Φράσεις όπως «μητέρα τίγρης» και «γονιός ελικόπτερο» (αυτός που δεν αφήνει σε ησυχία το παιδί του και είναι από πάνω του όλη την ώρα για να το φροντίσει/προστατεύσει) έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται ευρέως. Βοηθάει όμως το να είσαι υπερβολικός ως γονιός (το γνωστό και ως overparenting) ή όχι;
Παρόλο που οι γονείς που ακολουθούν ξεκάθαρα λανθασμένη στάση και ντροπιάζουν με τη συμπεριφορά τους γίνονται θύματα χλεύης, πολλοί από μας θεωρούν πως λίγη περισσότερη πίεση από τον γονιό θα δημιουργήσει παιδιά με εξαιρετικά ταλέντα και σίγουρο μέλλον. Υπάρχει κάτι λάθος στο να είναι κάποιος γονιός «λίγο υπερβολικός»;
Η συμμετοχή των γονιών στο μεγάλωμα των παιδιών μελετάται χρόνια. Δεκαετίες έρευνας, μεταξύ αυτών και πολλές από την Diana Baumrind, κλινική και αναπτυξιακή ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Berkeley, έχουν δείξει πως ο καλύτερος γονιός είναι αυτός που συμμετέχει και αποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού του, που θέτει υψηλές προσδοκίες αλλά σέβεται και την αυτονομία του παιδιού.
Αυτού του είδους οι «εξουσιαστικοί γονείς» φαίνεται να βρίσκουν τη χρυσή τομή στη συμμετοχή των γονιών και να μεγαλώνουν σε γενικές γραμμές παιδιά που τα πηγαίνουν καλύτερα στις σπουδές τους, καλύτερα ψυχολογικά και κοινωνικά, σε σχέση με παιδιά που έχουν γονείς πιο ελαστικούς και λιγότερο συμμετοχικούς, ή αυστηρούς και περισσότερο συμμετοχικούς.
Γιατί είναι επιτυχημένο αυτό το συγκεκριμένο μοντέλο γονεϊκότητας και τι μας λέει για το overparenting;
Ένα πράγμα που λέει είναι ότι οι εξουσιαστικοί γονείς στην ουσία βοηθούν να αναπτύξουν τα παιδιά τους κίνητρα. Η Carol Dweck, κοινωνική και αναπτυξιακή ψυχολόγος στο Stanford University, έχει διεξάγει έρευνα που δείχνει γιατί οι εξουσιαστικοί γονείς μεγαλώνουν πιο κινητοποιημένα, και συνεπώς πιο επιτυχημένα παιδιά.
Σε ένα τυπικό πείραμα, η Dr. Dweck πηγαίνει τα παιδιά σε ένα δωμάτιο και τους ζητάει να λύσουν έναν απλό γρίφο. Τα περισσότερα τον λύνουν χωρίς μεγάλη δυσκολία. Έπειτα όμως η Dr. Dweck λέει σε ορισμένα από τα παιδιά, και όχι σε όλα, το πόσο έξυπνα και ικανά είναι. Όπως αποδεικνύεται, τα παιδιά στα οποία δεν ειπώθηκε πως είναι έξυπνα αισθάνονται το κίνητρο να επιχειρήσουν ακόμη δυσκολότερους γρίφους. Επιδεικνύουν επίσης μεγαλύτερα επίπεδα αυτοπεποίθησης και δείχνουν σημαντικότερη πρόοδο στην επίλυση των γρίφων.
Αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό, αλλά το να επαινεί κανείς τα ταλέντα και τις ικανότητες ενός παιδιού δείχνει να κλυδωνίζει την αυτοπεποίθησή τους. Επιχειρώντας δυσκολότερους γρίφους, τα παιδιά έχουν τον κίνδυνο να χάσουν τον τίτλο του «έξυπνου» και στερούνται την ευχαρίστηση να ασχοληθούν με αυτό απλά και μόνο για να διασκεδάσουν, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Η έρευνα της Dr. Dweck συμφωνεί με αυτή της Dr. Baumrind, η οποία ανακάλυψε πως υποστηρίζοντας σε λογικά πλαίσια την αυτονομία ενός παιδιού και περιορίζοντας τις παρεμβάσεις έχει ως αποτέλεσμα καλύτερες επιδόσεις τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και συναισθηματικό επίπεδο.
