο έτσι μπορούμε να αποκτήσουμε ενσυναίσθηση. Γιατί πάντα είναι καλύτερα να βαδίζουμε όλοι μαζί, παρά ο καθένας μόνος του.
Στάθης Μπαρτζώκας ψυχίατρος Πηγή
