Από τη συνεργασία της με τον Άλφρεντ Χίτσκοκ, μέχρι την γνωριμία της με τον Ρομπέρτο Ροσσελίνι και τις ταινίες της στην Ιταλία, αλλά και την «Φθινοπωρινή Σονάτα» (1978) του συμπατριώτη της και σπουδαίου δημιουργού, Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, η Σουηδή καλλιτέχνης Ίνγκριντ Μπέργκμαν, αποτελεί αναμφισβήτητα μία από τις κορυφαίες και πιο πλήρης ηθοποιούς, στην ιστορία της Έβδομης Τέχνης.

Φρανσουά Τρυφώ: «Υπήρξε ποτέ πιο αισθησιακή ηθοποιός στον Κινηματογράφο;»

«Το φιλί είναι ένα αξιαγάπητο τέχνασμα σχεδιασμένο από τη φύση για να σταματήσει τον λόγο όταν οι λέξεις γίνονται περιττές.»
Ίνγκριντ Μπέργκμαν

Γνωστή για την ομορφιά της, αλλά κυρίως για τις μνημειώδεις κινηματογραφικές της ερμηνείες, τα τρία της κερδισμένα Όσκαρ και τα δύο βραβεία ΕΜΙ, η περίφημη Σουηδή ηθοποιός Ίνγκριντ Μπέργκμαν, έμελλε να γίνει μία από τις γνωστότερες περσόνες του σινεμά παγκοσμίως.

Το αστέρι της εξαπλώθηκε στα πέρατα του κόσμου με αξιοσημείωτες ενσαρκώσεις θρυλικών πλέον ρόλων. Από τη μοναδική «Καζαμπλάνκα» του 1942, μέχρι τα εξίσου συναρπαστικά και χιτσκοκικά «Spellbound» και «Notorious», του 1945 και 1946 αντίστοιχα, μέχρι τη «Φθινοπωρινή Σονάτα» (Autumn Sonata – 1978), του μεγάλου Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Ενώ αξίζει να σημειώσουμε ότι η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου την έχει ανακηρύξει ως την τέταρτη σημαντικότερη σταρ του αμερικανικού σινεμά, όλων των εποχών.

Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν γεννήθηκε στη Στοκχόλμη της Σουηδία, στις 29 Αυγούστου του 1915. Στα 19 της ξεκίνησε να παίζει στον κινηματογράφο και πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες στην Ευρώπη. Στην Αμερική συστήθηκε στο κινηματογραφικό κοινό μ’ ένα ρομαντικό ρόλο, στο "Ιντερμέτζο", ριμέικ της σουηδικής ταινίας στην οποία πρωταγωνιστούσε η ίδια. Μερικούς από τους κυριότερους πρωταγωνιστικούς της ρόλους εκείνη την περίοδο, ήταν στις ταινίες: "Για ποιον χτυπά η καμπάνα", "Εφιάλτης" (για το οποίο τιμήθηκε μεΌσκαρ), "Οι καμπάνες της Αγίας Μαρίας", "Ιωάννα της Λωραίνης" αλλά και στις ταινίες του Χίτσκοκ "Υπόθεση Νοτόριους", "Νύχτα αγωνίας" και "Στον αστερισμό του Αιγόκερου".

Στη δεκαετία του ’50, έχοντας απολαύσει μία περίοδο εκπληκτικής δραστηριότητας στο Χόλιγουντ, η Μπέργκμαν τους εκπλήσσει όλους πρωταγωνιστώντας στο Ιταλικό δράμα "Στρόμπολι" του Ρομπέρτο Ροσελίνι, με τον οποίο ξεκίνησε μια θυελλώδη σχέση (καρπός του έρωτα τους η επίσης πανέμορφη ηθοποιός, Ιζαμπέλα Ροσελίνι). Παρέμεινε στην Ευρώπη και γύρισε μια σειρά ταινιών με τον Ροσελίνι, από τις οποίες ξεχώριζαν το "Ταξίδι στην Ιταλία", και "Ο φόβος" ενώ πρωταγωνίστησε και στο αριστούργημα του Ζαν Ρενουάρ, "Η Έλενα και οι άντρες της".