Η έρευνά τους επιβεβαιώνει αυτό που έχω παρατηρήσει και γω στα 25 χρόνια εργασίας μου σε κλινικές, έχοντας δουλέψει με παιδιά στο Marin County, ένα πλούσιο προάστιο του San Francisco. Τα πιο χαρούμενα, πιο επιτυχημένα παιδιά είναι αυτά που οι γονείς τους δεν κάνουν όσα τα ίδια είναι σε θέση να κάνουν – και οι γονείς τους δεν κάνουν πράγματα για εκείνα για να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες, αλλά ενδιαφέρονται για τις ανάγκες του παιδιού.
Το βασικό θέμα στην ανατροφή ενός παιδιού είναι να αναπτύξει μία αίσθηση αυτονομίας, αυτοπεποίθησης και γενικότερης ρεαλιστικής αντίληψης. Αν συμπεριφέρεστε στο νήπιό σας που περπατάει σα να μη μπορεί να περπατήσει, της στερείτε την αυτοπεποίθησή της και διαστρεβλώνετε την πραγματικότητα. Όπως και όταν «ελέγχετε» κάθε βράδυ τα καθήκοντά του, το παίρνετε διαρκώς τηλέφωνο «απλά για να δείτε αν είναι καλά» και «κάνετε διορθώσεις» (δλδ ξαναγράφετε) την αίτησή του για το κολέγιο.
Από τη στιγμή που το παιδί σας είναι ικανό να κάνει κάτι, συγχαρείτε τον εαυτό σας για την καλή δουλειά που κάνατε και πάτε παρακάτω. Η συνεχής, αχρείαστη παρέμβαση θα κάνει το παιδί σας να αισθανθεί άσχημα για τον εαυτό του (αν είναι μικρό σε ηλικία) ή θα το εκνευρίσει (αν είναι έφηβος).
Δεν είναι η δουλειά ενός γονέα να βοηθήσει με όσα πράγματα δεν μπορεί να καταφέρει το ίδιο το παιδί; Γιατί να θεωρείται υπερβολικό να κάνεις για το παιδί σου όσα θα μπορούσε να κάνει;
Θυμηθείτε όταν το νήπιό σας μάθαινε να περπατάει. Έκανε ένα μικρό συρτό βήμα μπροστά ή ένα ακόμη και έπειτα έπεφτε κάτω και αμέσως σας κοιτούσε για να δει την αντίδρασή σας. Ήσασταν ενθουσιασμένοι με τις πρώτες αυτές προσπάθειες και θα κάνατε τα πάντα για να την ενθαρρύνετε να σηκωθεί και να προσπαθήσει και πάλι. Σίγουρα δεν την κατηγορούσατε που έπεσε ούτε γινόσασταν Κασσάνδρα, λέγοντας πως αν συνεχίσει έτσι τη βλέπετε να δουλεύει σε φαστφουντάδικο για το υπόλοιπο της ζωής της. Ήσασταν παρών και παρούσα, έτοιμοι και διαθέσιμοι να τη βοηθήσετε και να την καθοδηγήσετε αν χρειαστεί. Αλλά δεν τη σηκώνατε κάθε φορά που έπεφτε.
Γνωρίζατε πως έπρεπε να κάνει πολλές φορές λάθος προτού το κάνει σωστά.
Το να καταφέρει ένας γονιός να χαλαρώσει και να επιτρέψει στο παιδί του να κάνει λάθη είναι ένα από τα δυσκολότερα εμπόδια. Είναι ευκολότερο όταν είναι μικρά – καθώς ανέχονται ευκολότερα ένα νήπιο που σκουντουφλάει από το να επιτρέψουν σε ένα παιδί στην προεφηβεία να βγει έξω με τους φίλους του. Τα πιθανά λάθη εμπεριέχουν μεγαλύτερους κινδύνους και το να είσαι γονιός σημαίνει να προσπαθείς να ελαχιστοποιήσεις τους κινδύνους για το παιδί σου.
