Όπως όλοι γνωρίζουμε, η σύγκρουση είναι αναπόφευκτο μέρος οποιασδήποτε σχέσης. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, οι περισσότεροι από εμάς αντιδρούμε στη ζωή ως θύματα. Κάθε φορά που αρνούμαστε να αναλάβουμε την ευθύνη για τον εαυτό μας, επιλέγουμε ασυνείδητα να αντιδράσουμε σαν θύμα. Αυτό δημιουργεί αναπόφευκτα συναισθήματα θυμού, φόβου, ενοχής ή ανεπάρκειας. Αισθανόμαστε προδομένοι, ή ότι οι άλλοι μας εκμεταλλεύονται.
Μέσα σε ένα τρίγωνο μπορεί να έχουμε δύο, τρία ή και περισσότερα πρόσωπα, αλλά οι ρόλοι είναι πάντα τρεις. Ποιοι είναι αυτοί; Ο ρόλος του θύματος, Ο ρόλος του θύτη και τέλος Ο ρόλος του Σωτήρα. Οι ρόλοι αυτοί δεν είναι σταθεροί, καθώς όλοι όσοι συμμετέχουν σε μία σχέση, κατά συνέπεια σε ένα δραματικό τρίγωνο κατά Κάρπμαν, εναλλάσσονται στους ρόλους, ανάλογα με τις συνθήκες που διαμορφώνονται κάθε φορά. Το κοινό στοιχείο που ενώνει αυτούς τους τρεις ρόλους είναι το χειριστικό. Τι σημαίνει αυτό; Όλοι χειρίζονται όλους, ακόμα και τον εαυτό τους και προκαλούν πόνο ο ένας στον άλλον.
Τότε υπάρχει όμως ένας σωτήρας και κάποιος δράστης που εμπλέκεται σε οποιαδήποτε σύγκρουση. Αυτά τα τρία αρχέτυπα, σαν ρόλοι που παίρνουμε, κυριαρχούν στις ανθρώπινες σχέσεις.
Ο Stephen Karpman ψυχίατρος και δάσκαλος της συναλλακτικής ανάλυσης, το Ονομάζει το “Τρίγωνο του Δράματος”, ή το τρίγωνο της αποδυνάμωσης. Σε κάθε δυσλειτουργική αλληλεπίδραση, σε σχέση με τον εαυτό, ή με τους άλλους λαμβάνει χώρα το τρίγωνο του δράματος. Το τρίγωνο του δράματος είναι ένα κοινωνικό μοντέλο ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Είναι ένα είδος καταστροφικής αλληλεπίδρασης που μπορεί να συμβεί μεταξύ των ανθρώπων που βρίσκονται σε μια σύγκρουση.
Το Δραματικό Τρίγωνο Κάρπμαν, είναι το πιο διαδεδομένο μοντέλο σχέσεων μεταξύ ανθρώπων.
Πριν από 50 περίπου χρόνια, ο Steven Karpman, δημοσίευσε ένα άρθρο για το οποίο βραβεύτηκε το 1972 με το Eric Berne Memorial Scientific Award. Στο άρθρο αυτό περιγράφεται και αναπτύσσεται η θεωρία του Karpman «μοντελοποιημένη» σε ένα τρίγωνο, το οποίο «χαρτογραφεί» έναν τύπο καταστροφικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε ανθρώπους που συνδέονται (και συγκρούονται).
Αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς ονομάστηκε «Δραματικό Τρίγωνο Κάρπμαν» και περιγράφει τη χειριστική συμπεριφορά και τις σχέσεις εξάρτησης ανάμεσα στα πρόσωπα, που, ενώ δυστυχούν, δεν έχουν το κουράγιο να προβούν σε δραστικές αλλαγές.
Το Τρίγωνο Κάρπμαν
Το Τρίγωνο μπορεί να απαρτίζεται από δύο, τρεις ή και περισσότερους ανθρώπους. Οι ρόλοι, όμως, είναι πάντοτε τρεις: το θύμα, ο θύτης ή διώκτης και ο σωτήρας. Οι ρόλοι μπορεί να εναλλάσσονται ανάμεσα στους συμμετέχοντες, ένα στοιχείο μένει, ωστόσο, αναλλοίωτο: είναι όλοι χειριστικοί και προκαλούν πόνο τόσο στον εαυτό τους όσο και στα κοντινά τους πρόσωπα. Το Τρίγωνο Κάρπμαν αναπαριστά τη σχέση ανάμεσα στην προσωπική ευθύνη και την εξουσία και στους μεταβαλλόμενους, καταστροφικούς ρόλους που παίζουν οι άνθρωποι.
