Κάθε άνθρωπος αναγνωρίζεται ως προσωπικότητα από τους ψυχολόγους βάσει 5 κυρίαρχων χαρακτηριστικών που όλοι διαθέτουμε. Ποιά όμως είναι αυτά και πώς μπορούν να σε βοηθήσουν να βρεις τον εαυτό σου;
Όταν επισκέπτεσαι έναν ψυχολόγο για να του ανοίξεις την ψυχή σου, εκείνος σε σκανάρει βάσει κάποιου πίνακα χαρακτηριστικών για την προσωπικότητα που έχει στο μυαλό του, τον οποίο εσύ αγνοείς εντελώς. Για παράδειγμα τσεκάρει κουτάκια δίπλα από χαρακτηρισμούς, όπως «νευρωτικός», «αγχώδης», «αισιόδοξος», «εξωστρεφής», «ευσυνείδητος», «ανοικτός σε νέες εμπειρίες και συνεργασίες» κ.λπ.
Υπάρχει λοιπόν μια δομημένη περιγραφή της προσωπικότητας των ανθρώπων, που είναι γνωστή στην επιστημονική κοινότητα των ψυχολόγων ως Μεγάλη Πεντάδα – Big Five (Personality Traits). Έχει ενδιαφέρον ότι η Μεγάλη Πεντάδα δεν σχεδιάστηκε για να προτείνει κάποια θεραπευτική προσέγγιση.
Η Μεγάλη Πεντάδα των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας σχεδιάστηκε για να συμπεριλάβει τα χαρακτηριστικά εκείνα που οι άνθρωποι θεωρούν τα πιο σημαντικά για τη ζωή τους. Σε αυτό συνηγορούν και οι έρευνες που αποδεικνύουν ότι άνθρωποι από διαφορετικούς πολιτισμούς, με διαφορετικές γλώσσες, ερμηνεύουν την προσωπικότητα σύμφωνα με το μοντέλο των 5 αυτών παραγόντων.
Ο δημιουργός της, ο Αμερικανός καθηγητής Ψυχολογίας Lewis R. Goldberg, έφτιαξε αυτή την Πεντάδα τη δεκαετία του 1980, με βάση τις λέξεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να περιγράψουν τους χαρακτήρες τους. Αν και η κατάταξή του έχει περισσότερο ανθρωπολογική παρά ψυχοθεραπευτική αξία, συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας βάσης δεδομένων, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά από χρήσιμα ψυχολογικά τεστ προσωπικότητας.
Τα χαρακτηριστικά των 5 τύπων προσωπικότητας
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε 5 βασικούς τύπους, βάσει ενός κυρίαρχου συναισθηματικού χαρακτηριστικού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν συνυπάρχουν και άλλα χαρακτηριστικά, ούτε ότι όλοι τα έχουν στον ίδιο βαθμό. Ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός. Μερικές φορές, όμως, η κατηγοριοποίηση βοηθάει την επιστημονική μελέτη, που με τη σειρά της βοηθάει την κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο, βρέθηκε πρόσφατα ότι η προσωπικότητά μας μπορεί να σχετίζεται με προδιάθεση για την άνοια.
Ποια είναι λοιπόν η περίφημη Πεντάδα; Σε ποια από τις 5 κατηγορίες θα κατατάσσατε τη δική σας προσωπικότητα; Ή καλύτερα με άριστα το 10 πόσο θα βαθμολογούσατε τον εαυτό σας σε καθένα από τα παρακάτω χαρακτηριστικά;
- Νευρωτισμός
Προσδιορίζει την τάση των ατόμων προς την κατάθλιψη, τις ουτοπικές ιδέες, τις υψηλές προσδοκίες και τη δυσκολία στην προσαρμογή. Άτομα με υψηλά ποσοστά νευρωτισμού είναι συνήθως ανήσυχα, ανασφαλή, υποχόνδρια και αισθάνονται ανεπάρκεια. Αντίθετα, άτομα με χαμηλά ποσοστά σε αυτό το χαρακτηριστικό τείνουν να είναι πιο ήρεμα, χαλαρά, θαρραλέα, να αισθάνονται ικανοποίηση από τον εαυτό τους και να νιώθουν ασφαλή. Το χαρακτηριστικό αυτό αξιολογεί την προσαρμογή απέναντι στη συναισθηματική αστάθεια.
