Ο John Kenneth Galbraith του Χάρβαρντ είχε πει το εξής: “Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων που προβλέπουν το μέλλον, αυτοί που δεν ξέρουν τίποτα και αυτοί που αγνοούν ότι δεν ξέρουν τίποτα”
Καθημερινά, οι ειδικοί μας βομβαρδίζουν με προβλέψεις, για πολλά και διαφορετικά θέματα. Στη συνέχεια ήρθε ο Philip Tetlock. Σε διάστημα δέκα ετών, αξιολόγησε 28.361 προβλέψεις από 284 αυτοδιορισμένους επαγγελματίες.
Το αποτέλεσμα: όσον αφορά την ακρίβεια, οι εμπειρογνώμονες απέδωσαν οριακά μόνο καλύτερα από μια τυχαία γεννήτρια πρόβλεψης. Κατά ειρωνικό τρόπο, τα αγαπημένα μέσα ενημέρωσης ήταν τα μέσα με τις χαμηλότερες επιτυχίες πρόγνωσης. Και από αυτούς οι χειρότεροι ήταν οι προφήτες του χαμού και της διάλυσης των πάντων. Παραδείγματα των εξωφρενικών προβλέψεών τους περιελάμβαναν την κατάρρευση της Ελλάδας, του Καναδά, της Νιγηρίας, της Κίνας, της Ινδίας, της Ινδονησίας, της Νότιας Αφρικής, του Βελγίου και της ΕΕ. Και καμία από αυτές τις χώρες δεν έχει καταρρεύσει.
Γιατί τέτοιο πλήθος προβλέψεων; Είναι μάλλον απλό. Επειδή οι ειδικοί δεν έχουν αρνητικές συνέπειες σε αυτά που λένε. Δεν χάνουν ούτε χρήμα αλλά ούτε και τη φήμη τους, όταν οι προβλέψεις τους πέσουν έξω. Αντίθετα μάλιστα, εάν οι προβλέψεις τους αυτές αποδειχτούν σωστές, τραβούν την προσοχή, γίνονται περιζήτητοι σύμβουλοι και αποκτούν πολλές φορές δημοσιότητα.
Αυτό το σενάριο win-win τους δίνει κίνητρα να αναδείξουν όσες προφητείες μπορούν να κάνουν.
Πράγματι, όσο περισσότερες προβλέψεις δημιουργούν, τόσο περισσότερες θα είναι τυχαία σωστές. Στην ιδανική περίπτωση, θα πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος «ταμείου πρόβλεψης» – ας πούμε € 1.000 ανά πρόβλεψη. Εάν η πρόβλεψη είναι σωστή, ο ειδικός παίρνει τα χρήματά του πίσω με τόκο. Αν κάνει λάθος, τα χρήματα πηγαίνουν σε φιλανθρωπικό σκοπό.
Τι είναι λοιπόν προβλέψιμο και τι όχι;
Μερικά πράγματα είναι αρκετά απλά. Όσο πιο περίπλοκο είναι ένα σύστημα και όσο μεγαλύτερο είναι το χρονικό πλαίσιο που βάζουμε, τόσο πιο θολή θα είναι η άποψη του μέλλοντος. Η υπερθέρμανση του πλανήτη, οι τιμές του πετρελαίου ή οι συναλλαγματικές ισοτιμίες είναι σχεδόν αδύνατο να προβλεφθούν με ακρίβεια. Οι εφευρέσεις δεν είναι καθόλου προβλέψιμες γιατί αν γνωρίζαμε ποια τεχνολογία θα εφεύρουμε στο μέλλον θα την είχαμε ήδη εφεύρει.
Να είστε λοιπόν κριτικοί όταν συναντάτε προβλέψεις
Κάθε φορά που ακούω μία, φροντίζω να χαμογελάω, ανεξάρτητα από το πόσο ζοφερό είναι. Στη συνέχεια, κάνω στον εαυτό μου δύο ερωτήσεις.
Πρώτον , τι κίνητρο έχει ο ειδικός; Εάν είναι υπάλληλος, θα μπορούσε να χάσει τη δουλειά του αν κάνει πάντα λάθος; Ή είναι ένας αυτοδιορισμένος γκουρού που κερδίζει τα προς το ζην μέσω βιβλίων και διαλέξεων; Ο τελευταίος τύπος προγνώστη βασίζεται στην προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, οπότε, είναι αναμενόμενο, οι προφητείες του τείνουν να είναι συγκλονιστικές.
Δεύτερον , πόσο καλό είναι το ποσοστό επιτυχίας του; Πόσες προβλέψεις έχει κάνει τα τελευταία πέντε χρόνια; Από αυτά, πόσοι είχαν δίκιο και πόσοι όχι; Αυτές οι πληροφορίες είναι ζωτικές αλλά συχνά δεν αναφέρονται. Παρακαλώ τα μέσα ενημέρωσης: μην δημοσιεύετε άλλες προβλέψεις χωρίς να δώσετε το ιστορικό του ειδικού.
Τελικά, μόνο η κριτική σκέψη και η επιφυλακτική στάση απέναντι στις προβλέψεις, φαντάζει αρκετά σοφή. Ένα χαμόγελο ίσως αρκεί μόλις τα διαβάζουμε ή τα ακούμε.
Πηγή: Η τέχνη της καθαρής σκέψης από τον Rolf Dobelli
