Ο Daniel Gilbert (1957) αμφισβητεί την ιδέα ότι θα είμαστε δυστυχισμένοι εάν δεν πάρουμε αυτό που θέλουμε. Το “ψυχολογικό μας ανοσοποιητικό σύστημα” μας επιτρέπει να νιώθουμε πραγματικά ευτυχισμένοι ακόμη και όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως έχουν προγραμματιστεί.
Είναι Αμερικανός κοινωνικός ψυχολόγος και συγγραφέας. Είναι καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και είναι γνωστός για την έρευνά του σχετικά με τις συναισθηματικές προβλέψεις. Είναι ο συγγραφέας του διεθνούς μπεστ σέλερ Stumbling on Happiness, το οποίο έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες και κέρδισε τα Βραβεία της Βασιλικής Εταιρείας για τα Βιβλία Επιστημών του 2007. Έχει επίσης γράψει δοκίμια για αρκετές εφημερίδες και περιοδικά.
Το κείμενο της ομιλίας στο TED
Όταν έχεις 21 λεπτά για να μιλήσεις, δύο εκατομμύρια χρόνια φαίνονται πολύς καιρός. Αλλά εξελικτικά, δύο εκατομμύρια χρόνια δεν είναι τίποτα. Ωστόσο σε αυτόν τον χρόνο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε όγκο, από 600 γραμμάρια που ήταν ο εγκέφαλος του προγόνου μας εδώ, του Χάμπιλις, στον εγκέφαλο του ενάμιση κιλού που έχουμε όλοι εδώ, ανάμεσα στα αυτιά μας. Τι έχει αυτός ο μεγάλος εγκέφαλος ώστε η φύση να είναι τόσο πρόθυμη να δώσει σε όλους μας από έναν;
0:41Λοιπόν, φαίνεται πως όταν οι εγκέφαλοί μας τριπλασιάζονται σε μέγεθος, δεν γίνονται απλά τρεις φορές μεγαλύτεροι, αλλά αποκτούν και νέες δομές. Ένας βασικός λόγος που ο εγκέφαλός μας μεγάλωσε τόσο πολύ είναι διότι απέκτησε ένα νέο τμήμα, που καλείται μετωπιαίος λοβός. Και ειδικά ένα τμήμα, που καλείται προ-μετωπιαίος φλοιός. Τι είναι όμως αυτό που κάνει ο προ-μετωπιαίος φλοιός ώστε να δικαιολογεί ολόκληρη την αρχιτεκτονική ανακατασκευή του ανθρώπινου κρανίου σε κλάσματα του εξελικτικού χρόνου;
1:05Φαίνεται τελικά οτι ο προ-μετωπιαίος φλοιός κάνει πολλά πράγματα, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι είναι ένας προσομοιωτής εμπειριών. Οι πιλότοι κάνουν εξάσκηση σε εξομοιωτές πτήσεων έτσι ώστε να μην κάνουν λάθη σε αληθινές πτήσεις. Το ανθρώπινο είδος έχει αυτή την θαυμάσια προσαρμογή ώστε να μπορεί να έχει εμπειρίες με το μυαλό του πριν τις δοκιμάσει στην πραγματικότητα. Αυτό είναι ένα τέχνασμα που κανένας από τους προγόνους μας δεν είχε, και που κανένα άλλο ζώο δεν μπορεί να κάνει όπως εμείς. Είναι μια θαυμάσια προσαρμογή. Έχει υψηλή θέση μαζί με τους αντιτάξιμους αντίχειρες, την όρθια στάση και την ομιλία σαν ένα από τα στοιχεία που έκαναν το είδος μας να κατέβει από τα δέντρα και να μπει στο εμπορικό κατάστημα.
1:46Τώρα – (Γέλια) – όλοι σας το έχετε κάνει αυτό. Ξέρετε τι εννοώ, Μια εταιρία παγωτών δεν έχει παγωτό με γεύση συκώτι και κρεμμύδι. Δεν είναι επειδή έφτιαξαν λίγο, το δοκίμασαν και είπαν «Μπλιάχ». Είναι επειδή, χωρίς να αφήσετε την καρέκλα σας, μπορείτε να προσομοιώσετε τη γεύση και να πειτε «μπλιάχ» πριν το φτιάξετε.
2:04Ας δούμε πώς λειτουργεί ο προσομοιωτής εμπειριών σας. Ας κάνουμε ένα γρήγορο διαγνωστικό πείραμα πριν προχωρήσω παρακάτω. Εδώ έχουμε δύο διαφορετικές μελλοντικές εκβάσεις που σας προτείνω να σκεφτείτε, μπορείτε να τις προσομοιώσετε και να μου πείτε ποια νομίζετε οτι θα προτιμούσατε. Η μία είναι να κερδίσετε το λαχείο. Αυτό είναι περίπου 314 εκατομμύρια δολάρια. Η άλλη είναι να γίνετε παραπληγικός. Οπότε, δώστε του λίγο χρόνο. Πιθανότατα να νιώθετε οτι δεν χρειάζεται και πολλή σκέψη.
