Η λήψη αποφάσεων δεν είναι εύκολη διαδικασία. Ενώ ο καθένας παίρνει μερικές φορές μια κακή απόφαση, πολλοί από εμάς συνεχίζουν να λαμβάνουν λανθασμένες αποφάσεις κάθε μέρα. Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί συνεχίζουμε να επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη; Εδώ είναι 20 γνωστικές προκαταλήψεις – μεροληψίες που μπορεί να εμποδίζουν τη διαδικασία της λήψης σωστών αποφάσεων.

1. Προκατάληψη αγκίστρωσης (Anchoring Bias)

Συχνά στηριζόμαστε στις πρώτες πληροφορίες που ακούσαμε και κολλάμε σε αυτές, αγνοώντας τις νέες πληροφορίες που μπορεί να προκύψουν. Γι ‘αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όχι μόνο όταν διαπραγματευόμαστε στο επαγγελματικό επίπεδο, αλλά και – για παράδειγμα – όταν μιλάμε σε ασθενείς (οι γιατροί πρέπει να ακολουθούν πραγματικά αυτές τις συμβουλές) γιατί μπορεί να είναι πολύ εύκολο να βλάψει κανείς εάν ο ασθενής ενημερώθηκε για πρώτη φορά ότι περίπου το 80% των ατόμων με την ίδια διαταραχή συνήθως πεθαίνουν εντός περίπου ενός έτους, ενώ στο τέλος περαιτέρω εξετάσεις αποκαλύπτουν ότι ο ασθενής πραγματικά υπέφερε από κάτι άλλο.

2. Προκατάληψη διαθεσιμότητας (Availability bias)

Τείνουμε να υπερεκτιμούμε τη σημασία των πληροφοριών που ακούμε από ανθρώπους που εμπιστευόμαστε ή βρίσκονται στο περιβάλλον μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πότες ή οι καπνιστές συχνά διαφωνούν με τους γιατρούς τους σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις της βαριάςς κατανάλωσης αλκοόλ / καπνίσματος στην υγεία τους, ισχυριζόμενοι ότι ο παππούς τους πέθανε ειρηνικά στην ηλικία των 102, παρά το γεγονός ότι έπινε 2 μπουκάλια κρασί την ημέρα ή κάπνιζε 60 τσιγάρα την ημέρα.

3. Επίδραση – αποτέλεσμα της μόδας (Bandwagon effect)

Οι άνθρωποι τείνουν να ακολουθούν άλλους ανθρώπους ή την τρέχουσα μόδα. Αυτό σημαίνει ότι σε μία συνάντηση όσο περισσότεροι άνθρωποι έχουν την ίδια άποψη, τόσο περισσότεροι επίσης θα τείνουν να την υιοθετήσουν. Η ομαδική σκέψη μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι συναντήσεις αυτές είναι χάσιμο χρόνου.

4. Προκατάληψη τυφλού σημείου (Blind-spot bias)

Από τις πιο συνήθεις μεροληψίες γιατί νομίζουμε ότι όλοι οι άλλοι είναι πιο επιρρεπείς στο να πέσουν σε παγίδες και να κάνουν λογικά λάθη, κι όχι εμείς. Ας σημειωθεί ότι όσο πιο έξυπνος είναι κάποιος, τόσο περισσότερα τυφλά σημεία και λογικά λάθη κάνει. Είναι δηλαδή πολύ πιο εύκολο να παρακολουθείτε τους άλλους και να αναγνωρίζετε τι κάνουν καλά (ή όχι) από το να αναγνωρίζετε πραγματικά τις δικές σας γνωστικές προκαταλήψεις. Θυμηθείτε και το τυφλό σημείο του καθρέφτη του αυτοκινήτου σας. Αυτό αντιστοιχεί σε σας.  

5. Προκατάληψη που υποστηρίζει τις επιλογές μας (Choice-supportive bias)

Τείνουμε να εμμένουμε στις επιλογές που κάναμε, αν και μπορεί να ήταν εντελώς λάθος, γιατί αισθανόμαστε καλά με αυτές. Για παράδειγμα, μπορεί να πιστεύετε ότι κάποιος είναι σπουδαίος πολιτικός και τον υποστηρίζετε φανατικά, ακόμα κι αν συχνά δεν βλέπετε τα λάθη του. Έτσι, υποβαθμίζετε τα τυχόν θετικά άλλων πολιτικών, χωρίς να αλλάξετε κόμμα ή υποψήφιο. Μπορούμε να  φτάσουμε ως τη σημείο να δικαιολογούμε υποσυνείδητα ότι λέει για να μην αισθανόμαστε άσχημα με τις επιλογές μας. Είναι γνωστό και ως σύνδρομο του αγοραστή της Στοκχόλμης.

