Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός έχει αυξήσει την πίεση τόσο στις επιχειρήσεις όσο και στα άτομα για συνεχόμενες προσαρμογές. Όπως η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, νέες εξειδικεύσεις και αλλαγή οργανωσιακών δομών. Μελέτες όμως αποδεικνύουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των προγραμμάτων αλλαγών που επιχειρείται σήμερα αποτυγχάνει. Η κύρια αιτία αποτυχίας εφαρμογής των προγραμμάτων αλλαγής εντοπίζεται στην αντίσταση των ατόμων  στις αλλαγές.

 

Γιατί μεταξύ των άλλων υπάρχει ο φόβος απέναντι σε κάτι άγνωστο – καινούργιο, η ελλιπής πληροφόρηση για την αλλαγή και η συνήθεια. Η επιστήμη όμως εξηγεί με άλλο τρόπο την αντίσταση στις αλλαγές που συναντάμε στη ζωή.  

“Δεν είναι ο δυνατότερος των ειδών που επιβιώνει, ούτε ο εξυπνότερος εξ αυτών, αλλά αυτός που προσαρμόζεται καλύτερα στην αλλαγή”
CharlesDarwin

1ον Είναι λόγοι βιολογικοί

Ένας λόγος έχει να κάνει με τη φύση της ανθρώπινης μνήμης και τη σχέση της με τη συνειδητή προσοχή. Υπάρχει ένα είδος μνήμης που ονομάζεται λειτουργική. Μέσω αυτής οι αντιλήψεις και οι ιδέες του ατόμου συγκρίνονται με άλλες πληροφορίες. Η λειτουργική μνήμη ανακαλείται συνήθως όταν το άτομο συναντάει κάτι νέο. Όταν για παράδειγμα ψάχνουμε για ένα νέο αυτοκίνητο και αυτόματα κάνουμε στο μυαλό μας τη σύγκριση των χαρακτηριστικών του με το αυτοκίνητο που χρησιμοποιούμε ήδη, ενεργοποιείται η λειτουργική μας μνήμη.

Αυτό το είδος μνήμης ενεργοποιεί τον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου μας, ένα κομμάτι του εγκεφάλου που είναι πολύ ενεργοβόρο.

Από την άλλη μεριά τα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου λειτουργούν σε καταστάσεις ρουτίνας, δηλαδή σε γνωστές δραστηριότητες.

Για να κάνουμε έναν παραλληλισμό με το παράδειγμα του αυτοκινήτου είναι σαν να διαλέγουμε κάποιο μοντέλο που γνωρίζουμε ήδη, χωρίς να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στο γεγονός, ίσως αργότερα να μη θυμόμαστε καν το πως το διαλέξαμε. Για να λειτουργήσει αυτό το κομμάτι του εγκεφάλου που βρίσκεται κοντά στον φλοιό απαιτείται πολύ λιγότερη ενέργεια σε σχέση με αυτό που απαιτείται για τη λειτουργία της λειτουργικής μνήμης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι αυτές οι συνδέσεις του εγκεφάλου έχουν γίνει επανειλημμένως με αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να έχει εκπαιδευτεί και να τις κάνει σχεδόν αυτόματα.

Τα βασικά γάγγλια λειτουργούν άψογα χωρίς τη συμμετοχή της συνειδητής σκέψης σε οποιαδήποτε κίνηση ρουτίνας. Σε αντίθεση η λειτουργική μνήμη κουράζεται πολύ εύκολα και μπορεί να συγκρατήσει περιορισμένο αριθμό πληροφοριών κάθε φορά. Κάθε ενέργεια λοιπόν που γίνεται επανειλημμένως – σε σημείο που να γίνεται πλέον συνήθεια -τείνει να καταλήγει στα βασικά γάγγλια ώστε να ελευθερωθούν και οι πόροι επεξεργασίας νέων πληροφοριών.

Πολλές από τις καθημερινές μας ενέργειες, το περιεχόμενο της καθημερινής μας ρουτίνας, διαχειρίζεται από τα βασικά γάγγλια. Το να προσπαθήσει κανείς να αλλάξει κάτι στη ρουτίνα αυτή απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και κατανάλωση ενέργειας καθώς πρέπει να έχει την προσοχή του συνεχώς στραμμένη εκεί.

Αυτό συνήθως μεταφράζεται ως ένα δυσάρεστο συναίσθημα που μας κάνει να αισθανόμαστε άβολα γι’ αυτό και κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποφύγουμε αυτή την αλλαγή.