Επιστρέφει στο Χόλιγουντ με την ταινία "Αναστασία", όπου υποδύεται τη χαμένη κόρη των Ρομανόφ. Ερμηνεία για την οποία τιμήθηκε με το δεύτερο Όσκαρ της καριέρας της. Τη Μπέργκμαν τη θυμόμαστε επίσης από την κομψή κομεντί "Αδιακρισίες", δίπλα στον Κάρι Γκραντ, τη δεκαετία του ’50, "Το Αγκάθι", "Αντίο για Πάντα" και "Η Κίτρινη Ρολς-Ρόις" τη δεκαετία του ’60. Ακολουθούν δύο επίσης σημαντικοί ρόλοι τη δεκαετία του ’70, το "Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές, που της χάρισε το τρίτο της Όσκαρ και βέβαια η συγκλονιστική ερμηνεία της στην ταινία του συμπατριώτη της, Ίγκμαρ Μπέργκμαν, "Φθινοπωρινή Σονάτα".

Για την ιστορία, η Ίνγκριντ Μπέργκμαν, έχει ψηφιστεί 4η στη λίστα με τις μεγαλύτερες σταρ του αμερικανικού κινηματογράφου όλων των εποχών. Το 1980 η Μπέργκμαν εξέδωσε την αυτοβιογραφία της, που έγινε μπεστ σέλερ και πέθανε δύο χρόνια μετά, στα 67α γενέθλιά της, στο Λονδίνο, στις 29 Αυγούστου του 1982…

Καζαμπλάνκα (Casablanca – 1942) του Μάικλ Κερτίζ (Michael Curtiz)

Στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η εξωτική Καζαμπλάνκα στο Μαρόκο, αποτελεί σταυροδρόμι των λαών που ψάχνουν μια διέξοδο από τα δεινά της Ευρώπης κι ένα εισιτήριο, προς την ελεύθερη Αμερική. Εδώ βρίσκουν καταφύγιο πολιτικοί πρόσφυγες, τυχοδιώκτες, απατεώνες, καταζητούμενοι, καιροσκόποι, αντιστασιακοί, ένα σωρό διαφορετικοί άνθρωποι, που όλοι τους αναζητούν μια ελπίδα για επιβίωση. Εδώ βρίσκεται κι ο Ρικ (Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ), ένας Αμερικανός ιδιοκτήτης νυχτερινού κλαμπ.

Ο Ρικ είναι κυνικός, απόμακρος και επιφανειακά σκληρός. Μια μέρα όμως, εμφανίζεται στο κλαμπ του, η πρώην αγαπημένη του, Ίλσα (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), με την οποία έζησε έναν μεγάλο έρωτα στο Παρίσι, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Η Ίλσα τότε τον είχε εγκαταλείψει ανεξήγητα. Τώρα, η ξαφνική της επανεμφάνιση, τον αναστατώνει, καθώς ο έρωτας ανάμεσά τους ξαναφουντώνει. Ο Ρικ σύντομα καταλαβαίνει ότι η Ίλσα τον άφησε τότε από υποχρέωση στον σύζυγό της, Βίκτωρ Λάζλο, έναν θρυλικό αντιστασιακό, που καταζητείται από τους ναζί. Ο Ρικ θα αντιμετωπίσει έτσι ένα ηθικό δίλημμα, να διεκδικήσει ξανά τον μεγάλο του έρωτα ή να θυσιαστεί για χάρη ενός ανώτερου σκοπού, όπως είναι ο παγκόσμιος αγώνας ενάντια στον ναζισμό και να βοηθήσει τον Βίκτωρ και την Ίλσα να δραπετεύσουν στην Αμερική;