6. Ομαδοποίηση της ψευδαίσθησης (Clustering illusion)

Βλέπετε συχνά μοτίβα σε τυχαία συμβάντα; Τότε μπορεί να υποφέρετε από ομαδοποίηση ψευδαίσθησης, που είναι ένας από τους κύριους λόγους που οι γιατροί παίρνουν μερικές φορές κακές αποφάσεις αφού βλέπουν πολλούς ασθενείς με την ίδια ασθένεια (πιστεύουν ότι τα συμπτώματα είναι παρόμοια και ακολουθούν ένα συγκεκριμένο μοτίβο, ενώ στην πραγματικότητα απέχουν πολύ από την αλήθεια).

7. Μεροληψία επιβεβαίωσης (Confirmation bias)

Μεροληψία επιβεβαίωσης σημαίνει ότι ακούμε μόνο πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις μας. Δηλαδή, έχουμε την τάση να δίνουμε έμφαση και να διαλέγουμε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τα πιστεύω μας, τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή προκαταλήψεις μας , ενώ υποσυνείδητα αγνοούμε όσες δεν τις επιβεβαιώνουν ή και τις αντικρούουν.  Αυτή η αναζήτηση μιας διαστρεβλωμένης πραγματικότητας μας κάνει να επιλέγουμε εφημερίδες, blog και sites φίλιες προς τις επιλογές σας και να αγνοείτε τα υπόλοιπα.

8. Μεροληψία συντηρητισμού (Conservatism bias)

Μερικές φορές τείνουμε να εμμένουμε σε προηγούμενα δεδομένα και συνήθειες και να κάνουμε πράγματα που πάντα κάναμε. Αν πιστεύαμε ότι το κάπνισμα δεν βλάφτει και τόσο, αργούμε να αποδεχτούμε το λάθος μας.

9. Μεροληψία πληροφοριών (Information bias)

Η υπερφόρτωση πληροφοριών είναι μία πραγματικότητα στις μέρες μας και μερικές φορές αναζητούμε περισσότερες πληροφορίες για ένα θέμα, αν και στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται να το κάνουμε. Πολλές πληροφορίες βλάπτουν τότε τη δυνατότητα λήψης των αποφάσεών μας.

10. Επίδραση στρουθοκαμήλου (Ostrich effect)

Στην στρουθοκάμηλο της αρέσει να κρύβει το κεφάλι της στην άμμο εάν φοβάται ή δεν της αρέσει κάτι. Εμείς, οι άνθρωποι, τείνουμε να ενεργούμε με τον ίδιο τρόπο κατά τη λήψη των αποφάσεων. Αλλά αγνοώντας αρνητικές ή επικίνδυνες πληροφορίες δεν θα μας οδηγήσει πουθενά μιας και θα πρέπει να ληφθεί κάποια απόφαση .

11. Μεροληψία αποτελεσμάτων (Outcome bias)

Πολλοί άνθρωποι βασίζουν τις αποφάσεις τους σε προηγούμενα αποτελέσματα. Αλλά μόνο και μόνο επειδή ένας ασθενής επέζησε από την Covid χωρίς να του δοθεί κανένα αντιβιοτικό, δεν σημαίνει ότι η παράβλεψη των φαρμάκων ή εμβολίων ήταν μια έξυπνη απόφαση.

12. Υπέρμετρη αυτοπεποίθηση (Overconfidence)

Μερικοί άνθρωποι θέλουν να αναλαμβάνουν μεγάλους κινδύνους στην καθημερινή τους ζωή καθώς είναι υπερβολικά σίγουροι για τις ικανότητές τους. Διάσημοι γιατροί ή επιστήμονες τείνουν να υποφέρουν από υπερβολική εμπιστοσύνη πολύ περισσότερο από τους φυσιολογικούς ανθρώπους, καθώς είναι πεπεισμένοι ότι είναι πάντα σωστοί. Ωστόσο, είναι δυνατόν να τους κτυπήσει μία καταστροφή όταν είναι πολύ σίγουροι για κάτι, όταν είναι πια αργά για να αντιδράσουν.

13. Φαινόμενο εικονικού φαρμάκου (Placebo effect)

Το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου είναι γνωστό στην ιατρική και αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι πιστεύουν ότι λαμβάνοντας ένα ψεύτικο χάπι χωρίς δραστικό συστατικό, θα βιώσουν τα ίδια αποτελέσματα με τους ασθενείς που έλαβαν το πραγματικό φάρμακο με το δραστικό συστατικό. Στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αυτή η προκατάληψη σημαίνει ότι περιμένουμε να έχουμε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, πιστεύοντας απλώς ότι κάτι που κάναμε θα είχε το αποτέλεσμα που θα θέλαμε.

14. Υπεργενίκευση (Overgeneralization)

Από τις συχνότερες μεροληψίες είναι η τάση να προκύπτει χωρίς στοιχειοθέτηση ένα γενικό συμπέρασμα μετά από θεώρηση ενός μεμονωμένου γεγονότος ή να χαρακτηρίζεται μια ολόκληρη ομάδα ατόμων από πράξεις ενός μικρού τμήματος της ομάδας αυτής. Πχ «Οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες» «όλοι οι πολιτικοί είναι λαμόγια».