- Εξωστρέφεια
Άτομα που παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό εξωστρέφειας είναι κοινωνικά, ενεργητικά, ομιλητικά, αισιόδοξα, τρυφερά, εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους και αγαπούν το χιούμορ. Από την άλλη, άτομα που παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό εξωστρέφειας συνήθως είναι πιο συγκρατημένα, συνεσταλμένα, επιφυλακτικά, υποχωρητικά, ήσυχα και έχουν αυξημένη την αίσθηση του καθήκοντος. Το χαρακτηριστικό αυτό αξιολογεί τον βαθμό ενεργητικότητας και την ικανότητα για χαρά απέναντι στην υπερβολική αυτοσυγκράτηση.
- Πνευματική διαθεσιμότητα
Εκείνοι που έχουν υψηλό σκορ στην κατηγορία «πνευματική διαθεσιμότητα» συνήθως είναι περίεργοι, με πολλά ενδιαφέροντα, δημιουργικοί, εφευρετικοί και έχουν πρωτότυπη σκέψη. Αντίθετα, όσοι βρίσκονται στην αντίπερα όχθη είναι περισσότερο προσγειωμένοι, με περιορισμένα ενδιαφέροντα, συμβατικοί, χωρίς καλλιτεχνικά αισθητήρια και με δυσκολία στην αναλυτική σκέψη. Το χαρακτηριστικό αξιολογεί την επινοητικότητα και τη φυσική περιέργεια απέναντι στην επιφυλακτικότητα.
- Καλή προαίρεση – συνεργατικότητα
Το χαρακτηριστικό αυτό αναφέρεται στις σκέψεις, τα συναισθήματα και στις πράξεις. Άτομα που παρουσιάζουν υψηλή βαθμολογία στην καλή προαίρεση έχουν έντονη ενσυναίσθηση, είναι ευσπλαχνικά, καλόκαρδα, πρόθυμα, συγχωρητικά, εύπιστα και σαφή. Αντίθετα άτομα που παρουσιάζουν χαμηλή βαθμολογία σε αυτό το χαρακτηριστικό είναι συνήθως κυνικά, αγενή, καχύποπτα, άσπλαχνα, παρεμβατικά και εκδικητικά. Το χαρακτηριστικό αξιολογεί τη συμπόνια απέναντι στον ανταγωνισμό.
- Ευσυνειδησία
Οργανωμένα, εργατικά, πειθαρχημένα, σχολαστικά, φιλόδοξα, υπομονετικά και αξιόπιστα είναι τα άτομα με υψηλό βαθμό ευσυνειδησίας. Στον αντίποδα βρίσκονται εκείνοι που δεν έχουν στόχους, είναι απρόσεκτοι, άβουλοι, αναξιόπιστοι και τεμπελιάζουν. Το χαρακτηριστικό αξιολογεί τον βαθμό της οργάνωσης και της κινητοποίησης προς έναν στόχο σε αντίθεση με την οκνηρία και την απουσία κινήτρου.
Πόσο αξιόπιστη είναι;
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι διαθέτουμε από όλα τα χαρακτηριστικά. Η προσωπικότητα του καθενός δεν είναι κάτι μετρήσιμο ή αυστηρά ποσοτικό. Οι ποιότητες, όμως, σε έναν βαθμό προσδιορίζονται από τις ποσότητες. Και αυτό προσπαθεί να κάνει αυτή η κλίμακα: να καταστήσει μετρήσιμα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, ούτως ώστε να συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της προσωπικότητας και να βοηθήσει στη διαχείριση των όποιων προβλημάτων. Η κλίμακα αυτή αποτελεί ένα εργαλείο χρήσιμο περισσότερο στους ερευνητές, παρά στους ψυχοθεραπευτές, οι οποίοι στέκονται απέναντι στον θεραπευόμενο ως μοναδική και μεμονωμένη προσωπικότητα.
Επίσης,
- Η εξωστρέφεια είναι ένα από τα πιο αξιοπρόσεκτα και εμφανή χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και ένα από τα λίγα που οι ερευνητές συμφωνούν ότι παρέχει «συνεπείς και αξιόπιστες πληροφορίες»
Οι ειδικοί χωρίζουν κάθε ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας σε έξι επιπλέον πλευρές κάθε μια από τις οποίες αποτελεί ένα υποεπίπεδο του χαρακτηριστικού. Για την εξωστρέφεια αυτές οι πτυχές είναι : Ζεστασιά, κοινωνικότητα, αυτοπεποίθηση, ζωτικότητα, ενθουσιασμός και θετική ενέργεια.