Αλήθεια, τι μπορεί να πει κανείς για αυτήν την ταινία; Ό,τι και να ειπωθεί, είναι ελάχιστο μπροστά σε αυτό το μνημειώδες φιλμ. Μια ταινία που καταλαμβάνει, δικαίως, περίοπτη θέση στην ανθολογία του παγκόσμιου σινεμά, διδάσκεται σε κινηματογραφικές σχολές και επηρέασε όσο λίγες, εκατοντάδες δημιουργούς. Μια ταινία σεναρίου, με απογειωτική αρχή που κορυφώνεται σ’ ένα από τα καλύτερα, φινάλε στην ιστορία της Έβδομης Τέχνης. Υπέροχη μουσική (υποψήφια για το αντίστοιχο Όσκαρ), μαγικά σκηνικά και κοστούμια, ενώ η ασπρόμαυρη φωτογραφία (υποψήφια επίσης για Όσκαρ), προκαλεί απλά δέος. Με το μοντάζ (και αυτό υποψήφιο για Όσκαρ), να είναι θέμα σεμιναρίου, αφήσαμε επίτηδες για το τέλος τις απαράμιλλες ερμηνείες, του Χάμφρεϊ, της Ίνγκριντ αλλά και όλου του υπόλοιπου σπουδαίου καστ.

Notorious (1946) του Άλφρεντ Χίτσκοκ (Alfred Hitchcock)

Μια όμορφη γυναίκα μ’ ένα σπιλωμένο παρελθόν (Ίνγκριντ Μπέργκμαν) στρατολογείται από τον Αμερικάνο πράκτορα Ντέβλιν (Κάρι Γκράντ) να κατασκοπεύσει μία ομάδα από Ναζί στο μεταπολεμικό Ρίο. Η κατασκοπία αυτή φτάνει να γίνεται πολύ επικίνδυνη για την ζωή της αφού παντρευτεί τον πιο ευγενή από τον κύκλο των Ναζί, τον Άλεξ (Κλάουντ Ρέινς). Μόνο ο Ντέβλιν μπορεί να την σώσει, αλλά για να το κάνει θα πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσει τον ρόλο του. Θα πρέπει παράλληλα να αναλογιστεί την απελπιστική κατάστασή της κοπέλας, να αναγνωρίσει ότι την αγαπούσε εξ αρχής και να της το πει.

Μία θρυλική ταινία και για πολλούς η καλύτερη δημιουργία του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Μια αλληγορία αγάπης και προδοσίας με τους Ίνγκριντ Μπέργκμαν και Κάρυ Γκραντ, σε εκπληκτικές ερμηνείες. Δύο σπουδαίοι ηθοποιοί στο ζενίθ της καριέρας τους. Το εξαιρετικό σενάριο του Μπέν Χέκτς ξετυλίγεται ιδανικά από τον μετρ του είδους Χίτσκοκ, που εδώ τον συναντάμε στα καλύτερά του. Η δεύτερη και τελευταία συνεργασία της Μπέργκμαν με τον Χίτσκοκ.

Είχε προηγηθεί το "Spellbound" του 1945 – που στην Ελλάδα κυκλοφόρησε και με τον τίτλο "Νύχτα Αγωνίας" – όπου η Μπέργκμαν πρωταγωνιστούσε στο πλευρό του Γκρέγκορι Πεκ. Ένα ψυχολογικό θρίλερ, βασισμένο στο μυθιστόρημα του 1927 με τον τίτλο The House of Dr. Edwardes, των Χίλαρι Σεντ, Τζορτζ Σόντερς και Τζον Πάλμερ. Θα ακολουθήσει η γνωριμία της Μπέργκμαν με τον Ροσελίνι και η αλλαγή της σελίδας στην καριέρας της με τις ταινίες που δημιούργησε στην Ιταλία, κάτι που όπως λέγεται ο Χίτσκοκ δεν της το συγχώρησε ποτέ…