Τι είδους κινδύνους θα μπορούσαμε να ανεχτούμε; Αν κυκλοφορεί κάποιος επιδειξίας στη γειτονιά ελεύθερος, η κόρη σας δεν μπορεί να βγει έξω με τους φίλους της. Υπό κανονικές συνθήκες όμως, ένα 11χρονο κορίτσι είναι σε θέση να φροντίσει για τον εαυτό της για τις λίγες ώρες που θα είναι έξω με τους φίλους της. Ίσως ξεχάσει κάτι εκεί που θα πάει, ίσως πληρώσει περισσότερο από όσο θα έπρεπε ή ίσως ξεχάσει να σας καλέσει το μεσημέρι όπως της είχατε πει. Ο κόσμος είναι ένας ανεξερεύνητος χάρτης για τα παιδιά – για τα μικρά και τα νήπια, ίσως είναι απλά η αυλή του σπιτιού – για τα παιδιά στην προεφηβία, ίσως είναι η γειτονιά. Για τους εφήβους, ο κόσμος αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος. Η ανάπτυξη όμως έρχεται όταν ριψοκινδυνεύεις λιγάκι – όταν επιχειρείς να ανεβείς στην ψηλότερη τσουλήθρα, να κάνεις το γύρο του τετραγώνου με το ποδήλατο, να καλέσεις έναν καινούριο συμμαθητή στο σπίτι. Σε αυτή τη γκρίζα περιοχή μεταξύ ασφάλειας και κινδύνου, εκεί γεννιέται η δύναμη.
Αν τα παιδιά λοιπόν είναι σε θέση να ζουν με τα λάθη τους, ακόμη και με την αποτυχία, γιατί εμείς πρέπει να τρελαινόμαστε για αυτό; Μου έχουν πει πολλοί γονείς: «Δεν αντέχω να βλέπω το παιδί μου δυστυχισμένο». Αν δεν αντέχεις να βλέπεις το παιδί σου δυστυχισμένο, τότε έκανες λάθος που έγινες γονιός. Οι μικρές προκλήσεις στη ζωή που ξεκινούν από τη βρεφική ηλικία (το πρώτο κλαψούρισμα που δεν σας κάνει να τρέχετε αμέσως στο μωρό) φέρουν την ευκαιρία να έχει κανείς «επιτυχημένες αποτυχίες», αποτυχίες μέσα από τις οποίες το παιδί σας θα μάθει και θα καταφέρει να τις ξεπεράσει. Αν τρέξετε αμέσως στο πλευρό του, να το προστατεύσετε, να του στερήσετε αυτές τις προκλήσεις, τότε του στερείτε τα μέσα που θα χρειαστεί για να διαχειριστεί τις αναπόφευκτες, δύσκολες και προκλητικές και κάποιες φορές εξουθενωτικές απαιτήσεις που έχει η ζωή.
Κάνοντας πράγματα για τα παιδιά σας χωρίς να χρειάζεται ή προτού χρειαστεί μπορεί να μειώσει το κίνητρό τους και να αυξήσει την εξάρτησή τους από εσάς, αλλά είναι η ανικανότητα να θέσετε όρια ως γονείς στον εαυτό σας που μπορεί να καταστρέψει την ανάπτυξη ενός παιδιού. Όταν κάνουμε πράγματα για τα παιδιά μας για να ικανοποιήσουμε τις δικές μας ανάγκες και όχι τις δικές τους, τους αναγκάζουμε να παρακάμψουν το πιο σημαντικό κομμάτι της παιδικής ηλικίας: εκείνο που τους βοηθά να αναπτύξουν μία ισχυρή αυτοπεποίθηση.
Υπάρχει μία σημαντική διαφορά μεταξύ καλής και κακής συμμετοχής των γονέων. Για παράδειγμα, ένα μικρό παιδί δεν θέλει να κάτσει και να κάνει τις ασκήσεις του για τα μαθηματικά. Οι καλοί γονείς θα επιμείνουν το παιδί να συμμορφωθεί, όχι επειδή θέλουν να το δουν να γίνει ο καλύτερος μαθητής αλλά γιατί το παιδί χρειάζεται να μάθει τα βασικά στοιχεία των μαθηματικών και να αναπτύξει μία καλή εργασιακή συμπεριφορά για το μέλλον. Συγκρίνετε λοιπόν αυτόν τον γονιό με εκείνον που θα σπαταλήσει εβδομάδες προσπαθώντας «να βοηθήσει» το παιδί του να συμπληρώσει τις αιτήσεις για το κολέγιο, με την προσδοκία, αν εργαστούν και οι δύο τους σκληρά, να σιγουρέψουν το «περάσαμε σε μια καλή σχολή». (Είναι πάντα σημάδι overparenting όταν τους ακούς να λένε «θα κάνουμε αίτηση για το Columbia»).