Οι ρόλοι του Τριγώνου
Το θύμα
Για το θύμα, η ζωή είναι ένας διαρκής επίπονος αγώνας. Όλα είναι άδικα κι ανυπόφορα, ο κόσμος είναι γι’ αυτόν τον άνθρωπο κακός και δεν έχει κουράγιο να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες. Το θύμα νιώθει είτε φόβο είτε ντροπή είτε αδικία. Ζηλεύει πολύ και αδυνατεί να βρει τη δύναμη και τη θέληση να βελτιώσει τη ζωή του. Φοβάται τη ζωή και δεν πιστεύει ότι αξίζει κάτι καλύτερο.
Ο δράστης (διώκτης)
Ο θύτης πιστεύει ότι η ζωή είναι γεμάτη προβλήματα. Έχει πολλή ένταση, θυμό και φόβο μέσα του. Δεν μπορεί να αφήσει πίσω του παλιές φιλονικίες και οι προβλέψεις του για το μέλλον είναι πάντοτε δυσάρεστες. Είναι άτομο χειριστικό, αυταρχικό και επικριτικό στους κοντινούς του ανθρώπους. Νιώθει τεράστιο βάρος ευθύνης για όλα και εξαντλείται κουβαλώντας το. Στερείται ενέργειας και καλής διάθεσης.
Ο Σωτήρας (Διασώστης)
Νιώθει λύπη για το θύμα και θυμό απέναντι στον θύτη. Είναι περήφανος για την… ιερή αποστολή του και αισθάνεται ανώτερος από τους υπόλοιπους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν του ζητά να τον σώσει κι έτσι, τελικά, ο ρόλος που αποδίδει μόνος στον εαυτό του είναι μια αυταπάτη. Ο βαθύτερος στόχος του είναι να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του, όχι να βοηθήσει.
Όταν εμπλεκόμαστε στο τρίγωνο της αποδυνάμωσης δημιουργούνται έντονα αισθήματα δυστυχίας και πόνου, ανεξάρτητα από το ποια είναι η πρωταρχική μας θέση εκκίνησης. Το κόστος είναι τεράστιο και για τους τρεις ρόλους και οδηγεί σε συναισθηματικό, ψυχικό και ακόμη και σωματικό πόνο. Όλες οι προσπάθειες μας για την αποφυγή του πόνου, κατηγορώντας ή ψάχνοντας κάποιον να μας φροντίσει, καταλήγουν στο να δημιουργούν μεγαλύτερο πόνο στο τέλος. Όταν προσπαθούμε να προστατέψουμε τους άλλους (διάσωσης), μειώνουμε τις ικανότητές τους και αυτό δημιουργεί περισσότερο θυμό. Όλοι που εμπλέκονται στην τριγωνική δυναμική καταλήγουν να πληγωθούν και να αποδυναμωθούν σε κάποιο σημείο. Στο τέλος κανείς δεν κερδίζει.
Πώς μπορείς να ξεφύγεις απ’ το Τρίγωνο
Αν είσαι θύμα
-Σταμάτα να παραπονιέσαι για το πόσο άσχημη κι άδικη είναι η ζωή και ξόδεψε αυτόν τον χρόνο στο να βρεις τρόπους να αλλάξεις όσα σε κάνουν δυστυχισμένο.
-Δέξου το: κανείς δεν σου χρωστάει τίποτα. Ακόμη κι αν κάτι σου υποσχέθηκαν, ακόμα κι αν θέλουν κάτι να σου δώσουν, οι καταστάσεις και οι συνθήκες αλλάζουν και τα πράγματα μπορεί να μην έρθουν όπως υπολογίζεις.
-Ότι κάνεις είναι δική σου ευθύνη και επιλογή. Είσαι ελεύθερος να πάρεις τις αποφάσεις που θέλεις.
-Μη βρίσκεις δικαιολογίες και μην αντιμετωπίζεις τον εαυτό σου ενοχικά, αν νιώθεις ότι δεν εκπληρώνεις τις επιθυμίες τρίτων!
Αν είσαι θύτης
-Σταμάτα να κατηγορείς τους ανθρώπους και τις συνθήκες για τα προβλήματά σου.
-Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να φέρεται σύμφωνα με τον δικό σου τρόπο σκέψης ούτε έχουν όλοι την ίδια γνώμη με σένα σχετικά με το τι είναι σωστό και τι λάθος. Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί όπως και οι περιστάσεις.
-Λύσε με ηρεμία τις διαφωνίες σου, όχι με θυμό και επιθετικότητα.