Ο Edmund Rolls πρώτος υπέδειξε με πειράματα παράδειγμα τέτοιας συμπεριφοράς στις αρχές του 1980, που επιβεβαιώνουν τη θεωρία που αναφέρουμε παραπάνω, ότι “Οι άνθρωποι δεν αντιστέκονται στην αλλαγή. Αντιστέκονται στο να αλλάξουν.”

2ον Είναι λόγοι που σχετίζονται με τη λειτουργία του εγκεφάλου και προκαλεί στρες.

Ένας άλλος λόγος για τον οποίο η αλλαγή προκαλεί δυσκολία σε όποιον την δοκιμάσει έχει να κάνει με τις βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι έχουν εξελίξει μια ικανότητα να ανιχνεύουν αυτό που οι νευρολόγοι αποκαλούν «λάθη» δηλαδή αντιληπτές διαφορές ανάμεσα στην πραγματικότητα και το αναμενόμενο.

Για παράδειγμα όταν δώσουμε σε κάποιον μια καραμέλα που κανονικά θα είχε γλυκιά γεύση ενώ αυτή στην πραγματικότητα είναι πικρή, με το που αυτός θα τη δοκιμάσει ο εγκέφαλός του θα σημάνει «λάθος». Αυτό στην πράξη σημαίνει εκπομπή πολύ ισχυρών σημάτων στον εγκέφαλο η οποία είναι πολύ ενεργοβόρα διαδικασία.

Τα σήματα «λάθους» δημιουργούνται από το μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται εμπρόσθιος φλοιός. Βρίσκεται πάνω από τα μάτια και είναι στενά συνδεδεμένος με το τμήμα φόβου του εγκεφάλου το οποίο βρίσκεται σε μία δομή που ονομάζεται αμυγδαλή.

Η αμυγδαλή μαζί με τον εμπρόσθιο φλοιό είναι από τα αρχαιότερα κομμάτια των εγκεφάλων των θηλαστικών, είναι απομεινάρια της εξελικτικής διαδικασίας.

Όταν αυτά τα σημεία ενεργοποιηθούν ξοδεύουν μεταβολική ενέργεια εις βάρος της προμετωπικής περιοχής η οποία προωθεί και υποστηρίζει υψηλότερες διανοητικές λειτουργίες.

Η προμετωπική περιοχή ενώ είναι πολύ εξελιγμένη στον άνθρωπο, δεν υπάρχει σε κατώτερους οργανισμούς.

Όταν λοιπόν εντοπίζεται κάποιο «λάθος» και ο εγκέφαλος αναγκάζεται να λειτουργήσει με την αμυγδαλή, το άτομο γίνεται πιο συναισθηματικό και δρα πιο αυθόρμητα, τα ζωώδη ένστικτά του βγαίνουν στην επιφάνεια.

Για να μπορέσει κανείς να ελέγξει αυτή τη διαδικασία και να μην επηρεαστεί από τα συναισθήματα και τα ένστικτά του απαιτείται πολύ δυνατή θέληση. Το να προσπαθήσει κανείς να αλλάξει τη συμπεριφορά κάποιου, ακόμα και με την καλύτερη αιτιολόγηση, θα προκαλέσει σε αυτόν δυσαρέσκεια-δυσκολία.

Ο εγκέφαλος στέλνει πολύ ισχυρά μηνύματα ότι κάτι πάει λάθος και η ικανότητα για αναλυτικότερη και πιο καθαρή σκέψη μειώνεται. Η αλλαγή από μόνη της λοιπόν προκαλεί στρες.

Καθημερινή συσχέτιση

Μετά από αυτή τη βιολογική προσέγγιση που μελετάει ουσιαστικά το πώς είναι φτιαγμένος να αντιδρά σε οποιαδήποτε αλλαγή ο άνθρωπος, ας εξετάσουμε την ειδική περίπτωση της αλλαγής στην καθημερινότητα.

Είναι στη φύση του ανθρώπου να προτιμάει τη σταθερότητα και ό,τι είναι προβλέψιμο στην προσωπική αλλά και την επαγγελματική του ζωή, μέχρι τουλάχιστον να γίνει αντιληπτό από τον ίδιο το κέρδος που θα έχει από την όποια αλλαγή.

Αν αυτό το κέρδος αξίζει το επικείμενο ρίσκο και τις υποθάλπτουσες απειλές τότε το προσωπικό συμφέρον προστάζει τη συμφωνία στην αλλαγή.

Σπάνια η αντίσταση στην αλλαγή είναι παράλογη στο μυαλό του ατόμου, η συμπεριφορά του εκείνη τη στιγμή είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Ίσα ίσα από τη δική του οπτική γωνία η προτεινόμενη αλλαγή πλήττει τα συμφέροντά του. Άλλωστε η έκφραση ότι «ο άνθρωπος δεν αλλάζει» δεν έχει βγει τυχαία