Ο εγκέφαλος μας μπορεί να εφεύρει θεωρίες, να κατασκευάσει διαστημόπλοια, να ισορροπήσει σε τεντωμένο σχοινί, να συνθέσει μουσική. Είναι «αυτός» που μας δίνει τη συνείδηση του ποιοι είμαστε. ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνιστά ο,τι πιο πολύπλοκο υπάρχει στο σύμπαν και, ταυτόχρονα, τη μεγαλύτερη πρόκληση για να τον γνωρίσουμε.
Για εκατοντάδες χρόνια, ο άνθρωπος προσπαθεί να κατανοήσει αυτό το μοναδικό σύστημα πληροφοριών και δεξιοτήτων που αποκαλούμε εγκέφαλο και που, εξαιτίας του, προσδιοριζόμαστε ως έμφρονες. Αυτό το έξοχο εργαλείο του hommo sapiens -sapiens, είναι το αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας 500 εκατομμυρίων ετών, κάτι σαν ένα θαυμαστό επίτευγμα της φύσης, που έχει τη δυνατότητα να σκέπτεται με 60 χιλιόμετρα την ώρα!
Και αν ακόμη και σήμερα κάποιοι συνάνθρωποι μας ενδεχομένως …πιθηκίζουν με ποικίλους τρόπους – δικαιώνοντας τον Δαρβίνο – η αλήθεια είναι, πως η κοινή μοίρα που είχαμε με τους ανθρωποειδείς πιθήκους άλλαξε, όταν ο εγκέφαλος μας ξεπέρασε τα 770 κυβικά εκατοστά. Και όταν, πριν δύο με τέσσερα εκατομμύρια χρόνια στην Αιθιοπία, κάποιος μακρινός προπάππους μας τόλμησε να περπατήσει όρθιος. Αυτό ήταν το Big Bang του ανθρώπινου είδους.
Χάρη στην όρθια στάση, ο εγκέφαλος αναπτύχθηκε κι έτσι η «δικτατορία» των γονιδίων -που επιβάλλει στους διάφορους ζωντανούς οργανισμούς συγκεκριμένες λειτουργίες και χαρακτηριστικά – ανετράπη. Τη θέση της πήρε μια εντελώς καινούργια, που αύξησε τον όγκο του ανθρώπινου εγκεφάλου στα 900 κυβικά εκατοστά και μας διαφοροποίησε οριστικά από τα υπόλοιπα είδη. Όμως, το ανθρώπινο μυαλό δεν έπαψε ποτέ να εξελίσσεται. Απόδειξη, ότι τα τελευταία 2 εκατομμύρια χρόνια, ο εγκέφαλος μας τριπλασιάστηκε σε όγκο. Και έπεται συνέχεια…
Τα 7 «μυστήρια» του εγκεφάλου
Av όμως η νόηση ήταν αποκλειστικά και μόνο συνάρτηση του μικρού ή μεγάλου μεγέθους του μυαλού, τότε οι ελέφαντες θα ήταν ιδιοφυΐες και οι φάλαινες θα σχεδίαζαν ταξίδια στο διάστημα. Αυτό που κάνει τη διαφορά, δεν είναι μόνο το μέγεθος, αλλά και η εσωτερική δομή και λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες οι εγκεφαλικές λειτουργίες που «εκτόξευσαν» τον άνθρωπο από τη λάσπη στα αστέρια, παραμένουν έως ένα σημείο, μυστηριώδεις.
1. Αποθήκευση πληροφοριών:
Φαίνεται πως κωδικοποιούνται με τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων της τάξης χιλιοστών του Volt. O ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ικανός να αποθηκεύσει αμέτρητες πληροφορίες, τόσες που ακόμα οι επιστημονικοί υπολογισμοί αδυνατούν να προσδιορίσουν. Όμως, η λειτουργία της μνήμης είναι πεπερασμένη. Επιπλέον, εξαρτάται από το επίπεδο συγκέντρωσης μας. Όσο πιο σύνθετος είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε και όσο πιο «ρουτινιάρικη» γίνεται η καθημερινότητα, το αποτέλεσμα είναι οι πληροφορίες να μην αποθηκεύονται αποτελεσματικά, οπότε να «ξεχνάμε». O μηχανισμός της κωδικοποίησης των πληροφοριών και η συγκρότηση της μνήμης, αποτελούν ωστόσο ένα από τα μεγαλύτερα και αναπάντητα ερωτήματα για το πελώριο σύμπαν του μυαλού.
2. Περί Ευφυΐας:
H ικανότητα για καλύτερες νοητικές επιδόσεις σε συγκεκριμένες δοκιμασίες, δηλαδή η ευφυΐα, δεν μπορεί να εξηγηθεί προς το παρόν από έναν και μόνο μηχανισμό ή μια μόνο νευρολογική περιοχή του εγκεφάλου. Έτσι, πολλοί υποστηρίζουν πως η ποσοτικοποίηση της, μέσω του δείκτη νοημοσύνης (IQ) και οι δοκιμασίες μέτρησης της, είναι αλληλένδετες με την εποχή και τον κόσμο που έχουμε δημιουργήσει και δεν αντιπροσωπεύουν κάποια βιολογική διαφορά μεταξύ των ατόμων. Με άλλα λόγια, λένε ότι το IQ μετρά αυτό που εμείς θα ζητήσουμε να μετρήσει. Σίγουρα ένα υψηλό IGU όπως αυτό μετριέται σήμερα, εξασφαλίζει καλύτερη προσαρμοστικότητα του ατόμου στο περιβάλλον -έστω και με υποκειμενικά κριτήρια. Το λάθος είναι να θεωρείται a priori, ότι το IQ καθορίζεται βιολογικά στον άνθρωπο.