Στρόμπολι Γη του Θεού (Stromboli – 1950) του Ρομπέρτο Ροσελίνι (Roberto Rossellini)

Η Κάριν (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), είναι μία Λιθουανή, η οποία βρίσκεται σ’ ένα στρατόπεδο προσφύγων στη μεταπολεμική Ιταλία του 1948 και προσπαθεί να ξεφύγει. Θέλει να βγάλει βίζα για την Αργεντινή. Δεν τα καταφέρνει όμως και αποφασίζει να δεχτεί την πρόταση γάμου που της κάνει ο Αντόνιο (Μάριο Βιτάλε), ένας ψαράς από το Στρόμπολι. Όταν όμως οι νεόνυμφοι θα έρθουν να ζήσουν στο νησί, η καλομαθημένη Κάριν πνίγεται στη σκληρή ζωή του νησιού, αλλά και του συντηρητισμού των λιγοστών κατοίκων. Παράλληλα οι συχνές καταστροφικές εκρήξεις του ηφαιστείου, δεν αφήνουν περιθώριο να γίνει εφικτή η ζωή της εκεί.

Ο Ρομπέρτο Ροσελίνι, χρησιμοποιεί τους κατοίκους του νησιού για να ολοκληρώσει την ταινία του και τους καταγράφει σαν να κάνει ρεπορτάζ. Καταφέρνει και μας παραθέτει μια αλληγορική εκδοχή του μεταπολεμικού κόσμου γεμάτη από αδιέξοδα και συνεχείς ματαιώσεις. Ο Ροσελίνι κινηματογραφεί το φυσικό περιβάλλον του νησιού. Το ηφαίστειο που εμπεριέχει ταυτόχρονα τις έννοιες της καταστροφής και της αναγέννησης.

Μία πραγματικά υπέροχη ταινία, που είχαμε την ευκαιρία να τη δούμε πρόσφατα στη μεγάλη οθόνη, στο πλαίσιο του 7ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας, που διεξήχθη στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Μπολόνια (Cineteca di Bologna) και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, για το Projeto Rossellini, όπου και παρουσιάστηκαν έξι ψηφιακά αποκατεστημένες ταινίες του κορυφαίου Ιταλού καλλιτέχνη.

Η Έλενα και οι Άντρες της (Elena and Her Men – 1956) του Ζαν Ρενουάρ (Jean Renoir)

Η Έλενα (Ίνγκριντ Μπέργκμαν) υποδύεται μία επιπόλαια και άστατη Πολωνή πριγκίπισσα η οποία αν και εξαθλιωμένη οικονομικά, βρίσκεται στο Παρίσι ραγίζοντας τις καρδιές των αστών ανδρών σε κάθε ευκαιρία. Ερωτεύεται τον γοητευτικό Χένρι (Μελ Φερέρ), αλλά τον αφήνει για να παντρευτεί έναν πλούσιο μεσήλικα βιομήχανο. Οι μετοχές της ανεβαίνουν και πάλι όταν ένας διάσημος στρατηγός (Jean Marais), δεν την ερωτεύεται απλά, αλλά μοιάζει θαμπωμένος μαζί της.

Παράλληλα, φιλόδοξοι και δολοπλόκοι πολιτικοί, γνωρίζοντας την επιθυμία της να «εμπνέει» τους άντρες προκειμένου να κατακτήσουν τα όνειρά τους, τη χρησιμοποιούν ως όχημα για να πείσουν τον στρατηγό να αναλάβει την εξουσία μέσω πραξικοπήματος. Μια σκηνή από ένα πάρτι αρραβώνων και η παράλληλη πλοκή του ερωτικού τριγώνου που σχηματίζεται ανάμεσα στον βοηθό του στρατηγού, τον γιο του βιομηχάνου και την όμορφη υπηρέτρια της Έλενα, φέρνουν στο μυαλό τις άνω-κάτω αποδράσεις του θρυλικού φιλμ του δημιουργού, «Ο Κανόνας του Παιχνιδιού».