2:35Το ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχουν δεδομένα γι’ αυτές τις δύο ομάδες ανθρώπων, δεδομένα για το πόσο ευτυχισμένοι είναι. Και αυτό είναι ακριβώς ό,τι περιμένατε, έτσι δεν είναι; Αλλά δεν είναι αυτά τα δεδομένα. Απλά τα σκαρφίστηκα!
2:47Αυτά είναι τα δεδομένα. Αποτύχατε στο κουίζ, και δεν έχουν περάσει ούτε καν 5 λεπτά. Διότι είναι γεγονός οτι ένα χρόνο αφού χάσουν τα πόδια τους και ένα χρόνο αφότου κερδίσουν το λαχείο, οι νικητές και οι παραπληγικοί είναι το ίδιο ευτυχισμένοι με τη ζωή τους.
3:03Τώρα, μην νιώθετε άσχημα που αποτύχατε στο κουίζ, επειδή όλοι αποτυγχάνουν σε όλα τα κουίζ συνεχώς. Η έρευνα που κάνει το εργαστήριό μου, που κάνουν οικονομολόγοι και ψυχολόγοι σε όλη τη χώρα, έχει αποκαλύψει κάτι που μας εκπλήσσει. Κάτι που αποκαλούμε πόλωση της επίπτωσης, το οποίο είναι η τάση του προσομοιωτή να μην λειτουργεί καλά. Να σε κάνει ο προσομοιωτής να πιστεύεις, οτι διαφορετικές εκβάσεις διαφέρουν περισσότερο, απ’ ό,τι στην πραγματικότητα.
3:31Από τις πρακτικές μελέτες, μέχρι τις εργαστηριακές μελέτες, βλέπουμε οτι το να κερδίσεις μία εκλογή, το να αποκτήσεις ή να χάσεις ένα ρομαντικό σύντροφο, το να πάρεις ή όχι προαγωγή, το να περάσεις ή όχι ένα μάθημα στο πανεπιστήμιο, κτλ, έχουν πολύ μικρότερη επίδραση, μικρότερη ένταση και πολύ μικρότερη διάρκεια από αυτή που περιμένουν οι άνθρωποι. Στην πραγματικότητα, μία νέα έρευνα – που σχεδόν με αποστομώνει – η οποία δείχνει πώς μεγάλες τραυματικές εμπειρίες επηρεάζουν τους ανθρώπους προτείνει οτι αν συνέβη πάνω από τρεις μήνες πριν, με λίγες μόνο εξαιρέσεις, δεν έχει πλέον καμία απολύτως επίπτωση στην ευτυχία σου.
4:05Γιατί; Επειδή μπορούμε να συνθέσουμε την ευτυχία. Ο Σερ Τόμας Μπράουν έγραψε το 1642, «Είμαι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος εν ζωή. Έχω μέσα μου αυτό που μπορεί να μετατρέψει τη φτώχεια σε πλούτη, την αντιξοότητα σε ευημερία. Είμαι πιο άτρωτος και από τον Αχιλλέα, δεν έχω ούτε ένα σημείο για να με χτυπήσει η τύχη». Τι είδους εκπληκτικό μηχανισμό έχει αυτός ο άνθρωπος στο κεφάλι του;
4:30Λοιπόν, φαίνεται οτι είναι ακριβώς ο ίδιος εκπληκτικός μηχανισμός που έχουμε όλοι μας. Οι άνθρωποι έχουν κάτι σαν ένα ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα. Ένα σύστημα νοητικών διεργασιών, μη συνειδητών κατά ένα μεγάλο μέρος, που τους κάνει να αλλάζουν την άποψή τους για τον κόσμο, έτσι ώστε να νιώθουν καλύτερα για τον κόσμο μέσα στον οποίο βρίσκονται. Όπως ο Σερ Τόμας, έχετε κι εσείς αυτόν τον μηχανισμό. Σε αντίθεση με τον Σερ Τόμας, δεν φαίνεται να το γνωρίζετε.
5:00Συνθέτουμε την ευτυχία, αλλά τη φανταζόμαστε σαν κάτι που βρίσκουμε. Υποθέτω πως δεν χρειάζεται να σας δώσω πολλά παραδείγματα ανθρώπων που συνέθεσαν την ευτυχία. Αν και θα σας δώσω κάποιες πειραματικές αποδείξεις, δεν χρειάζεται να ψάξετε μακριά.