3. H αντίληψη του χρόνου:
‘Ένα απλό παράδειγμα για το πώς το μυαλό παίζει παιχνίδια με τη διάσταση του χρόνου, είναι να κοιτάξετε στον καθρέφτη το αριστερό σας μάτι και μετά να μεταφέρετε το βλέμμα σας στο δεξί. To «παράδοξο» είναι, ότι ενώ εσείς δεν βλέπετε τα μάτια σας να κινούνται, η πραγματικότητα φαίνεται σαν να μεταβαίνει από τη μια οπτική στην επόμενη, στιγμιαία. Αυτό είναι το τρικ.
O χρόνος δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός από τον εγκέφαλο, σε αντίθεση με τις τρεις διαστάσεις στο χώρο, για τις οποίες διατηρεί μια αρκετά καλή ενημερότητα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν το γνωρίζουμε. Το αποτέλεσμα είναι, η αίσθηση του χρόνου για τον καθένα από εμάς, να είναι υποκειμενική και συχνά απατηλή. Μια έξοχη δικαιολογία, αν αργείτε συστηματικά στα ραντεβού σας…
4. Τι είναι η συνείδηση;
Πρόκειται για το «Ιερό Δισκοπότηρο» της Νευροεπιστήμης στις μέρες μας. Αφορά στη συναίσθηση του ποιοι είμαστε, την προσωποποίηση των συναισθημάτων μας και την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Ήδη 2500 χρόνια πριν, ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, θεωρούσε ότι η συνθετική και συντονιστική λειτουργία του εγκεφάλου, αποτελούσε διακριτικό γνώρισμα του ανθρώπου από τα άλλα ζώα.
H συνείδηση είναι ένα ενδεχομένως άχρηστο- από εξελικτική άποψη- βίωμα. Διότι υπάρχει πάντα εκ του αποτελέσματος μιας νοητικής λειτουργίας, π.χ. συνείδηση μιας παρόρμησης μας. Με την ευρύτερη αυτή έννοια, μπορεί να συνιστά μια ειδικού τύπου ανάμνηση. Οι επιστήμονες πάντως, συνεχίζουν να αναζητούν συγκεκριμένες περιοχές που ενεργοποιούνται στον εγκέφαλο και αντιστοιχούν στον μηχανισμό της συνείδησης.
5. Τα συναισθήματα:
Μπορεί να τα τοποθετούμε συμβολικά στη θέση της καρδιάς, όμως τον εγκέφαλο έχουν το αρχηγείο τους. Σε αντίθεση με το βίωμα, όπου οι ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες-ομιλία, πράξη, σχεδιασμός, υπολογισμοί- ελέγχονται από τη βούληση μας, το συναίσθημα φαίνεται ότι είναι ανεξέλεγκτο και ότι αναδύεται χωρίς συνειδητή προσπάθεια, ή κάποιες φορές, ίσως και ενάντια σε αυτήν. Είναι πιθανό, η χημική ισορροπία να ευθύνεται για τα διάφορα συναισθήματα μας. Όπως και με τη συνείδηση, ο μηχανισμός των συναισθημάτων ανήκει στα δύσκολα προβλήματα της επιστήμης.
6. Ύπνος και όνειρα:
Κι όμως. Περνάμε το 1/3 του χρόνου μας στον «παράξενο» κόσμο του ύπνου. O ύπνος συνιστά μια ενεργητική δραστηριότητα για τον εγκέφαλο, ο οποίος δεν περνάει από το «On» στο «Off», όπως σβήνει η τηλεόραση.
Όσο κοιμόμαστε, μένει ξύπνιος και συνεχίζει να εργάζεται συγκροτημένα, με σκοπό να αναπληρώσει τα μεταβολικά αποθέματα του και να οργανώσει σε αναμνήσεις τις εμπειρίες που αποκτήσαμε σε εγρήγορση. Τα όνειρα είναι, σύμφωνα με τον Freud, η «βασιλική λεωφόρος προς το ασυνείδητο». Αποθηκεύονται με ανάλογους μηχανισμούς, όπως οι κανονικές μνήμες. Σε τι χρησιμεύουν όμως τέτοιες μνήμες, που ούτε αναγκαίες είναι, αλλά ούτε προέρχονται κι από χρήσιμες εμπειρίες; Προς το παρόν, δεν υπάρχει θεωρία ν που να εξηγεί το φαινόμενο ικανοποιητικά.
7. Πού οφείλεται το deja -vu:
Μπαίνετε για πρώτη φορά σε έναν χώρο ή μιλάτε με κάποιον και ξαφνικά -παρ’ ότι αντιλαμβάνεστε ότι κάτι : τέτοιο είναι αδύνατον- έχετε την αίσθηση πως το έχετε ξαναζήσει. Δεν πρόκειται για κάτι το μεταφυσικό, αλλά για το φαινόμενο του deja -vu ή αλλιώς του «ήδη βιωθέν». Μια ερμηνεία του φαινομένου είναι, πως αν μια εμπειρία φτάσει στο ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου ελάχιστα νωρίτερα από ότι στο άλλο, μπορεί να αποτυπώσει μια ανάμνηση, η οποία και προκαλεί το deja vu από το δεύτερο. Έτσι, οι επιστήμονες υποψιάζονται πως το deja-vu προέρχεται από τον ανταγωνισμό μεταξύ των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου,
της Έλενας Κιουρκτσή
