Ο στωικισμός, γεννήθηκε στο τέλος του 4ου αι. π.Χ. Η
φιλοσοφία του αποτελεί εξέλιξη των ιδεών των Κυνικών, των οποίων ιδρυτής υπήρξε
ο μαθητής του Σωκράτη,
Αντισθένης. Εκείνος εξέφρασε, ότι ενάρετος είναι ο άνθρωπος, ο οποίος ομοιάζει
στον Θεό και δεν έχει ανάγκη τα υλικά αγαθά. Ο Ζήνων ο Κιτιεύς, επηρεασμένος
από τη διδασκαλία των κυνικών φιλοσόφων, σχετικά με την αποχή από τα υλικά
αγαθά, ίδρυσε την νέα φιλοσοφική σχολή, στην Ποικίλη στοά και οι
μαθητές του ονομάστηκαν Στωικοί.
Η στωική
φιλοσοφία
Βάση της θεωρίας του στωικισμού αποτελεί η ηθική και η
πεποίθηση, ότι η ευτυχία του ανθρώπου εξαρτάται από τον ίδιο ζώντας σύμφωνα με
την φύση του, ωθούμενος προς τον ενάρετο βίο. Η Αρετή για τους Στωικούς
αποτελεί το μοναδικό αγαθό και μόνο από αυτήν εξαρτάται η ευημερία. Η αληθινή
ευτυχία είναι ελεύθερη από τα πάθη και το πνεύμα του ατόμου παραμένει
ήρεμο.
Κατά τους Στωικούς, όλα καθορίζονται από την
Ειμαρμένη, η ανθρώπινη φύση αποτελεί τμήμα της παγκόσμιας φύσης, η
οποία καθοδηγείται και κυβερνάται από τον συμπαντικό νόμο της Λογικής. Ο
άνθρωπος, ως έλλογο ον, συγγενεύει με τα ζώα αλλά και με τους Θεούς και
διαθέτει το αίσθημα της ηθικής. Οι Στωικοί δίδασκαν, ότι το να βλάπτει κάποιος
τους γύρω του για το ατομικό του συμφέρον, υπονομεύει την ίδια του την
φύση.
Ο στωικισμός χώρισε της φιλοσοφία του σε τρία μέρη:
λογική, φυσική και ηθική και διαιρέθηκε σε τρεις περιόδους. Στην αρχαία, τη
μέση και τη νεότερη Στοά. Στην πρώτη περίοδο ανήκουν οι Στωικοί: Ζήνων,
Χρύσιππος και Κλεάνθης. Στη δεύτερη, ο Παναίτιος και ο Ποσειδώνιος και στην
τρίτη, άρχισε να αναπτύσσεται ο στωικισμός στο ρωμαϊκό έδαφος, όπου
αναπτύχθηκαν οι θεωρίες του Σενέκα, του Επίκτητου και του αυτοκράτορα Μάρκου
Αυρήλιου.
Η Αρχαία
Περίοδος
Ο Ζήνων θεωρούσε, ότι στο σύμπαν επικρατεί απόλυτη
τάξη και έχει δομηθεί σύμφωνα με το σχέδιο του δημιουργικό νου. Οτιδήποτε
συμβαίνει στο σύμπαν έχει το λόγο του. Τα πάθη κατά το Ζήνωνα, οφείλονται σε
λανθασμένη κρίση και πρέπει να καταπολεμηθούν. Ως βασικά πάθη, θεωρούνται η
επιθυμία, η ηδονή, ο φόβος και η λύπη. Ενώ η φρόνηση αποτελεί την πηγή ,για
όλες τις αρετές. Σοφός είναι εκείνος που είναι απελευθερωμένος από τα
πάθη.
Ο Στωικός Χρύσιππος, συμπληρώνοντας τη φυσική θεωρία
του Ζήνωνα, δίδαξε, ότι το σύμπαν αναφλέγεται κατά περιόδους, για να
ξαναφτιαχτεί από την αρχή απαράλλαχτο, όπως ήταν πριν. Επιπλέον έλεγε, ότι η
ψυχή αποτελεί πύρινη ουσία, η οποία γεννιέται μέσα στο σώμα και πεθαίνει μαζί
του. Τέλος, σε αντίθεση με τη μοιρολατρική φυσική θεωρία του στωικισμού τόνιζε
ότι η βούληση του ανθρώπου είναι ελεύθερη και ότι αυτή επιτρέπει στο άτομο να
αναλάβει την ευθύνη για τις πράξεις του.