5:17Σαν προσωπική πρόκληση, εφόσον το λέω αυτό καμιά φορά στις διαλέξεις μου, πήρα ένα αντίτυπο των Τάιμς και προσπάθησα να βρω παραδείγματα ανθρώπων που συνέθεσαν την ευτυχία. Και εδώ έχω τρεις τύπους που το έκαναν. «Είμαι πολύ καλύτερα έτσι, σωματικά, οικονομικά, συναισθηματικά, ψυχικά και με οποιονδήποτε άλλο τρόπο.» «Δεν το μετανιώνω ούτε στιγμή. Ήταν μια λαμπρή εμπειρία.» «Πιστεύω οτι ήταν για το καλύτερο.»
5:36Ποιοί είναι αυτοί οι χαρακτήρες που είναι πια τόσο ευτυχισμένοι; Λοιπόν, ο πρώτος είναι ο Τζιμ Ράιτ.Κάποιοι από εσάς είστε αρκετά μεγάλοι ώστε να θυμάστε: ήταν ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων και παραιτήθηκε ντροπιασμένος όταν αυτός ο νέος Ρεπουμπλικάνος, ο Νιουτ Γκρίνγκρουιτς ανακάλυψε μια ύποπτη συμφωνία σχετική με τα βιβλία του. Έχασε τα πάντα. Ο πιο ισχυρός Δημοκράτης στη χώρα, έχασε τα πάντα. Έχασε τα λεφτά του, τη δύναμ του. Τι έχει να πει χρόνια ολόκληρα μετά, σχετικά με αυτό; «Είμαι πολύ καλύτερα έτσι, σωματικά, οικονομικά, συναισθηματικά, ψυχικά και με κάθε άλλο τρόπο.» Με ποιόν άλλο τρόπο θα μπορούσε να είναι καλύτερα; Φυτικά; Ορυκτά; Ζωικά; Τα έχει σχεδόν καλύψει όλα.
6:10Ο Μορίς Μπίκαμ είναι κάποιος που δεν έχετε ξανακούσει. Είπε αυτές τις λέξεις μετά την αποφυλάκισή του. Ήταν 78 χρονών. Πέρασε 37 χρόνια στην αναμορφωτική φυλακή της Λουιζιάνα για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε. Τελικά απαλλάχτηκε, σε ηλικία 78 χρονών μετά από εξέταση DNA. Και τι έχει να πει για την εμπειρία του; «Δεν το μετανιώνω ούτε στιγμή. Ήταν λαμπρή εμπειρία.» Λαμπρή! Αυτός ο άνθρωπος δε λέει, «Ξέρετε τώρα, ήταν κάποιοι καλοί. Είχαν γυμναστήριο.» Είναι «λαμπρή». Μια λέξη που συνήθως θα χρησιμοποιούσαμε για μια θρησκευτική εμπειρία.
6:39Ο Χάρι Σ. Λάνγκερμαν είπε αυτές τις λέξεις, και είναι κάποιος που θα μπορούσατε αλλά δεν ξέρετε, διότι το 1949 διάβασε ένα άρθρο στην εφημερίδα σχετικά με μία καντίνα με χάμπουργκερ που είχαν δύο αδέρφια με το όνομα Μακ Ντόναλντ. Και σκέφτηκε, “Αυτή είναι πολύ καλή ιδέα!” Έτσι πήγε να τους βρει. Του είπαν, «Θα σου δώσουμε τα αποκλειστικά δικαιώματα για 3.000 δολάρια». Ο Χάρι επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, και ζήτησε από τον αδερφό του που ήταν τραπεζικός επενδυτής να του δανείσει 3.000 δολάρια,και τα αθάνατα λόγια του ήταν, «Χαζέ, κανείς δεν τρώει χάμπουργκερ». Δεν του δάνεισε τα χρήματα, και φυσικά έξι μήνες αργότερα ο Ρέι Κροκ είχε ακριβώς την ίδια ιδέα. Αποδείχτηκε οτι ο κόσμος τρώει χάμπουργκερ, και ο Ρέι Κροκ, για ένα διάστημα, έγινε ο πιο πλούσιος άνθρωπος στη Αμερική.
7:16Και τελικά – ξέρετε, το καλύτερο – κάποιοι από εσάς αναγνωρίζετε τη φωτογραφία του Πιτ Μπεστ, που ήταν ο αρχικός ντράμερ των Μπιτλς, μέχρι που τον έστειλαν σε μία δουλειά και την κοπάνησαν και μάζεψαν τον Ρίνγκο σε μια περιοδεία. Λοιπόν, το 1994 όταν πήραν συνέντευξη από τον Πιτ Μπεστ – ναι, είναι ακόμα ντράμερ, ναι, κάνει ηχογραφήσεις σαν μουσικός – είχε να πει το εξής: «Είμαι πιο ευτυχισμένος απ’ όσο θα ήμουν ποτέ με τους Μπιτλς».