Ο τυπικός εξωστρεφής είναι κοινωνικός, του αρέσουν τα πάρτυ, έχει πολλούς φίλους, χρειάζεται ανθρώπους για να μιλάει και δεν του αρέσει να διαβάζει ή να μελετά μόνος του. Είναι ενθουσιώδης, αρπάζει τις ευκαιρίες, ενεργεί με την παρόρμηση της στιγμής και γενικά είναι παρορμητικό άτομο. Είναι λάτρης της φάρσας, έχει πάντα μια έτοιμη απάντηση, είναι ανέμελος, χαλαρός, αισιόδοξος και του αρέσει η αλλαγή. Προτιμά να εξελίσσεται και να κάνει καινούργια πράγματα, τείνει να είναι επιθετικός και να χάνει εύκολα την ψυχραιμία του, γενικά δεν μπορει να ελέγξει εύκολα τα συναισθήματα του και δεν είναι πολύ αξιόπιστο άτομο.
Ο τυπικός εσωστρεφής είναι ένα ήσυχο άτομο, λάτρης των βιβλίων περισσότερο και όχι των ανθρώπων,επιφυλακτικός και απόμακρος στους μη στενούς του φίλους. Έχει την τάση να προγραμματίζει το μέλλον, σκέφτεται την κάθε του κίνηση και δεν του αρέσουν οι παρορμητικές κινήσεις. Δεν είναι ενθουσιώδης, αντιμετωπίζει τα πράγματα της καθημερινής ζωής με μεγάλη σοβαρότητα και θέλει έναν καλά οργανωμένο τρόπο ζωής. Κρατά τα συναισθήματα του υπό έλεγχο, σπάνια συμπεριφέρεται με επιθετικό τρόπο και δεν χάνει εύκολα την ψυχραιμία του. Είναι αξιόπιστος, κάπως απαισιόδοξος και δίνει μεγάλη σημασία στις ηθικές αξίες.
- Νεύρωση
Η νεύρωση και η εξωστρέφεια ως εξαιρετικά σημαντικές διαστάσεις και αποτελούν τον πυρήνα στις περιγραφές της προσωπικότητας. Όπως και η εξωστρέφεια, οι θεωρούν ότι η νεύρωση είναι κληρονομική και συνδέεται στενά με το βαθμό προδιάθεσης του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Περιγράφουν το χαρακτηριστικό ως:
[…] το υψηλά νευρωτικό άτομο έχει πολύ άγχος, ανησυχία, κυκλοθυμική διάθεση και συχνά κατάθλιψη. Κοιμάται άσχημα και υποφέρει από διάφορες ψυχοσωματικές διαταραχές. Είναι υπερβολικά συναισθηματικό άτομο, αντιδρά πολύ έντονα σε κάθε είδους ερέθισμα και δυσκολεύεται να συνέλθει μετά από κάποια έντονη συναισθηματικά εμπειρία. Οι ισχύρες συναισθηματικές αντιδράσεις του συγκρούονται με τη σωστη συμπεριφορά του κάνοντας τον να αντιδρά παράλογα και μερικές φορές με άκαμπτο τρόπο. αν το υψηλα νευρωτικό άτομο έπρεπε να περιγραφεί με μια λέξη θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι πεσιμιστής. Κύριο χαρακτηριστικό του είναι η ενασχόληση του με πραγματα που μπορεί να πάνε στραβά και ένα έντονο άγχος γύρω από αυτά τα πράγματα. Το σταθερό (μη νευρωτικό άτομο) από την άλλη μεριά ανταποκρίνεται συναισθηματικά με αργούς ρυθμούς και πιο αδύναμα και επανέρχεται εύκολα μετά από μια έντονη συναισθηματικά κατάσταση. Είναι γενικά ήρεμο άτομο, χαλαρό και ελέγχει τα συναισθηματά του.