-Σταμάτα να αυτοεπιβεβαιώνεσαι χρησιμοποιώντας όσους είναι πιο αδύναμοι από ‘σένα.
Αν είσαι σωτήρας
-Αν κανείς δεν ζητήσει τη συμβουλή, τη γνώμη και τη στήριξή σου, μην την δώσεις.
-Σταμάτα να πιστεύεις ότι ξέρεις να ζεις καλύτερα απ’ όλους τους άλλους κι ότι χωρίς την πολύτιμη καθοδήγησή σου ο κόσμος θα καταρρεύσει.
-Μη δίνεις βιαστικές υποσχέσεις.
-Σταμάτα να αναζητάς την ευγνωμοσύνη. Αν θες να βοηθήσεις, βοήθησε επειδή το επιθυμείς, όχι για να πάρεις βραβείο.
-Πριν αρχίσεις να «προσφέρεις τη βοήθειά σου» αναρωτήσου: είναι η παρέμβασή σου πραγματικά χρήσιμη;
-Σταμάτα να αυτοεπιβεβαιώνεσαι χρησιμοποιώντας αυτούς που αγαπούν να παραπονιούνται για τις ζωές τους.
Πώς μπορεί να αλλάξει η μορφή του Τριγώνου
Αν κάθε εμπλεκόμενο μέλος κάνει δουλειά με τον εαυτό του, είτε προσωπικά είτε με τη βοήθεια ειδικού, τότε το Τρίγωνο μπορεί να αλλάξει ως εξής:
Το θύμα γίνεται ήρωας. Αντί να παραπονιέται για τη μοίρα του, παλεύει για να τη βελτιώσει νιώθοντας αντί για εξάντληση χαρά κι ενέργεια για τις επικείμενες αλλαγές. Λύνοντας τα προβλήματά του ή της, ο ήρωας δεν παραπονιέται, αλλά νιώθει απόλαυση και σταθερότητα.
Ο θύτης γίνεται φιλόσοφος. Παρατηρεί τις κινήσεις του ήρωα με μια ματιά όχι επικριτική, αλλά συμπονετική και με διάθεση για βοήθεια. Είναι έτοιμος να διαχειριστεί οποιαδήποτε συνέπεια της πράξης του ήρωα ή δική του, γιατί ξέρει ότι στο τέλος… όλα θα πάνε καλά.
Ο σωτήρας γίνεται παρακινητής. Επευφημεί τον ήρωα όταν κάνει κάτι καλό και τον βοηθάει να υπολογίσει τις μελλοντικές συνέπειες των πράξεών του. Βρίσκει τρόπους να εμπνεύσει τον ήρωα και να τον βοηθήσει να διοχετεύσει στη σωστή κατεύθυνση τις δυνάμεις του.
Η ιδανική εκδοχή του Τριγώνου
3 Βήματα για να ξεφύγουμε από το Τρίγωνο Δράματος
-Να προσδιορίζουμε τον ρόλο μας:
Για να αλλάξουμε μια κατάσταση, πρέπει πρώτα από όλα να την προσδιορίσουμε. Μπορούμε να ξεφύγουμε από το Τρίγωνο του Δράματος συνειδητοποιώντας την δυσλειτουργική δυναμικής της κατάστασης και στη συνέχεια, να την αλλάξουμε διατηρώντας τον έλεγχο της συμπεριφορά μας.
-Μπορούμε να αναρωτηθούμε με ποιο ρόλο ταυτιζόμαστε περισσότερο:
Είναι φορές που έχουμε την τάση να διαμαρτυρόμαστε ή να νοιώθουμε αβοήθητοι (θύμα); Μήπως συχνά κατηγορούμαι άλλους ανθρώπους (διώκτης); Μήπως είμαστε πάντα ο αξιόπιστος (διασώστης); Ο ρόλος μας μπορεί να μετατοπίζεται σε οποιαδήποτε δεδομένη σχέση και σε οποιαδήποτε θέση, αλλά παρατηρώντας τις προθέσεις μας μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε ποιο εύκολα την ενεργοποίηση του τριγώνου.
-Να κάνουμε τα πράγματα διαφορετικά:
Μόλις συνειδητοποιήσουμε ότι εμπλεκόμαστε σε κάποιο ρόλο, μπορούμε να μην κάνουμε τα ίδια πράγματα που κάνουμε πάντα.
Θύματα – Μην μειώνετε την αυτοεκτίμηση σας, αναζητώντας επικύρωση από άλλους ανθρώπους. Αντί αυτού, ενισχύστε τις ικανότητες λήψης αποφάσεων και προσπαθήστε να ενεργήσετε πριν νιώσετε έτοιμοι.