7:39Υπάρχει κάτι σημαντικό που πρέπει να μάθουμε από αυτούς τους ανθρώπους, και αυτό είναι το μυστικό της ευτυχίας. Επιτέλους τώρα μας αποκαλύπτεται. Πρώτον: μαζέψτε πλούτη, δύναμη και κύρος, και μετά χάστε τα. (Γέλια) Δεύτερον: ξοδέψτε όσο περισσότερο χρόνο από τη ζωή σας μπορείτε στη φυλακή.(Γέλια) Τρίτον: κάντε κάποιον άλλο πολύ πλούσιο. (Γέλια) Και τέλος: ποτέ μα ποτέ μη γίνετε μέλος των Μπιτλς. (Γέλια)
8:04Εντάξει. Τώρα θα προβλέψω, σαν τον Ζε Φρανκ, την επόμενη σκέψη σας, η οποία είναι, «Ναι, καλά». Γιατί όταν οι άνθρωποι συνθέτουν την ευτυχία, όπως έκαναν αυτοί εδώ οι κύριοι, όλοι τους χαμογελάμε, αλλά γυρίζουμε ψηλά το βλέμμα μας και λέμε, «Ναι καλά, δεν ήθελες ποτέ τη δουλειά». «Α ναι, καλά. Δεν είχες στ’αλήθεια τόσα πολλά κοινά με εκείνη, και το κατάλαβες ακριβώς τη στιγμή που σου πέταξε το δαχτυλίδι αρραβώνων στα μούτρα».
8:30Χαμογελάμε προσποιητά διότι πιστεύουμε οτι η συνθετική ευτυχία δεν έχει την ίδια ποιότητα με αυτό που θα λέγαμε φυσική ευτυχία. Τι είναι αυτοί οι όροι; Φυσική ευτυχία είναι αυτό που νιώθουμε όταν παίρνουμε αυτό που θέλουμε και συνθετική ευτυχία είναι αυτό που νιώθουμε όταν δεν παίρνουμε αυτό που θέλουμε.Στην κοινωνία μας, πιστεύουμε ακράδαντα οτι η συνθετική ευτυχία είναι κατώτερης ποιότητας. Γιατί το πιστεύουμε αυτό; Είναι πολύ απλό. Τι είδους οικονομική μηχανή θα συνέχιζε την παραγωγή της αν πιστεύαμε ότι αν δεν πάρουμε αυτό που θέλουμε θα είμαστε ίδιο ευτυχισμένοι αν το πάρουμε;
9:06Ζητώ συγγνώμη από το φίλο μου, τον Μάθιου Ρικάρντ, αλλά ένα πολυκατάστημα γεμάτο Ζεν μοναχούςδεν θα ήταν και πολύ επικερδές επειδή δεν θέλουν αρκετά τα προιόντα. Θέλω να σας υποδείξω ότι η συνθετική ευτυχία είναι τόσο πραγματική και διαρκής όσο το είδος της ευτυχίας το οποίο συναντάς όταν παίρνεις αυτό ακριβώς που αναζητούσες. Είμαι επιστήμονας, επομένως θα το κάνω αυτό όχι με τη ρητορική, αλλά με το να ανακατέψω λίγα δεδομένα.
9:34Επιτρέψτε μου πρώτα να σας δείξω ένα ερευνητικό παράδειγμα που χρησιμοποιείται για να δείξει τη σύνθεση της ευτυχίας σε κοινούς ανθρώπους. Και αυτό δεν είναι δικό μου. Είναι ένα παράδειγμα 50 ετών που ονομάζεται το παράδειγμα της ελεύθερης επιλογής. Είναι πολύ απλό. Παίρνετε, ας πούμε έξι αντικείμενα, και ζητάτε από ένα άτομο να τα κατατάξει κατά σειρά προτίμησης. Σε αυτή την περίπτωση, επειδή το πείραμα που σας λέω χρησιμοποιεί αυτές, είναι εκτυπώσεις του Μονέ. Έτσι όλοι μπορούν να κατατάξουν τις εκτυπώσεις του Μονέ από αυτή που τους αρέσει περισσότερο, σε αυτή που τους αρέσει λιγότερο. Τώρα σας δίνουμε την επιλογή: «Τυχαίνει να έχουμε κάποιες παραπανίσιες εκτυπώσεις στο ντουλάπι. Θα σας δώσουμε μία, σαν βραβείο, να την πάρετε στο σπίτι. Τυχαίνει να έχουμε τις εκτυπώσεις με τα νούμερα τρία και τέσσερα.» λέμε στο άτομο. Αυτή είναι λίγο δύσκολη επιλογή, επειδή καμία από αυτές τις εκτυπώσεις δεν δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση, αλλά φυσικά, ο κόσμος τείνει να διαλέγει το νούμερο τρία. επειδή τους άρεσε λίγο περισσότερο από το νούμερο τέσσερα.