Μέση
περίοδος
Ο φιλόσοφος Παναίτιος δίδαξε ότι ο άνθρωπος, ως σώμα
και ψυχή, είναι ενιαία ουσία. Διαχώρισε τις λογικές από τις άλογες δυνάμεις της
ψυχής, δικαίωσε τα πάθη και αναγνώρισε το λογικό ως εκείνο που ρυθμίζει την
ισορροπία του πνεύματος. Αυτή η θέση οδήγησε στην αποδοχή της ελεύθερης
βούλησης και στην απόρριψη της αρχαιότερης διδασκαλίας του στωικισμού καθώς ο
Παναίτιος τόνιζε ότι την προαίρεσή μας δεν μπορεί να την αλλάξει ο Θεός και
ότι η μοίρα του ανθρώπου εξαρτιόταν από τις πράξεις του, σύμφωνα με τις
υπαγορεύσεις της ελεύθερης βούλησής του. Η ηθική του Παναίτιου, αφορά
υποχρεώσεις απέναντι στο θεό, στον εαυτό μας και στην κοινωνία.
Άλλος ένας οπαδός του στωικισμού ο Ποσειδώνιος,
θεωρούσε, ότι η ψυχή του ανθρώπου αποτελεί πύρινη πνοή με λογική δύναμη.
Επιπλέον επισήμαινε, ότι στην αρχή του πολιτισμού, η εξέλιξη και η πρόοδος του
ατόμου, οφείλεται όχι στην ανάγκη, αλλά στη λογική δύναμη που χαρακτηρίζει τον
άνθρωπο. Ο άνθρωπος, τονίζει, οφείλει και στη σκέψη και στην πράξη να
ακολουθεί το λόγο που υπάρχει μέσα του, γιατί μόνο έτσι η ζωή του είναι σύμφωνη
με τη φύση του. Για τον Ποσειδώνιο, η αρετή δεν είναι αρκετή για την απόλυτη
ευτυχία, αλλά η υγεία, η δύναμη και άλλα αντικειμενικά αγαθά είναι εξίσου
απαραίτητα.
Η Νεότερη
Στοά
Ο δούλος Επίκτητος, αποτέλεσε τον θεμελιωτή της ατομικής εσωτερικής ελευθερίας.
Υποστήριξε, ότι στο εσωτερικό του ανθρώπου υπάρχει ένας χώρος, στον οποίο η
υλική δύναμη και η επιρροή από τα εξωτερικά αγαθά δεν μπορούν να εισχωρήσουν.
Επιπλέον θεωρούσε, ότι αντιμετωπίζοντας με αδιαφορία τα πράγματα που δεν είναι
στην εξουσία μας, μπορούμε να λυτρωθούμε από τα πάθη.
Παρόμοια ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος,
έγραφε ότι έχοντας επίγνωση της συνεχόμενης μεταβολής των πραγμάτων γύρω μας,
οδηγούμαστε στην απαλλαγή του φόβου και στο να μην επιθυμούμε τίποτα το
εξωτερικό. Οδηγούμενοι με αυτόν τον τρόπο στην καλλιέργεια της εσωτερικής μας
ελευθερίας, η οποία συμφωνεί με τη λογική φύση μας.
Παρατηρούμε ότι οι απόψεις των Στωικών διέφεραν ανά
χρονικές περιόδους, ο κεντρικός άξονας όμως του Στωικισμού είναι η θεώρηση ότι:
η αρετή αποτελεί τον δρόµο που πρέπει ν’ ακολουθήσει κανείς για να εξασφαλίσει
στην ψυχική ηρεµία, γαλήνη, αταραξία, και να γίνει ευτυχισµένος.
Πηγές
που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
-
el.wikipedia.org
-
Edelstein Ludwig, «Ο Στωικός Σοφός», Θεσσαλονίκη, 2002
-
Brun J., «Ο Στωικισμός», Αθήνα, 1965