15. Μεροληψία πρόσφατης ανακάλυψης (Recency bias)

Μερικές φορές τείνουμε να εκτιμούμε τις νέες πληροφορίες περισσότερο από τις παλιές πληροφορίες. Στην έρευνα αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι γιατροί ενδέχεται να σταματήσουν να χρησιμοποιούν ασπιρίνη για τη θεραπεία του πυρετού και να αρχίσουν να χρησιμοποιούν Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (αγνοώντας το γεγονός ότι η ασπιρίνη στην πραγματικότητα προκαλεί λιγότερη βλάβη στο έντερο από τα ΜΣΑΦ).

16. Προκατάληψη για άτομα εκτός ομάδας (Outgroup Bias)

Γενικά, απορρίπτουμε ή υποτιμούμε τα πιστεύω ανθρώπων που δεν ανήκουν στην ποδοσφαιρική ομάδα/κόμμα μας, πόσο μάλλον όταν οι πεποιθήσεις τους διαφέρουν αισθητά από τις δικές μας. Είναι δηλαδή η ψυχολογική τάση να έχουμε μία δυσαρέσκεια για άλλους ανθρώπους που βρίσκονται εκτός της δικής μας ομάδας ή πολιτικής ταυτότητας μας.

17. Επιλεκτική αντίληψη (Selective perception)

Τείνουμε να αφήνουμε τις προσδοκίες μας να επηρεάσουν τον τρόπο αντίληψής μας για τον κόσμο. Ένας απαισιόδοξος θα περιμένει πάντα το χειρότερο, ενώ ένας αισιόδοξος συνήθως περιμένει το καλύτερο.

18. Στερεότυπα (Stereotyping)

Μερικές φορές τείνουμε να περιμένουμε ότι κάποια προϊόντα ή φάρμακα έχουν συγκεκριμένες ιδιότητες, χωρίς να έχουν στην πραγματικότητα καμία τέτοια πληροφορία υποστήριξης. Τέτοιες προσδοκίες είναι καλές για να αναγνωρίσουμε τα προϊόντα ως χρήσιμα ή άχρηστα, αλλά δεν πρέπει να κάνουμε κατάχρηση ή υπερβολική χρήση αυτής της στρατηγικής. Επίσης, το να περιμένεις ένας άνθρωπος να έχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά απλώς και μόνο επειδή έχει κάποια χαρακτηριστικά. Ακόμη κι η υπόθεση πως τα στερεότυπα περιγράφουν όλες τις περιπτώσεις και δεν υπάρχουν εξαιρέσεις εκτός από λάθος είναι κι ανήθικο.

19. Μεροληψία επιβίωσης (Survivorship bias)

Μερικές φορές κρίνουμε μια κατάσταση καθώς λαμβάνουμε αποφάσεις μόνο βάσει παραδειγμάτων που διατίθενται σε εμάς. Για παράδειγμα, μπορείτε να αγοράσετε ένα βιβλίο, το οποίο θα σας διδάξει πώς να κερδίσετε ένα εκατομμύριο δολάρια το χρόνο πουλώντας προϊόντα στο Amazon, αλλά όταν αγοράσετε πραγματικά το βιβλίο και ακολουθείτε τις οδηγίες θα μάθετε ότι το να γίνετε πλούσιοι δεν είναι τόσο εύκολο, γιατί δεν είχατε όλες τις πληροφορίες πριν από την αγορά του βιβλίου (π.χ. ότι πολλοί στην πραγματικότητα αγόρασαν το βιβλίο και δεν κατάφεραν να κερδίσουν δεκάρα).

20. Η προκατάληψη της οικογένειας.

Όλοι μας έχουμε την προδιάθεση να πιστεύουμε αυτόματα τις πληροφορίες που μας παρέχουν μέλη της οικογένειάς μας και στενοί φίλοι. Από τότε που γεννιόμαστε, ο εγκέφαλός μας βασίζεται σε αυτά τα άτομα, γι’ αυτό και τείνουμε να αποδεχόμαστε τον κόσμο χωρίς να ελέγχουμε τα γεγονότα.

21. Μαύρο ή άσπρο (Black or white)

Βλέποντας μόνο δύο ακραίες και αντίθετες δυνατότητες, ενώ αγνοείτε όλες τις άλλες εξίσου πιθανές δυνατότητες που βρίσκονται ανάμεσα τους. Επίσης είναι γνωστό ως ψεύτικο δίλημμα (false dilemma), αυτή η τακτική φαίνεται να είναι η αγαπημένη των δημαγωγών, επειδή δείχνει ψευδώς λογική και ωθεί τους ανθρώπους να επιλέξουν την πρόταση των δημαγωγών μεταξύ των δύο που παρουσιάζονται, αγνοώντας το γεγονός ότι σε πολλά πράγματα μπορεί να υπάρχουν και εναλλακτικές λύσεις.