Στο βιβλίο “Η ιδιοφυΐα είναι μέσα μας (Τhe Genius in all of us)”, ο Αμερικανός γενετιστής David Shenk, υποστηρίζει πως η ευφυΐα θέλει την εξάσκησή της. Και ότι υπάρχουν έξι παράγοντες που θεωρούνται ως «συνταγή της ευφυΐας», καθώς ενισχύουν τη νοημοσύνη και οξύνουν τον νου.
Μέχρι τώρα πιστεύαμε ότι οι μεγαλοφυΐες γεννιούνται, δεν γίνονται, και ότι το ταλέντο είναι χάρισμα εκ φύσεως που δεν διδάσκεται, γιατί είναι συνυφασμένο με τα γονίδιά μας.
Ο David Shenk όμως τα ανατρέπει όλα αυτά, υποστηρίζοντας πως η μετριότητα δεν αποτελεί αμετάκλητη καταδίκη. Ο γνωστός γενετιστής ισχυρίζεται ότι, ελέγχοντας τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, μπορούμε να ξεπεράσουμε τα όρια που πιστεύουμε ότι μας έχει θέσει η φύση.
Όσοι λοιπόν πιστεύουν ότι οι ιδιοφυΐες γεννιούνται και δεν γίνονται, πρέπει να το ξανασκεφτούν.
Από πού προέρχονται όμως οι αθλητικές ή καλλιτεχνικές ικανότητες;
Με φράσεις όπως “χαρισματικός μουσικός”, “φυσικός αθλητής” και “έμφυτη ευφυΐα”, έχουμε υποθέσει εδώ και καιρό ότι το ταλέντο είναι ένα γενετικό πράγμα που κάποιοι από εμάς έχουν και άλλοι όχι.
Αλλά η νέα επιστήμη προτείνει ότι η πηγή των ικανοτήτων είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα και αυτοσχεδιαστική. Αποδεικνύεται ότι όλα όσα είμαστε στη ζωή, είναι μια αναπτυξιακή διαδικασία και αυτό περιλαμβάνει και ό,τι παίρνουμε από τα γονίδιά μας.
Πριν από έναν αιώνα, οι γενετιστές έβλεπαν τα γονίδια ως ηθοποιούς ρομπότ, που έλεγαν πάντα τις ίδιες γραμμές με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, και μεγάλο μέρος του κοινού εξακολουθεί να είναι κολλημένο με αυτήν την παλιά ιδέα. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν δει μια δραματική αναβάθμιση στην κατανόησή τους για την κληρονομικότητα.
Τώρα γνωρίζουν ότι τα γονίδια αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους, ενεργοποιούμενα και απενεργοποιούμενα ανάλογα συνεχώς. Στην πραγματικότητα, τα ίδια γονίδια έχουν διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με το περιβάλλον που αλληλεπιδρούν.
«Δεν υπάρχουν γενετικοί παράγοντες που να μπορούν να μελετηθούν ανεξάρτητα από το περιβάλλον», λέει ο Michael Meaney, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο McGill στον Καναδά.
“Και δεν υπάρχουν περιβαλλοντικοί παράγοντες που να λειτουργούν ανεξάρτητα από το γονιδίωμα. Ένα χαρακτηριστικό προκύπτει μόνο από την αλληλεπίδραση γονιδίου και περιβάλλοντος.”
Αυτό σημαίνει ότι τα πάντα για εμάς – οι προσωπικότητες μας, η ευφυΐα μας, οι ικανότητές μας – καθορίζονται στην πραγματικότητα από τη ζωή που κάνουμε. Η ίδια η έννοια του «έμφυτου» δεν είναι πλέον κυρίαρχο.
Ο Robert Siegler, καθηγητής Γνωστικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon και ειδικευμένος στην εκπαίδευση των παιδιών, μας λέει πως τα γονίδια με τα οποία γεννιέται κανείς παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο, όμως εξίσου σημαντικό είναι να δουλέψει κανείς σκληρά.
Ο Siegler λέει χαρακτηριστικά: «Τα παιδιά της μεσαίας τάξης, πριν ξεκινήσουν το Νηπιαγωγείο, προηγούνται σε πολλές, διαφορετικές μορφές γνώσεων από τα παιδιά φτωχών οικογενειών, γιατί οι γονείς τους τους αφιερώνουν περισσότερο χρόνο. Μιλούν περισσότερο στα παιδιά τους, χρησιμοποιούν ευρύτερο λεξιλόγιο, τους διαβάζουν περισσότερα βιβλία πριν πέσουν για ύπνο, συζητούν μαζί τους θέματα που σχετίζονται με αριθμούς συχνότερα, παίζουν επιτραπέζια παιχνίδια που τα βοηθούν να κατανοήσουν τους αριθμούς».
