Όταν οι θρησκευόμενοι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με πράγματα που δεν καταλαβαίνουν, τείνουν να λένε κάτι σαν αυτό: Ο Θεός εργάζεται με μυστηριώδεις τρόπους.
Αλλά ένα ενδιαφέρον διαπολιτισμικό πείραμα στο Πανεπιστήμιο της Georgetown, διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που μπορούν ασυναίσθητα να προβλέψουν περίπλοκα μοτίβα ή να λύσουν παζλ, μια ικανότητα που ονομάζεται έμμεση εκμάθηση μοτίβων (Implicit pattern learning ), «είναι πιθανό να έχουν ισχυρότερες πεποιθήσεις ότι υπάρχει ένας Θεός που δημιουργεί μοτίβα και αλληλουχίες γεγονότων στο σύμπαν”.
Η έρευνα βασίστηκε σε χριστιανικούς και ισλαμικούς πολιτισμούς, σε πλούσια και φτωχά περιβάλλοντα
Η έμμεση μάθηση είναι η διαδικασία κατά την οποία η γνώση περίπλοκου χαρακτήρα αποκτάται σε μεγάλο βαθμό χωρίς τη συμμετοχή συνειδητού ελέγχου από πάνω προς τα κάτω. Αυτή η μέθοδος από πάνω προς τα κάτω αναφέρεται στη χρήση πληροφοριών με βάση τα συμφραζόμενα στην αναγνώριση των μοτίβων. Για παράδειγμα, η κατανόηση ενός δύσκολου χειρόγραφου είναι ευκολότερη κατά την ανάγνωση πλήρων προτάσεων παρά όταν διαβάζετε μεμονωμένες και απομονωμένες λέξεις. Αυτό συμβαίνει επειδή η έννοια των γύρω λέξεων παρέχει ένα πλαίσιο για να βοηθήσει την κατανόηση.
Φυσικά εμφανιζόμενα παραδείγματα έμμεσης εκμάθησης είναι η απόκτηση ξένων γλωσσών και η διαδικασία κοινωνικοποίησης.
H εν λόγω έρευνα, που παρουσιάστηκε στο Nature Communications, είναι η πρώτη που χρησιμοποιεί την έμμεση εκμάθηση μοτίβων για τη διερεύνηση των θρησκευτικών πεποιθήσεων. Η έρευνα αυτή εστίασε σε δύο πολύ διαφορετικές πολιτιστικά και θρησκευτικά ομάδες- μία στις ΗΠΑ και μία στο Αφγανιστάν. Σκοπός ήταν να δοκιμαστεί εάν η έμμεση εκμάθηση μοτίβων αποτελεί βάση για την πίστη και, εάν ισχύει αυτό, κατά πόσον η σύνδεση αυτή υφίσταται σε διαφορετικές θρησκείες και κουλτούρες. Όπως διαπιστώθηκε, όντως η ιδιότητα αυτή φαίνεται να παρέχει ένα «κλειδί» ως προς την κατανόηση μιας ποικιλίας θρησκειών.
«Η πίστη σε έναν θεό ή θεούς που παρεμβαίνουν στον κόσμο για να δημιουργήσουν τάξη αποτελεί βασικό στοιχείο των θρησκειών παγκοσμίως» λέει ο Adam Green, ένας εκ των συντελεστών της έρευνας και αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ψυχολογίας. «Δεν είναι μια έρευνα σχετικά με το αν υπάρχει Θεός, είναι μια έρευνα σχετικά με το γιατί και πώς οι εγκέφαλοι φτάνουν στο σημείο να πιστεύουν σε θεούς. Η υπόθεσή μας είναι πως οι άνθρωποι με εγκεφάλους καλούς στο να διακρίνουν υποσυνείδητα μοτίβα και αλληλουχίες στο περιβάλλον τους μπορεί να αποδίδουν αυτά τα μοτίβα στο χέρι μιας ανώτερης δύναμης» προσθέτει σχετικά.