Ερμηνεύοντας την νεύρωση οι υποστηρίζουν ότι σχετίζεται με την ψυχολογική ευημερία αναφερόμενοι στην προηγούμενη εργασία τους η οποία έδειξε ότι κάθε μια από τις έξι πτυχές της αρνητική επίδραση στη ζωή του ατόμου. Οι έξι πτυχές της νεύρωσης είναι: άγχος, επιθετικότητα, εχθρότητα, κατάθλιψη, αυτοσυνείδηση, παρορμητικότητα και τρωτότητα
- Ευσυνειδησία
Σύμφωνα με το μοντέλο των πέντε παραγόντων η ευσυνειδησία θεωρείται μια συνεχής διάσταση της προσωπικότητας παρά ένα απόλυτο χαρακτηριστικό του ατόμου. η ευσυνειδησία σχετίζεται με τον έλεγχο των παρορμήσεων αλλά δεν πρέπει να συγχέεται με τα προβλήματα ελέγχου που συνδέονται με άλλα χαρακτηριστικά όπως η υψηλή εξωστρέφεια ή η υψηλή νεύρωση.
Οι έξι πτυχές της ευσυνειδησίας είναι οι εξής: ικανότητα, οργάνωση, αίσθηση του καθήκοντος, κυνήγι επιτυχίας, αυτοπειθαρχία, περίσκεψη.
Η ευσυνειδησία σχετίζεται με το πώς χειριζόμαστε την εργασία μας. Ο ευσυνείδητος είναι αυτοπειθαρχημένος, αξιόπιστος, οργανωτικός και εργασιομανής. Βάζει στόχους τους οποίους ακολουθεί πιστα και τους ολοκληρώνει. Αντίθετα ο ασυνείδητος είναι αναποτελεσματικός, χαλαρός και απρόσεκτος. Δεν σχεδιάζει πράγματα και κυνηγά τους στόχους του με μια ευέλικτη προσέγγιση.
- Τερπνότητα
Η τερπνότητα εκφράζει την τάση να είναι κάποιος ευχάριστος και άνετος σε κοινωνικές καταστάσεις. Στη σύγχρονη ψυχολογία της προσωπικότητας,η τερπνότητα είναι μία από τις πέντε σημαντικότερες διαστάσεις της δομής της προσωπικότητας η οποία αντανακλά τις ατομικές διαφορές στη συνεργασία και την κοινωνική αρμονία. Οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται από υψηλή τερπνότητα δείχνούν κατανόηση, είναι διακριτικοί, φιλικοί,γενναιόδωροι, και χρήσιμοι. Έχουν επίσης μια αισιόδοξη άποψη για την ανθρώπινης φύσης. Έχουν την τάση να πιστεύουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι έντιμοι, αξιοπρεπείς και αξιόπιστοι.
Τα άτομα με χαμηλή τερπνότητα ενδιαφέρονται λιγότερο για το καλό των άλλων και δείχνουν λιγότερη ενσυναίσθηση. Ως εκ τούτου αυτά τα άτομα, είναι λιγότερο πιθανόν να βγουν από το πρόγραμμα τους για να βοηθήσουνε τους άλλους. Συχνά χαρακτηρίζονται από σκεπτικισμό σχετικά με τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων με αποτέλεσμα την καχυποψία και την εχθρότητα. Επίσης έχουν την τάση να ανταγωνίζονται παρά συνεργάζονται.
Τα υποχαρακτηριστικά που συνδέονται με την τερπνότητα είναι: εμπιστοσύνη, ευθύτητα, αλτρουισμός, σεμνότητα, υποχωρητικότητα και ιδεαλισμός.
- Άνοιγμα προς νέες εμπειρίες
Σύμφωνα με το μοντέλο προσωπικότητας «Big Five» ένα άτομο που είναι ανοικτό προς νέες εμπειρίες δέχεται νέες σκέψεις, ιδέες και αλλαγές, είναι δημιουργικό, διορατικό και περίεργο. Τα άτομα με αυτό το χαρακτηριστικό έχουν φιλελευθερες πολιτικές απόψεις, αγαπούν τις επαναστάσεις, απολαμβάνουν την πολυπλοκότητα των πραγμάτων και αναζητούν λύσεις. Σε αντίθεση,οι μη ανοικτοί σε νέες εμπειρίες τείνουν να είναι συμβατικοί και παραδοσιακοί στη συμπεριφoρά τους. Προτιμούν την ρουτίνα από τις νέες εμπειρίες και έχουν ένα στενό φάσμα ενδιαφερόντων. Όσον αφορά τις πολιτικές τους απόψεις είναι συντηρητικοί και μπορεί να υποστηρίζουν αυταρχικές και εθνοκεντρικές απόψεις.
Οι έξι πτυχές που απαρτίζουν αυτό το χαρακτηριστικό είναι: φαντασία, αισθητική, συναίσθημα, δράση, ιδέες, αξίες.