10:23Κάποια στιγμή αργότερα – θα μπορούσε να είναι 15 λεπτά ή 15 ημέρες – το ίδιο ερέθισμα τοποθετείται μπροστά στο άτομο, και του ζητείται να ανακατατάξει τις εκτυπώσεις. «Πες μας πόσο σου αρέσουν τώρα.» Τι συμβαίνει; Παρακολουθήστε καθώς συντίθεται η ευτυχία. Και αυτό το αποτέλεσμα έχει επαναληφθεί ξανά και ξανά. Βλέπετε τη σύνθεση της ευτυχίας. Θέλετε να το ξαναδείτε; Ευτυχία! «Αυτή που πήρα είναι τελικά καλύτερη απ’ όσο νόμιζα! Η άλλη που δεν πήρα είναι χάλια!» (Γέλια) Αυτή είναι η σύνθεση της ευτυχίας.
10:52Τώρα, ποια είναι η σωστή απάντηση σ’ αυτό; «Ναι, καλά!» Τώρα κάναμε το εξής πείραμα, και ελπίζω να σας πείσω οτι το «Ναι, καλά!» δεν ήταν η σωστή απάντηση.
11:05Κάναμε αυτό το πείραμα με μία ομάδα ασθενών που είχαν δευτεροπαθή αμνησία και νοσηλεύονται στο νοσοκομείο. Κάποιοι από αυτούς έχουν το σύνδρομο του Κόρσακοφ, μία πολυνευριτική ψύχωση που – ήπιαν τόσο πολύ, που δεν μπορούν να φτιάξουν νέες αναμνήσεις. Εντάξει; Θυμούνται την παιδική τους ηλικία, αλλά αν μπεις μέσα και τους συστηθείς, και μετά φύγεις από το δωμάτιο, όταν επιστρέψεις δεν σε θυμούνται.
11:27Πήραμε τις εκτυπώσεις του Μονέ στο νοσοκομείο. Και ζητήσαμε από αυτούς τους ασθενείς να τις κατατάξουν από αυτή που τους άρεσε περισσότερο, σε αυτή που τους άρεσε λιγότερο. Μετά τους δίνουμε το δικαίωμα να επιλέξουν μεταξύ των νούμερων τρία και τέσσερα. Όπως όλοι οι άλλοι, είπαν, «Α, ευχαριστώ Γιατρέ! Τέλεια! Θα ήθελα μια καινούρια εκτύπωση. Θα πάρω το νούμερο τρία». Τους εξηγήσαμε οτι θα τους ταχυδρομούσαμε το νούμερο τρία. Μαζέψαμε τα πράγματά μας, βγήκαμε από το δωμάτιο, και περιμέναμε μισή ώρα. Πίσω στο δωμάτιο, λέμε, «Γεια, επιστρέψαμε». Οι ασθενείς, καλή τους ώρα, λένε, «Α, Γιατρέ, λυπάμαι, Έχω ένα προβληματάκι με τη μνήμη, γι΄αυτό είμαι εδώ. Αν έχουμε ξαναγνωριστεί, δε θυμάμαι». «Αλήθεια, Τζιμ, δεν θυμάσαι; Ήμουν μόλις τώρα εδώ με τις εκτυπώσεις του Μονέ;» «Λυπάμαι, Γιατρέ, δεν έχω ιδέα.» «Κανένα πρόβλημα Τζιμ. Θέλω μόνο να τις κατατάξεις από αυτή που σου αρέσει περισσότερο σε αυτή που σου αρέσει λιγότερο.»
12:21Τι κάνουν; Λοιπόν, ας τσεκάρουμε πρώτα να βεβαιωθούμε οτι όντως έχουν αμνησία. Ρωτάμε αυτούς τους ασθενείς να μας πουν ποια τους ανήκει, ποια διάλεξαν την τελευταία φορά, ποια είναι δικιά τους. Και αυτό που βρίσκουμε είναι ότι οι ασθενείς με αμνησία απλώς μαντεύουν. Αυτό είναι το γκρουπ ελέγχου, όπως αν έκανα το ίδιο με εσάς, όλοι σας θα ξέρατε ποια εκτύπωση διαλέξατε, Αλλά αν το κάνω με ασθενείς που έχουν αμνησία, δεν έχουν ιδέα. Δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την εκτύπωσή τους από τις υπόλοιπες.