Ο Ρενουάρ βάζει στο στόχαστρο του τα προσχήματα και τον ρόλο των πολιτικών, τον επιθετικό μιλιταρισμό και τον έρωτα ως αντικείμενο εκμετάλλευσης. Όταν οι μάσκες πέφτουν, η πλέον πιο θλιμμένη αλλά και πιο σοφή πριγκίπισσα Έλενα και ο Χένρι, παρουσιάζουν σε ολόκληρη τη Γαλλία ένα φιλί μπροστά στο παράθυρο. Ένα φιλί, που στην κυριολεξία αποδεικνύεται «φιλί της ζωής» καθώς σώζει την κοινωνική τους τάξη. Λέγεται μάλιστα ότι ο Ζαν Ρενουάρ γύρισε τη συγκεκριμένη ταινία μόνο και μόνο για να δει τη μοναδική Ίνγκριντ Μπέργκμαν να χαμογελάει στον φακό…

Φθινοπωρινή Σονάτα (Autumn Sonata – 1978) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (Ingmar Bergman)

Η Σαρλότ (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), διάσημη πιανίστρια και η κόρη της Εύα (Λιβ Ούλμαν), σύζυγος ενός πάστορα, συναντιούνται ύστερα από εφτά χρόνια, στο πρεσβυτέριο της τελευταίας. Η Σαρλότ πάσχει από κατάθλιψη μετά τον θάνατο του φίλου της, ενώ αγνοεί ότι η Εύα φροντίζει και το άλλο παιδί της, την ανάπηρη Έλενα (Lena Nyman). Η συνάντηση μάνας και κόρης εξελίσσεται σε μια τρομερή σύγκρουση, μέσα από μια σειρά εξομολογήσεων που ξεχειλίζουν ταυτόχρονα από αγάπη, αλλά και μίσος…

Οι δύο κορυφαίοι Σουηδοί καλλιτέχνες συναντιόνται για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη με το αποτέλεσμα να είναι απλά μαγικό. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, υπογράφει το σενάριο της "Φθινοπωρινής Σονάτας" και σκηνοθετεί την Ίνγκριντ Μπέργκμαν (το όμοιο επίθετο, αποτελεί απλά συνωνυμία) σε μία από τις τελευταίες δημιουργίες αμφότερων. Πρόκειται ουσιαστικά για την τελευταία ταινία της Ίνγκριντ για τον Κινηματογράφο (θα ακολουθήσει το "A Woman Called Golda" του 1982, αλλά για την τηλεόραση), ενώ και για τον Ίνγκμαρ Μπέργκμαν είναι μία από τις τελευταίες του δημιουργίες που απευθύνεται στο κοινό της Έβδομης Τέχνης. Θα ακολουθήσει μόνο το "Φάνι και Αλέξανδρος" του 1982, ενώ όλες οι υπόλοιπες δουλειές του θα δημιουργηθούν αποκλειστικά για χάρη της τηλεόρασης.

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι και οι δυο τους ήταν υποψήφιοι για Όσκαρ. Ο μεν Ίνγκμαρ Μπέργκμαν στην κατηγορία του Καλύτερου Σεναρίου, η δε Ίνγκριντ φυσικά στην κατηγορία Ά Γυναικείου Ρόλου. Για την ιστορία η Μπέργκμαν ήταν υποψήφια και στις Χρυσές Σφαίρες το 1979, εκεί όπου το φιλμ "Φθινοπωρινή Σονάτα" (Autumn Sonata – 1978), βραβεύτηκε στην κατηγορία Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.

«Υπήρξε ποτέ πιο αισθησιακή ηθοποιός στον Κινηματογράφο;» αναρωτιέται ο Φρανσουά Τρυφώ και αλήθεια ποιος μπορεί να διαφωνήσει μαζί του…

Γιώργος Ρούσσος, Πηγή