Αυτά τα 5 χαρακτηριστικά έχουν επανειλημμένα προκύψει μέσα από την εφαρμογή παραγοντικών αναλύσεων σε καταλόγους περιγραφικών επιθέτων που χρησιμοποιήθηκαν σε ερωτηματολόγια περιγραφής της Προσωπικότητας. Η βάση αυτών των παραγοντικών αναλύσεων είναι η Λεξικολογική Υπόθεση ότι οι πιο σχετικές ατομικές διαφορές κωδικοποιούνται στη γλώσσα και όσο πιο σημαντική είναι η διαφορά τόσο πιθανότερο είναι να εκφράζεται σαν μια μόνο λέξη. Κατά τα τελευταία 50 χρόνια το Big Five μοντέλο έχει γίνει πρότυπο στην ψυχολογία και πειράματα που έχουν χρησιμοποιήσει το Big Five έχουν δείξει ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν πολλές πτυχές της ατομικής συμπεριφοράς που σχετίζεται με την εργασία.
Για παράδειγμα, η επιτυχία των περισσότερων διαπροσωπικών εργασιών εξαρτάται από τις προσωπικότητες των συμμετεχόντων και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν τις ηγετικές ικανότητες,την γενική απόδοση στην εργασία , τη στάση απέναντι στις μηχανές,την ικανότητα πωλήσεων, την αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών και την ακαδημαϊκή επίδοση και το κίνητρο.
Εν συντομία οι 5 τύποι
Οι ευσυνείδητες προσωπικότητες. Ακολουθούν αυστηρά τους κανόνες της ηθικής ειδικά στην εργασία τους αλλά και στις κοινωνικές τους συναναστροφές και έχουν έντονη την ανάγκη να είναι δίκαιοι με τους άλλους. Συνηθίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για ένα πράγμα που τους αρέσει πολύ και να εστιάζουν τις προσπάθειές τους σε αυτό παρά σε πολλά και διαφορετικά πράγματα. Στα μάτια των ανθρώπων που δεν είναι τόσο ευσυνείδητοι, τα άτομα αυτά φαντάζουν εμμονικά και χαρακτηρίζονται συχνά ως ξεροκέφαλα.
Τα συμπονετικά άτομα. Είναι ιδιαίτερα φιλικά και ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ότι προσπαθούν να δημιουργούν θετικό και ευχάριστο κλίμα στις συναναστροφές τους. Η αξιοπιστία τους είναι ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό τους. Είναι ήρεμοι και αποφεύγουν τον ανταγωνισμό και τις αντιδικείες.
Οι εξωστρεφείς. Το βασικό τους πλεονέκτημα είναι η ευκολία στην επικοινωνία με τα άτομα που συναναστρέφονται και η διάθεση να διευρύνουν τον κοινωνικό τους κύκλο όλο και πιο πολύ. Μιλούν πολύ, είναι δραστήριοι και δεν αισθάνονται άσχημα όταν γίνονται το επίκεντρο του ενδιαφέροντος σε μια παρέα, το αντίθετο μάλιστα… Όσοι δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία συχνά κατηγορούν τα άτομα αυτά ως εγωκεντρικά που ζητούν απεγνωσμένα την προσοχή των άλλων
Οι «νευρωτικοί». Αντιδρούν πολύ αρνητικά σε απρόσμενες καταστάσεις ή δημιουργούν αρνητικά σενάρια στην καθημερινότητά τους, συχνά αγχώνονται πολύ, θυμώνουν εύκολα και ξεσπούν… Στα μάτια των άλλων φαίνονται άτομα ανασφαλή και ασταθή.
Οι εξερευνητές. Όσοι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία θέλουν συνεχώς να μαθαίνουν καινούργια πράγματα, είναι διαρκώς σε μια πνευματική αναζήτηση και επιδιώκουν πάντα να είναι δημιουργικοί στη ζωή τους. Αποφεύγουν την ρουτίνα και επιδιώκουν το πάθος σε κάθε τους μορφή. Πολλές φορές δεν είναι ρεαλιστές και χρειάζονται τη βοήθεια κάποιου για να τους επαναφέρει στην πραγματικότητα.
Οι Big Five διαστάσεις της προσωπικότητας ίσως τα συναντήσετε και ως (1) συναισθηματική σταθερότητα, (2) Εξωστρέφεια, (3) Διαφάνεια (Νόηση), (4) Τερπνότητα, και (5) ευσυνειδησία.