12:48Να τι κάνει το γκρουπ ελέγχου: συνθέτει την ευτυχία. Σωστά; Αυτή είναι η αλλαγή στη σειρά προτίμησης η αλλαγή από την πρώτη φορά που κατέταξαν, στη δεύτερη φορά. Η ομάδα ελέγχου δείχνει – αυτή ήταν η μαγεία που σας έδειξα, τώρα σας τη δείχνω σε γραφική μορφή- «Αυτό που έχω είναι καλύτερο απ’ όσο νόμιζα. Το άλλο που δεν έχω, αυτό που άφησα πίσω, δεν είναι τόσο καλό όσο νόμιζα.» Τα άτομα με αμνησία κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Σκεφτείτε αυτό το αποτέλεσμα.
13:14Σε αυτούς τους ανθρώπους αρέσει καλύτερα αυτό που έχουν, αλλά δεν ξέρουν οτι το έχουν. «Ναι, καλά» δεν είναι η σωστή απάντηση! Αυτό που έκαναν αυτά τα άτομα όταν συνέθεσαν την ευτυχία είναι οτι στην πραγματικότητα άλλαξαν τη συναισθηματική, ηδονική, αισθητική αντίδρασή τους προς την εκτύπωση.Δεν το λένε απλά επειδή την έχουν, επειδή δεν γνωρίζουν οτι την έχουν.
13:43Τώρα, όταν οι ψυχολόγοι σάς δείχνουν διαγράμματα, ξέρετε οτι σας δείχνουν μέσους όρους πολλών ατόμων. Ωστόσο, όλοι μας έχουμε αυτό το ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα, την ικανότητα να συνθέσετε την ευτυχία, αλλά κάποιοι από εμάς κάνουν αυτό το κόλπο καλύτερα από άλλους. Και κάποιες καταστάσεις επιτρέπουν στον καθένα να το κάνει πιο αποδοτικά απ’ ότι άλλες καταστάσεις. Φαίνεται ότι η ελευθερία – η ικανότητα να επιλέγεις και να αλλάζεις γνώμη – είναι φίλος της φυσικής ευτυχίας, επειδή σου επιτρέπει να διαλέγεις από όλες αυτές τις διασκεδαστικές προοπτικές και να βρίσκεις αυτή που απολαμβάνεις περισσότερο. Αλλά η ελευθερία της επιλογής – το να διαλέγεις και να αλλάζεις γνώμη – είναι εχθρός της συνθετικής ευτυχίας. Και θα σας δείξω γιατί.
14:29Ο Ντίλμπερτ το ξέρει ήδη, φυσικά. Διαβάζετε το καρτούν ενώ μιλάω. «Τεχνική υποστήριξη του Ντόγκμπερτ. Πώς μπορώ να σας κακομεταχειριστώ;» «Ο εκτυπωτής μου τυπώνει μια λευκή σελίδα μετά από κάθε έγγραφο.» «Γιατί παραπονιέστε για το οτι παίρνετε δωρεάν χαρτί;» «Δωρεάν; Δεν μου δίνετε απλώς το δικό μου χαρτί;» «Για όνομα, άνθρωπέ μου! Κοίτα την ποιότητα του δωρεάν χαρτιού σε σύγκριση με την άθλια ποιότητα του κανονικού χαρτιού! Μόνο ένας χαζός ή ψεύτης θα έλεγε οτι είναι τα ίδια!» «Α, τώρα που το λες, φαίνεται όντως πιο λείο!» «Τι κάνεις;» «Βοηθάω τους ανθρώπους να αποδεχτούν αυτά που δεν μπορούν να αλλάξουν.» Όντως.
14:55Το ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα δουλεύει καλύτερα όταν έχουμε κολλήσει εντελώς, όταν έχουμε παγιδευτεί. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ του να βγαίνεις με κάποιον και του να είσαι παντρεμένος, σωστά;Εννοώ, βγαίνεις ραντεβού με κάποιον, και σκαλίζει τη μύτη του· δεν ξαναπάς σε άλλο ραντεβού. Είσαι παντρεμένη με κάποιον που σκαλίζει τη μύτη του; Εντάξει, έχει χρυσή καρδιά, μην αγγίζεις το κέικ. Έτσι; (Γέλια) Βρίσκετε ένα τρόπο να είστε ευτυχισμένοι με ό,τι έχει γίνει. Τώρα αυτό που θέλω να σας δείξω είναι ότι οι άνθρωποι δεν το ξέρουν αυτό για τον εαυτό τους, και το να μην το ξέρουμε μπορεί να μας φέρει σε πολύ μειονεκτική θέση.