Διασώστες – Δώστε προσοχή σε ότι απομυζεί την ενέργειά σας (δηλαδή, άνθρωποι, ειδικές δραστηριότητες). Για να περιορίσετε την ευχαρίστηση των ανθρώπων , αναπτύξτε σταθερά όρια. Πείτε “όχι” περισσότερο από ότι λέτε “ναι”.
Δράστης – Αντικαταστήστε τις απειλές και τις εκφοβιστικές δηλώσεις. Επικοινωνήστε με τους άλλους τα συναισθήματα σας, την ανησυχία το φόβο και την έλλειψη εμπιστοσύνης.
Συνειδητοποιώντας το τρίγωνο της αποδυνάμωσης, μπορείτε να το αντικαταστήσετε με συμπόνια, ενσυναίσθηση και βεβαιότητα – αυτό που ονομάστηκε Τρίγωνο του Νικητή.
Τελικά
Από όλα τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι μέσα σε μια τέτοια σχέση όλοι προσπαθούν να αλλάξουν όλους, καθώς αυτός είναι ο τρόπος μέσα απ’ τον οποίο μπορούν να εκπληρώσουν τις δικές τους ανάγκες. Μια τέτοια σχέση απέχει μακράν από το να λέγεται αγάπη. Πρόκειται για μια σχέση κυριαρχική, με συναισθήματα αρνητικά, εξαντλητικά, όπου δεν υπάρχει θέση για υποστήριξη και την ευτυχία.
Αυτή η σχέση ανάμεσα σε ένα ζευγάρι σίγουρα έχει επίπτωση στο παιδί καθώς στερείται της δυνατότητας επιλογής ή και τις δυνατότητες λήψης απόφασης. Χειραγωγείται από γονείς που χρησιμοποιούν τα συναισθήματα της ενοχής και της λύπης που οι ίδιοι δημιουργούν στο παιδί.
Υπάρχει τρόπος να ξεφύγουν οι άνθρωποι από ένα τέτοιο τρίγωνο;
Ο τρόπος για το θύμα είναι ένας. Η αναζήτηση τρόπων βελτίωσης των πραγμάτων με ίδιες δυνάμεις. Ο σκοπός της ζωής δεν είναι η εκπλήρωση των προσδοκιών των άλλων, αλλά η ανάληψη της ευθύνης των επιλογών από το ίδιο το άτομο.
Ο τρόπος για τον θύτη. Θα πρέπει να αντιληφθεί ότι δεν είναι υποχρεωμένος ο άλλος να ενεργεί σύμφωνα με τις δικές του σκέψεις. Οι διαφωνίες είναι κάτι που συμβαίνει καθημερινά στη ζωή και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ειρηνικό τρόπο, χωρίς συγκρούσεις.
Ο τρόπος για τον σωτήρα. Οι συμβουλές δίνονται μόνο όταν ζητηθούν. Η καθοδήγησή σας είναι χρήσιμη, μόνο όταν ζητηθεί, χωρίς να έχετε την αίσθηση ότι ο άλλος πρέπει να σας ευγνωμονεί.
Μπορεί να αλλάξει το τρίγωνο αυτό; Ναι, εάν το θύμα αρχίσει να επιλύει τα προβλήματά του χωρίς να αισθάνεται πως όλα γύρω του είναι άσχημα. Τότε μπορεί να ξεφύγει από αυτό το ρόλο. Μπορεί να γίνει ήρωας της ζωής του.
Εάν ο θύτης σταματήσει τις επικρίσεις τότε πιθανότατα ένας καινούργιος δρόμος ανοίγεται στη ζωή, καθώς θα αποκτήσει την ικανότητα να γνωρίζει και όχι να επικρίνει.
Εάν ο σωτήρας προσπαθήσει να βρει ικανότητες στο πρόσωπο του θύματος που προσπαθεί να γίνει ήρωας μέσα στη ζωή του, τότε σίγουρα θα βρεθούν τρόποι να ενισχυθούν οι ικανότητες αυτές.
Όταν λοιπόν οι συμμετέχοντες στο τρίγωνο αυτό εφαρμόσουν δημιουργικούς τρόπους να αντιμετωπίσουν και να δημιουργήσουν νέες ευκαιρίες και νέες ιδέες και αγωνιστούν να κάνουν πραγματικότητα αυτές τις ιδέες και τις ευκαιρίες, τότε είναι σίγουρο ότι η δυσλειτουργικότητα στις ανθρώπινες σχέσεις θα αποτελέσει μακρινό παρελθόν και παράδειγμα προς αποφυγή.