Και στις δύο περιπτώσεις οι γονείς χρησιμοποιούν τον έλεγχο, στην πρώτη ελέγχουν τη συμπεριφορά (κάτσε κάτω, κάνε τα μαθηματικά σου) και στη δεύτερη ελέγχουν την ψυχολογία («θα κάνουμε αίτηση»). Είναι ο ψυχολογικός έλεγχος που κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά στην εξέλιξη της ταυτότητας του παιδιού. Αν η πίεση, η κατεύθυνση, το κίνητρο και η επιβράβευση έρχονται πάντοτε από έξω, το παιδί δεν θα έχει ποτέ του τη δυνατότητα να τα καλλιεργήσει μέσα του.
Προετοιμάζοντας το 3χρονο παιδί σας με δασκάλους για μία συνέντευξη για να μπει στα προνήπια, επειδή όλα τα παιδιά των φίλων σας πηγαίνουν στο συγκεκριμένο σχολείο, ή αναγκάζοντας το ήδη κουρασμένο σας παιδί να κάνει άλλο ένα επιπλέον μάθημα ώστε να βγει ο πρώτος του σχολείου, δεν είστε απλά συμμετοχικός γονιός, αλλά τοξικός και υπερβολικός γονιός, κάποιος που θέλει να ικανοποιήσει τις ανάγκες του για το κοινωνικό στάτους και την αναγνώριση και δεν νοιάζεται για τις ανάγκες του παιδιού του.
Πώς λοιπόν βρίσκουν οι γονείς το θάρρος να αφήσουν πίσω τους τη λανθασμένη συμπεριφορά και την υπερβολή; Είναι δύσκολο να κολυμπήσετε ενάντια στο ρεύμα, να αντισταθείτε την πίεση των τρίτων. Πρέπει όμως να θυμόμαστε πως τα παιδιά αναπτύσσονται καλύτερα σε ένα περιβάλλον που είναι αξιόπιστο, διαθέσιμο, συνεπές και μη παρεμβατικό.
Ένας γονιός που αγαπάει το παιδί του είναι θερμός, πρόθυμος να θέσει όρια και απρόθυμος να παραβιάσει τα ψυχολογικά όρια του παιδιού του προκαλώντας του ντροπή ή ενοχές. Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν το δικό τους άγχος. Η δουλειά σας είναι να γνωρίζετε καλά το παιδί σας ώστε να παίρνετε τη σωστή απόφαση στο αν μπορεί αυτό να διαχειριστεί μία συγκεκριμένη κατάσταση. Θα ξαγρυπνήσετε με την ανησυχία; Πιθανώς ναι, αλλά δουλειά του παιδιού είναι να μεγαλώσει, δική σας είναι να ελέγξετε το άγχος σας ώστε να μην παρεμβαίνετε στις λογικές κινήσεις που θα κάνει, στην προσπάθειά του να αυτονομηθεί.
Οι γονείς πρέπει να είναι επίσης ξεκάθαροι για τις δικές τους αξίες. Τα παιδιά μάς παρακολουθούν στενά. Αν θέλετε τα παιδιά σας να είναι σε θέση να υπερασπιστούν τις δικές τους αξίες, θα πρέπει να κάνετε το ίδιο. Αν πιστεύετε πως το να περνάει κανείς το καλοκαίρι του διαβάζοντας, να κάνει βόλτες στην εξοχή και να παίζει είναι καλύτερο από μία κατασκήνωση, τότε ακολουθήστε αυτό που πιστεύετε. Οι γονείς θα πρέπει επίσης να ζουν ικανοποιητικά τη δική τους ζωή. Ο πιο «ευάλωτος» στις υπερβολές γονιός είναι ο δυστυχισμένος γονιός. Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που πρέπει να κάνουμε για τα παιδιά μας είναι να τους παρουσιάσουμε μία ενήλικη ζωή, η οποία να φαντάζει ελκυστική και για την οποία θα αξίζει να αγωνίζονται.
nytimes.com και εδώ
Madeline Levine, κλινική σύμβουλος και συγγραφέας του βιβλίου «Teach Your Children Well: Parenting for Authentic Success»