15:26Να ένα πείραμα που κάναμε στο Χάρβαρντ. Φτιάξαμε έναν κύκλο μαθημάτων φωτογραφίας, ασπρόμαυρης φωτογραφίας, και αφήσαμε τους φοιτητές να έρθουν και να μάθουν τη χρήση του σκοτεινού δωματίου. Τους δώσαμε λοιπόν κάμερες, πήγαν ένα γύρω στο πανεπιστήμιο, έβγαλαν 12 φωτογραφίες από τους αγαπημένους τους καθηγητές και το σκύλο τους, και από ό,τι άλλο στο Χάρβαρντ ήθελαν να έχουν αναμνήσεις. Μας φέρνουν τη φωτογραφική, φτιάχνουμε ένα δειγματολόγιο, διαλέγουν ποιες είναι οι δύο καλύτερες φωτογραφίες, περνάμε έξι ώρες να τους διδάσκουμε για το σκοτεινό δωμάτιοεμφανίζουν δύο από αυτές, κι έχουν δύο υπέροχες γυαλιστερές φωτογραφίες 20 επί 25 σημαντικών γι’ αυτούς πραγμάτων, και τους λέμε, «Ποια από αυτές θα ήθελες να αφήσεις;» Λένε, «Πρέπει να αφήσω μία;» «Α, ναι. Τη χρειαζόμαστε σαν απόδειξη της εργασίας. Γι’ αυτό πρέπει να μου δώσεις μία. Πρέπει να επιλέξεις. Μία κρατάς εσύ και μία εγώ.»
16:10Τώρα υπάρχουν δύο προϋποθέσεις στο πείραμα. Στη μία περίπτωση, λέμε στους φοιτητές, «Αλλά, ξέρεις, αν αλλάξεις γνώμη, θα έχω πάντα την άλλη εδώ, και μέσα στις επόμενες τέσσερις ημέρες, πριν τις στείλω στα κεντρικά, θα χαρώ να» – (Γέλια) – ναι, «κεντρικά» – «Θα χαρώ να στην αλλάξω. Εδώ που τα λέμε, θα έρθω στην εστία σου και θα σου τη δώσω -απλά στείλε μου ένα μήνυμα. Ακόμα καλύτερα, θα επικοινωνήσω εγώ μαζί σου. Αν θέλεις ποτέ να αλλάξεις γνώμη, είναι απολύτως ανταλλάξιμη». Στους άλλους μισούς φοιτητές λέμε ακριβώς το αντίθετο: «Διάλεξε. Και τώρα που τα λέμε, το ταχυδρομείο φεύγει, χριστέ μου, σε δύο λεπτά, για την Αγγλία. Η φωτογραφία σου θα πετάει πάνω από τον Ατλαντικό.Δε θα την ξαναδείς ποτέ ξανά.» Τώρα, στους μισούς από τους φοιτητές σε καθεμία από αυτές τις καταστάσεις ζητείται να προβλέψουν πόσο θα τους αρέσει η φωτογραφία που κρατάνε και η φωτογραφία που αφήνουν πίσω. Τους άλλους φοιτητές τους στέλνουμε απλά πίσω στις εστίες τους και μετράμε στις επόμενες τρεις με έξι ημέρες πόσο τους αρέσει, πόσο ικανοποιημένοι είναι με τη φωτογραφία τους. Και κοιτάξτε τι βρήκαμε.
17:09Πρώτα απ’ όλα, να τι σκέφτονται οι φοιτητές οτι θα συμβεί. Νομίζουν οτι μάλλον θα καταλήξουν να τους αρέσει η φωτογραφία που διάλεξαν λίγο περισσότερο από αυτή που άφησαν, αλλά στατιστικά αυτές δεν είναι μεγάλες διαφορές. Είναι μία πολύ μικρή αύξηση, και δεν έχει σημασία αν υπάγονται στην αντιστρεπτή ή μη κατάσταση.
17:28Λάθος. Κακή προσομοίωση. Διότι να τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Και πριν την αλλαγή και μετά από πέντε ημέρες, τα άτομα που είναι κολλημένα με τη φωτογραφία που δεν έχουν επιλογή, που δεν μπορούν ποτέ να αλλάξουν γνώμη, τους αρέσει πολύ! Και τα άτομα που ταλαντεύονται – «Πρέπει να την αλλάξω; Έχω πάρει τη σωστή; Ίσως δεν είναι αυτή η καλή; Ίσως άφησα τη καλή;» – έχουν εξουθενωθεί.Δεν τους αρέσει η φωτογραφία τους, και στην πραγματικότητα ακόμα και αφού η προθεσμία να την αλλάξουν έχει περάσει, ακόμα δεν τους αρέσει η φωτογραφία τους. Γιατί; Διότι η αντιστρεψιμότητα δε συντελεί θετικά στη σύνθεση της ευτυχίας.
