Πολλές φορές ακούμε ή διαβάζουμε «θα γίνει αυτό που πιστεύεις ότι θα γίνει». Τι ακριβώς εννοούν; Μπορεί να ισχύσει κάτι τέτοιο; Μπορούμε να σκεφτούμε κάτι και να γίνει; Φυσικά και όχι, μόνο η σκέψη δεν αρκεί. Όμως οι σκέψεις δημιουργούν συναισθήματα και συμπεριφορές, και οι συμπεριφορές είναι αυτές που τελικά επιβεβαιώνουν τις σκέψεις.
Δηλαδή όταν εμείς με την λανθασμένη ερμηνεία μας, προδικάζουμε τα γεγονότα και τελικά παθαίνουμε αυτό που απευχόμαστε. Συχνά οι πεποιθήσεις μας είναι λανθασμένες και βασιζόμενες σε υποθέσεις (την γνώμη μας, την γνώμη των άλλων), όχι σε πραγματικά γεγονότα. Ο W. Thomas υποστήριξε: «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους».
Ο όρος αυτοεκπληρούμενη προφητεία ανήκει στον Robert Merton και πρωτοεμφανίστηκε στο βιβλίο «Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Διάρθρωση» το 1949. Ο ορισμός είναι πως πρόκειται για «…εκείνη την πρόβλεψη ή δήλωση που, παρότι μπορεί να είναι λανθασμένη, στην πορεία βγαίνει αληθινή». Όπως είπε ο W.I.Thomas: «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους». Με πιο απλά λόγια, μιλάμε για την αρνητική ερμηνεία που δίνουμε για κάτι και που τελικά, αντιδρώντας ανάλογα, υποσυνείδητα προκαλούμε να συμβεί. Παραδείγματα:
• Πιστεύω ότι ο σύντροφός μου έχει κουραστεί από τη σχέση μας και θέλει να χωρίσουμε. Ενώ μπορεί να φταίνε άπειρα άλλα πράγματα που ίσως του συμβαίνουν αυτή τη στιγμή, δίνοντας την δική μου παραπάνω ερμηνεία τού συμπεριφέρομαι ανάλογα, νευρικά, επιθετικά, με ζήλεια. Αποτέλεσμα; Μπορεί τελικά να θελήσει να χωρίσουμε, αλλά επειδή το έχω προκαλέσει εγώ, και όχι γιατί αυτή ήταν η πρόθεσή του εξαρχής.
• Νομίζω ότι κάποιος φίλος, φίλη, συγγενής έχει θυμώσει μαζί μου και με αποφεύγει, ενώ μπορεί κάλλιστα να έχει πολλές δουλειές αυτήν τη περίοδο. Έχοντας όμως τη δική μου ερμηνεία για τη συμπεριφορά του, όταν τελικά του/της μιλήσω, έχω εκνευρισμό, γίνομαι προκλητικός κ.λπ. Αποτέλεσμα; Θα θυμώσει τελικά μαζί μου.
• Έχω να γράψω κάποιο τεστ που, όσοι γνωστοί μου το έδωσαν, απέτυχαν. Θεωρώ λοιπόν σίγουρο ότι θα αποτύχω και εγώ με αποτέλεσμα, ενώ ήμουν πολύ καλά προετοιμασμένος, τελικά απέτυχα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο ισχυρή είναι η αυτοεκπληρούμενη προφητεία στη ζωή μας, είναι μια γνωστή μελέτη δύο καθηγητών του Ηarvard, των Rosenthal και Jacobson οι οποίοι μοίρασαν σε μαθητές Δημοτικού ένα τεστ νοημοσύνης. Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα, οι ερευνητές ενημέρωσαν παραπλανητικά υψηλό δείκτη νοημοσύνης στους δασκάλους του σχολείου ότι, βάσει του τεστ, η Χ ομάδα παιδιών είχε υψηλό δείκτη νοημοσύνης και πως η Ψ ομάδα παιδιών έχει χαμηλό δείκτη.
Το αποτέλεσμα ήταν στο τέλος της χρονιάς τα παιδιά της ομάδας Χ που θεωρούνταν…πιο έξυπνα να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα από εκείνα που λογίζονταν… λιγότερο ευφυή. Με άλλα λόγια, οι ίδιοι οι δάσκαλοι επηρεάστηκαν πιστεύοντας πως κάποια παιδιά αποδίδουν καλύτερα. Έτσι, με τη σειρά τους επηρέασαν τα εν λόγω παιδιά αντιμετωπίζοντάς τα ως καλύτερους μαθητές. Οι αποδόσεις των μαθητών επιβεβαίωσαν την προφητεία, αφού και οι ίδιοι οι δάσκαλοι ασυνείδητα συμπεριφέρονταν διαφορετικά στις δύο ομάδες.
Για παράδειγμα, ένας μαθητής πιστεύει ότι δεν θα γράψει καλά σε ένα διαγώνισμα. Εφόσον θεωρεί εξ αρχής ότι δεν θα τα πάει καλά, δε μελετά όσο θα έπρεπε και τελικά παίρνει κακό βαθμό.
Σε μια άλλη περίπτωση, ένας ενήλικας πιστεύει ότι δεν υπάρχει αληθινή φιλία και ότι κάποια στιγμή οι φίλοι θα «στη φέρουν». Η συμπεριφορά του, βάσει αυτής της πεποίθησης, είναι απόμακρη, δεν ανοίγεται σε άλλους, δεν εμπιστεύεται, έχει μόνο επιφανειακές συναναστροφές. Όταν οι άλλοι απομακρύνονται από κοντά του, νιώθει ότι επαληθεύτηκε, ότι τελικά δεν υπάρχουν αληθινοί φίλοι.
Και στις δύο περιπτώσεις οι σκέψεις ήταν αυτές που καθοδήγησαν τη συμπεριφορά γιατί γέννησαν αρνητικά συναισθήματα και οδήγησαν σε μια αρνητική παγίδα, έναν φαύλο κύκλο συνεχούς επιβεβαίωσης αυτών των σκέψεων. Επομένως:
1. Οι γενικευμένες αρνητικές σκέψεις δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα.
2. Τα δυσάρεστα συναισθήματα μας εμποδίζουν να κάνουμε πράγματα και να εξετάσουμε τις εναλλακτικές.
3. Η συμπεριφορά μας ακολουθεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα.
4. Τελικά, επιβεβαιώνεται αυτό που πιστεύουμε.
Πώς μπορώ να αποφύγω την προφητεία;
-Να ρωτάω ξεκάθαρα τι συμβαίνει, πριν φτάσω στο σημείο να ερμηνεύω.
-Να προσπαθώ να σκεφτώ όλες τις πιθανές ερμηνείες μιας συμπεριφοράς ή ενός γεγονότος και φυσικά όχι μόνο τις αρνητικές, αλλά οπωσδήποτε και πρώτα τις θετικές.
-Να πιστεύω στις δικές μου δυνατότητες και εκτιμήσεις για τα πράγματα και όχι των άλλων σε μια ανάλογη περίπτωση.
-Να αποφεύγω τα στερεότυπα και τις ταμπέλες.