Επίσης, ο Siegler μάς λέει πως οι μαθηματικές γνώσεις είναι δείκτης της εξυπνάδας του παιδιού. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι το πόσο καλά Μαθηματικά ξέρει ένα παιδί, όταν ξεκινά το Νηπιαγωγείο -στα 5 του χρόνια-, αποτελεί πρόβλεψη για τις επιδόσεις του κατά την επόμενη οκταετία. Ακόμη και τα πιο απλά, κλασικά παιχνίδια, όπως το «φιδάκι», που περιλαμβάνουν αριθμούς, είναι πολύ βοηθητικά για τα παιδιά, όπως επίσης κάθε επιτραπέζιο.
Πέρα όμως από τις ειδικές συνθήκες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, υπάρχουν και έξι γενικοί παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν «συνταγή της ευφυΐας», καθώς ενισχύουν τη νοημοσύνη και οξύνουν τον νου.
1. Η μουσική. Η επιστήμη έχει αποφανθεί ότι τα παιδιά πρέπει να εισάγονται εξ απαλών ονύχων στον κόσμο των ήχων. Τα μαθήματα μουσικής είναι ένας πολύ ευχάριστος τρόπος για να εξασκήσει σωστά ένα παιδί τον εγκέφαλό του και, όπως φαίνεται, τα οργανωμένα μαθήματα όχι μόνο ενισχύουν τον δείκτη νοημοσύνης, αλλά συμβάλλουν και στη μετέπειτα ακαδημαϊκή απόδοση τού παιδιού. Ερευνα του Πανεπιστημίου του Τορόντο έδειξε ότι τα παιδιά που διδάσκονται μουσική έχουν πολύ ψηλότερο ΙQ στην ενήλικη ζωή τους.
2. Ο θηλασμός. Το μητρικό γάλα αποτελεί βασική τροφή του εγκεφάλου και η σημασία του είναι τεράστια σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής του μωρού. Δανοί ερευνητές ανακάλυψαν ότι ο θηλασμός κάνει τα μωρά όχι υγιέστερα, αλλά και πιο έξυπνα: μωρά που θήλασαν για εννέα μήνες είχαν υψηλότερο δείκτη νοημοσύνης.
3. Η σωστή διατροφή. Ως μηχανή, και μάλιστα η τελειότερη της φύσης, ο εγκέφαλος δεν μπορεί να λειτουργήσει σε πλήρη απόδοση χωρίς σωστά καύσιμα. Η υγιεινή διατροφή μπορεί να κάνει θαύματα για την πνευματική και διανοητική ανάπτυξη, ειδικά στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής που τα παιδιά χρειάζονται σίδηρο.
4. Η γυμναστική. Ερευνες του Πανεπιστημίου του Ιλινόις (ΗΠΑ) σε παιδιά δημοτικού δείχνουν ισχυρή σχέση ανάμεσα στις αθλητικές επιδόσεις και στην ακαδημαϊκή απόδοση. Διότι η συμμετοχή σε ομαδικά αθλήματα ενισχύει την αυτοπεποίθηση, το ομαδικό πνεύμα και τις ηγετικές ικανότητες.
5. Η περιέργεια είναι λέξη-«κλειδί». Οι ειδικοί λένε ότι γονείς που δείχνουν την περιέργειά τους για πράγματα, γεγονότα και καταστάσεις μαθαίνουν στα παιδιά τους να αναζητούν νέες ιδέες, δηλαδή τη γνώση και τη σημασία της. Το διάβασμα, δεν πρέπει να υποβαθμίζεται, και το παιδί πρέπει να εντρυφήσει από νωρίς στη μαγεία του.
6. Το παιχνίδι. Όλως παραδόξως, διαπιστώνεται ότι ακόμα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορούν να οξύνουν το πνεύμα, όχι βέβαια τα βίαια που κάνουν το παιδί μοναχικό και αφηρημένο, αλλά εκείνα που απαιτούν στρατηγική σκέψη, αναπτύσσουν οργανωτικές ικανότητες και ενισχύουν το ομαδικό πνεύμα και τη δημιουργικότητα. Ομοίως και τα εγκεφαλικά παιχνίδια, όπως το σκάκι, το sudoku, τα σταυρόλεξα, κτλ., αποτελούν μια πολύ καλή γυμναστική του εγκεφάλου, αφού ο παίκτης λύνει προβλήματα και παίρνει αποφάσεις.