18:06Ερχόμαστε τώρα στο τελικό κομμάτι του πειράματος. Φέρνουμε ένα καινούριο γκρουπ από αφελείς φοιτητές του Χάρβαρντ και τους λέμε, «Κάνουμε έναν κύκλο μαθημάτων φωτογραφίας, και μπορούμε να το κάνουμε με δύο τρόπους. Θα μπορούσαμε να το κάνουμε έτσι ώστε όταν πάρετε τις δύο φωτογραφίεςνα έχετε τέσσερις ημέρες να αλλάξετε γνώμη, ή να κάνουμε ένα άλλο τμήμα όπου παίρνετε τις δύο φωτογραφίες και αποφασίζετε αμέσως και δε μπορείτε να τις αλλάξετε ποτέ. Σε ποιο τμήμα θα θέλατε να μπείτε; 66 τοις εκατό των φοιτητών, τα δύο τρίτα, προτιμούν να είναι στο τμήμα όπου έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν γνώμη. Ορίστε; 66 τοις εκατό από τους φοιτητές διαλέγουν να είναι στο τμήμα όπου τελικά θα είναι βαθιά απογοητευμένοι με τη φωτογραφία τους. Γιατί δεν ξέρουν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες αναπτύσσεται η συνθετική ευτυχία.
18:52Ο Βάρδος τα λέει καλύτερα φυσικά, και λέει αυτό που θέλω να πω, αλλά το κάνει υπερβολικό: «Τίποτα δεν είναι καλό ή κακό / Αλλά η σκέψη το κάνει τέτοιο.» Είναι ωραία ποίηση, αλλά δε μπορεί να είναι ακριβώς σωστό. Δεν είναι στ’ αλήθεια τίποτα καλό ή κακό; Είναι αλήθεια οτι μια εγχείρηση χολής και ένα ταξίδι στο Παρίσι είναι ένα και το αυτό; Αυτό είναι τεστ ευφυίας μιας ερώτησης. Δεν μπορούν να είναι ακριβώς τα ίδια.
19:21Σε πιο στομφώδη τόνο, αλλά πιο κοντά στην πραγματικότητα, ήταν ο πατέρας του μοντέρνου καπιταλισμού, ο Άνταμ Σμιθ, και είπε το εξής. Αυτό είναι άξιο στοχασμού: «Η μεγάλη πηγή δυστυχίας και σύγχυσης της ανθρώπινης ζωής φαίνεται να προέρχεται από την υπερτίμηση των διαφορών μιας μόνιμης κατάστασης, έναντι μιας άλλης… Κάποιες από αυτές τις καταστάσεις αξίζουν, χωρίς καμία αμφιβολία, να προτιμώνται από άλλες, αλλά καμία δεν αξίζει να επιδιώκεται με αυτό τον παθιασμένο ζήλο που μας οδηγεί στο να παραβαίνουμε κανόνες είτε σύνεσης ή δικαιοσύνης, ή να διαφθείρουμε τη μελλοντική ηρεμία της σκέψης μας, είτε από ντροπή σκεφτόμενοι τις δικές μας απερισκεψίες, ή από τύψεις για τη φρίκη της δικής μας αδικίας.» Με άλλα λόγια: ναι, κάποια πράγματα είναι καλύτερα από άλλα.
20:12Πρέπει να έχουμε προτιμήσεις που μας οδηγούν στο ένα ή το άλλο μέλλον. Αλλά όταν αυτές οι προτιμήσεις μάς κατευθύνουν πολύ έντονα και πολύ γρήγορα επειδή έχουμε υπερεκτιμήσει τις διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις προοπτικές, βρισκόμαστε σε κίνδυνο. Όταν η φιλοδοξία μας έχει όρια, μας οδηγεί στο να δουλεύουμε με χαρά. Όταν δεν έχει όρια, μας κάνει να λέμε ψέματα, να κλέβουμε, να πληγώνουμε τους άλλους, να θυσιάζουμε πράγματα αληθινής αξίας. Όταν οι φόβοι μας έχουν όρια, είμαστε συνετοί, προσεκτικοί, προνοητικοί. Όταν οι φόβοι μας δεν έχουν όρια και είναι υπερβολικοί, είμαστε απερίσκεπτοι, άνανδροι.
20:51Το μάθημα που θέλω να σας περάσω με αυτά τα δεδομένα είναι οτι τόσο οι επιθυμίες μας όσο και οι ανησυχίες μας είναι σε ένα βαθμό παραφουσκωμένες, διότι έχουμε μέσα μας την ικανότητα να κατασκευάσουμε το ίδιο αγαθό που κυνηγάμε συνεχώς όταν επιλέγουμε την εμπειρία.
21:09Ευχαριστώ.