«Μια πραγματικά ενδιαφέρουσα παρατήρηση ήταν ως προς το τι συνέβαινε μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενήλικης περιόδου» λέει ο Adam Green. Τα δεδομένα δείχνουν πως αν τα παιδιά ασυναίσθητα βρίσκουν μοτίβα στο περιβάλλον τους, η πίστη τους είναι πιο πιθανό να αυξάνεται καθώς μεγαλώνουν, ακόμα και αν ζουν σε μη θρησκευτικό περιβάλλον. Αντίστοιχα, εάν δεν εντοπίζουν ασυναίσθητα μοτίβα γύρω τους, η πίστη τους είναι πιο πιθανό να μειωθεί καθώς μεγαλώνουν, ακόμα και σε πιο θρήσκα περιβάλλοντα.
Στο πλαίσιο της μελέτης χρησιμοποιήθηκε ένα καθιερωμένο τεστ για τη μέτρηση της σιωπηρής ή υπονοούμενης μάθησης (implicit pattern learning). Οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν καθώς μια σειρά από κουκκίδες εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν σε μια οθόνη υπολογιστή. Για κάθε κουκκίδα πίεζαν ένα κουμπί. Οι κουκκίδες κινούνταν γρήγορα, μα κάποιοι συμμετέχοντες- αυτοί με τα μεγαλύτερα επίπεδα σιωπηρής ή υπονοούμενης μάθησης – άρχισαν υποσυνείδητα να εντοπίζουν τα μοτίβα/ ακολουθίες που κρύβονταν από πίσω, σε σημείο που κάποιοι πίεζαν το σωστό κουμπί για την επόμενη κουκκίδα πριν καν εμφανιστεί αυτή. Ωστόσο ακόμα και οι καλύτεροι δεν ήξεραν πως οι κουκκίδες σχημάτιζαν μοτίβα, δείχνοντας πως όλη η διαδικασία λάμβανε χώρα σε υποσυνείδητο επίπεδο.
Στο πλαίσιο του αμερικανικού σκέλους της έρευνας εξετάστηκε μια κυρίως χριστιανική ομάδα 199 συμμετεχόντων από την πρωτεύουσα των ΗΠΑ, Ουάσινγκτον. Στο αφγανικό εξετάστηκαν 149 μουσουλμάνοι στην Καμπούλ. Όπως διαπιστώθηκε, τα αποτελέσματα και συμπεράσματα ήταν αντίστοιχα και στις δύο ομάδες, παρά τις διαφορές τους. «Οι Αφγανοί και οι Αμερικανοί μπορεί να μοιάζουν περισσότερο από ό,τι διαφέρουν, τουλάχιστον σε κάποιες συγκεκριμένες γνωστικές διαδικασίες που έχουν να κάνουν με τη θρησκευτική πίστη και την αναζήτηση νοημάτων στον κόσμο γύρω μας. Ανεξάρτητα από την πίστη κάποιου, τα ευρήματα παρέχουν συναρπαστικά συμπεράσματα για τη φύση της πίστης» σημείωσε Zach Warren, άλλος ένας εκ των ερευνητών.
«Ανεξάρτητα από την πίστη κάποιου, τα ευρήματα δείχνουν συναρπαστικές γνώσεις για τη φύση της πίστης.»
Ο Green προτείνει ότι «ένας εγκέφαλος που έχει μεγαλύτερη προδιάθεση για υπονοούμενη εκμάθηση μοτίβων μπορεί να έχει την τάση να πιστεύει σε έναν θεό, ανεξάρτητα από τον κόσμο στον οποίο ο εγκέφαλος τυχαίνει να βρεθεί, ή σε ποιο θρησκευτικό πλαίσιο».
Αν και ο Δρ Green προειδοποιεί ότι είναι απαραίτητη περαιτέρω έρευνα, υποστηρίζει: «Με αισιόδοξο τρόπο αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν να παρέχουν κάποια νευρο-γνωστική κοινή βάση σε ένα βασικό ανθρώπινο επίπεδο μεταξύ πιστών διαφορετικών θρησκειών».
Implicit pattern learning μπορούμε να πούμε ότι είναι η σιωπηρή ή υπονοούμενη μάθηση, η εκμάθηση περίπλοκων πληροφοριών κατά συμπτωματικό τρόπο, χωρίς επίγνωση του τι έχει μάθει κάποιος. Μια άλλη διαφορά είναι ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη μνήμη εργασίας και την προσοχή είναι συχνά πιο ενεργές κατά τη διάρκεια της σαφούς ή ρητής μάθησης παρά της σιωπηρής μάθησης.
