Γιατί πολλοί άνθρωποι υπερασπίζονται σθεναρά τις απόψεις και τις πεποιθήσεις τους, ακόμη και παρά τις συντριπτικές αποδείξεις ότι οι ιδέες και οι απόψεις τους είναι εντελώς εσφαλμένες; Μια εξήγηση είναι το συνηθισμένο φαινόμενο της γνωστικής ασυμφωνίας .
Γιατί πολλοί άνθρωποι δεν αφήνουν τα τρέχοντα γεγονότα να αλλάξουν τις αγαπημένες τους πεποιθήσεις.
Η γνώση είναι η νοητική διαδικασία απόκτησης γνώσεων και κατανόησης μέσω της σκέψης, της λογικής, της ανάλυσης πληροφοριών και της εμπειρίας.
Στην ψυχολογία, η γνωστική ασυμφωνία είναι η ψυχική δυσφορία που βιώνει ένα άτομο που έχει ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες αντιφατικές πεποιθήσεις, ιδέες ή αξίες. Η δυσφορία προκαλείται από μια κατάσταση στην οποία η πεποίθηση ενός ατόμου έρχεται σε σύγκρουση με τα νέα στοιχεία που παρουσιάζονται σε αυτό το άτομο. Για να μειωθεί η ψυχολογική δυσφορία, το άτομο θα πρέπει να αλλάξει είτε γνώμη, είτε συμπεριφορά ώστε να λυθεί η ασυνέπεια ή η αντίφαση, αποκαθιστώντας έτσι την ψυχική ισορροπία και τη συναισθηματική αρμονία. Δηλαδή γνωστική συνεννόηση.
Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι μειώνουν συνεχώς τη γνωστική τους ασυμφωνία για να ευθυγραμμίσουν τις πεποιθήσεις τους με τις πράξεις τους, διατηρώντας έτσι την ψυχολογική συνέπεια και νιώθοντας λιγότερο ψυχικό στρες .
Αυτό το φαινόμενο, που περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Leon Festinger το 1957, εξηγεί γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι θα υπερασπίζονται, θα δικαιολογούν, θα κρίνουν σωστές και θα διατηρούν τις ιερές τους πεποιθήσεις ακόμα και όταν έρχονται αντιμέτωποι με αδιάψευστη απόδειξη ότι κάνουν λάθος.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι μειώνουν την ψυχική τους ένταση, όταν η συμπεριφορά τους και οι διαθέσιμες πληροφορίες τους συγκρούονται. Στην ψυχολογία αυτό, ονομάζεται «μείωση ασυμφωνίας». Ακολουθεί ένα παράδειγμα που περιλαμβάνει ένα άτομο που προσπαθεί να χάσει βάρος και να ακολουθήσει μια πιο υγιεινή διατροφή , αλλά τρώει μπισκότα που έμαθε ότι είναι γεμάτα τρανς λιπαρά, ζάχαρη και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες. Για να μειώσει την ασυμφωνία, το άτομο μπορεί:
- Να αλλάξει τη συμπεριφορά ή τις πεποιθήσεις του έτσι ώστε να είναι σύμφωνες με τις νέες πληροφορίες. Για παράδειγμα, «Θα σταματήσω να τρώω αυτά τα μπισκότα, γιατί είναι γεμάτα ανθυγιεινά λιπαρά και ζάχαρη και δεν θα με βοηθήσουν να χάσω βάρος».
- Να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά ή τις πεποιθήσεις του αλλάζοντας την αντικρουόμενη γνώση. Για παράδειγμα, «Μου επιτρέπεται να ξεφεύγω από τη διατροφή μου κάθε τόσο».
- Να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά ή τις πεποιθήσεις του προσθέτοντας μια νέα αλλαγή. Για παράδειγμα, «Θα πηγαίνω στο γυμναστήριο πιο συχνά για να ξεφορτωθώ τα μπισκότα».
- Να αγνοήσει ή να αρνηθεί πληροφορίες που έρχονται σε σύγκρουση με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις του. Για παράδειγμα, «Αυτά τα μπισκότα δεν είναι πραγματικά τόσο ανθυγιεινά, πλούσια σε ζάχαρη ή παχυντικά».
Η ουσία είναι ότι όταν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ των στάσεων μας και της συμπεριφοράς μας, τείνουμε να αλλάζουμε τις στάσεις μας για να τις κάνουμε συνεπείς με τη συμπεριφορά μας, αντί να αλλάζουμε τη συμπεριφορά μας για να την κάνουμε συνεπή με τις στάσεις μας.
Στην ιδανική περίπτωση, οι άνθρωποι θα ήταν λογικά όντα που προσαρμόζουν με συνέπεια τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές τους για να τις ευθυγραμμίσουν με τις νέες πληροφορίες που είναι ουσιαστικά αδιαμφισβήτητες. Αλλά αυτό δεν ισχύει. Πράγματι, υπάρχουν πολλοί που εξακολουθούν να υποστηρίζουν ότι η γη είναι επίπεδη ή μόνο 6.500 ετών, ότι τα εμβόλια αποτελούν κίνδυνο για την υγεία· ότι η εξέλιξη είναι ένα ψέμα. ή ότι η κλιματική αλλαγή είναι φάρσα.
Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να αλλάξουν την κοσμοθεωρία τους για να εξηγήσουν τις νέες πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με τις αγαπημένες τους πεποιθήσεις. Αντίθετα, μειώνουν την ασυμφωνία αιτιολογώντας την προοπτική τους και όχι αλλάζοντας γνώμη ή συμπεριφορά. Αν η επιστήμη λειτουργούσε όπως πολλοί άνθρωποι, θα ζούσαμε ακόμα σε σπηλιές και θα πεθαίναμε στα 40 μας. Αλλά τουλάχιστον η οικολογική υγεία του πλανήτη θα ήταν πολύ καλύτερη – ακόμα κι αν δεν ήταν των ανθρώπων.
Γιατί ο εμβολιασμός εκατομμυρίων ανθρώπων δεν αλλάζει γνώμη στους αρνητές
Σε 1,5 χρόνο χορηγήθηκαν δισ. δόσεις εμβολίων. Και ενώ ο κόσμος εμβολιάστηκε πια μαζικά και έχει αποδειχτεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι παρενέργειες είναι εξαιρετικά σπάνιες και αντιμετωπίσιμες, παρόλα αυτά, σε όλες τις χώρες υπάρχουν ακόμα αρνητές της ίδιας της πανδημίας αλλά φυσικά και του εμβολίου για το οποίο έχουν ακουστεί τα πάντα… Από 5G εκπομπές, ως αλλαγές στο ανθρώπινο DNA, ως επαφή με τον Αντίχριστο κι ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ανθρώπου νους!
Και αυτό γιατί οι αρνητές της πανδημίας και οι συνωμοσιολόγοι αντιστέκονται «παράλογα» και επίμονα σε ότι είναι «καινούργιο», «ξενόφερτο» και γενικότερα σε ό,τι δεν είναι στο πλαίσιο του ελέγχου τους.
Στην ψυχολογία αυτό εξηγείται ως εξής: Κατά τους συνωμοσιολόγους οτιδήποτε προέρχεται από ξένες άγνωστες πηγές, είναι ύποπτο και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως επικίνδυνο. Η αντίσταση στο εμβόλιο είναι στα ίδια πλαίσια με την άρνηση της πανδημίας, την άρνηση των κανόνων υγιεινής, της μάσκας, της κοινωνικής αποστασιοποίησης. Οι αρνητές επιμένουν πεισματικά στις απόψεις τους, γιατί αλλιώς δεν μπορούν να νοηματοδοτήσουν την ίδια τους την ύπαρξη και τις τοποθετήσεις τους. Αν αλλάξουν στάση, είναι σαν να ακυρώνουν τον εαυτό τους, σαν να παραδέχονται ότι έσφαλαν στην κρίση τους και έτσι καταρρέει όλο το οικοδόμημα τους.
Η άρνηση είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός άμυνας του “εγώ”, που έχει ως στόχο να μειώσει το άγχος και το φόβο. Η άρνηση μπορεί να μας προστατεύει ψυχολογικά, σε ένα βαθμό, για κάποιο διάστημα, αλλά σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη. Την άρνηση την χρησιμοποιούμε στην αρχή μιας στρεσογόνου κατάστασης για να δώσουμε χρόνο στον εαυτό μας να προσαρμοστούμε και να βρούμε μία λύση για τη διαχείριση του άγχους και του φόβου. Πολλοί αρνητές των μέτρων λειτουργούν με τον παραπάνω τρόπο. Κάποιοι άλλοι νοηματοδοτούν την καθημερινότητα τους μέσα από αυτή την άρνηση. Κάποιες φορές, οι τελευταίοι είναι και αυτοί που πιστεύουν και αναπτύσσουν θεωρίες συνωμοσίας.
Οι αντιδράσεις αυτές, βέβαια, εντείνονται όταν οι πληροφορίες για την πανδημία είναι πολλές και καταιγιστικές και ασφαλώς όταν είναι αντικρουόμενες. Οι άνθρωποι αντιμετωπίσαμε όλο αυτό το διάστημα την ασάφεια των πληροφοριών, τις αντικρουόμενες απόψεις, τις επιστημονικές αντιφάσεις. Όλα τα παραπάνω, όμως, ήταν αναπόφευκτο να συμβούν εφόσον οι επιστήμονες αποκτούν καθημερινά καινούργια γνώση για τον κορωνοϊό αποκρυπτογραφούν τη συμπεριφορά του και την δράση του στον ανθρώπινο οργανισμό.
Πως μπορούμε να χειριστούμε τους αρνητές των μέτρων της πανδημίας;
Θα πρέπει να εκθέσουμε στους ανθρώπους αυτούς με λογική σειρά τα δεδομένα, να εξηγήσουμε γιατί κατά τη γνώμη μας τηρούμε τα μέτρα, να μας δουν να τηρούμε τα μέτρα (πλύσιμο χεριών, μάσκες, κοινωνική απόσταση). Επίσης, είναι σημαντικό σε μια συζήτηση μαζί τους, να συνδέσουμε τα δεδομένα που έχουμε με τις ανάλογες αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και να τους δείξουμε ότι μπορούν να εμπιστευτούν αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης.
Να θυμάσαι λοιπόν: Σκέψου καλά, πράξε καλά, νιώσε καλά, να είσαι καλά!