* Γιατί οι άνθρωποι κρίνουμε αυστηρά τους άλλους για λάθη που κάνουμε και εμείς οι ίδιοι;

* Γιατί όμως δικαιολογούμε μόνο τον εαυτό μας;

* Γιατί εκτιμώνται υπερβολικά τα εσωτερικά χαρακτηριστικά των ενεργειών ενός άλλου προσώπου;

* Γιατί λέμε ότι η δική μας συμπεριφορά οφείλεται περισσότερο στις εξωτερικές συνθήκες και όχι στην προσωπικότητα μας;

Με αυτό ασχολείται η “απόδοση αιτιών”, που είναι η ψυχολογική διαδικασία με την οποία εντοπίζουμε την αιτία για διάφορες καταστάσεις.

Το θεμελιώδες σφάλμα στην απόδοση αιτιών (Fundamental Attribution Error), είναι η τάση να αποδίδουμε τις ευθύνες των άλλων στα έμφυτα χαρακτηριστικά τους ή/και στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τους, αγνοώντας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έδρασαν. Επίσης, αποδίδουμε τη δική μας συμπεριφορά περισσότερο στις εξωτερικές συνθήκες παρά στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας.

Με άλλα λόγια, “εγώ άργησα στο ραντεβού επειδή δεν χτύπησε το ξυπνητήρι, εσύ όμως άργησες επειδή δεν είσαι συνεπής”, ή “οι απόψεις σου είναι προκατειλημμένες, αλλά οι δικές μου είναι λογικές”.

Άλλο παράδειγμα: Όταν ένας οδηγός αποκόπτεται από έναν άλλον μέσα στην κυκλοφορία των αυτοκινήτων, ο πρώτος θα αποδώσει συνήθως την συμπεριφορά στην προσωπικότητα του δεύτερου. Θα σκεφτεί ότι είναι κακός οδηγός ή εγωιστής και αγενής. Αλλά σίγουρα η πρώτη σκέψη δεν θα είναι ότι του έτυχε κάτι πολύ σοβαρό και γι’ αυτό συμπεριφέρθηκε έτσι. Στην αντίθετη περίπτωση ο ίδιος άνθρωπος, όταν πρόκειται για τον εαυτό του, θα δικαιολογηθεί λέγοντας ότι επηρεάστηκε από περιστασιακά εξωτερικά αίτια. Έτσι το Θεμελιώδες Σφάλμα Απόδοσης Αιτιών εξηγεί γιατί συχνά κρίνουμε τους άλλους σκληρά. Αντίθετα, αφήνουμε τον εαυτό μας να ξεφύγει της κριτικής, εκλογικεύοντας την δική μας συμπεριφορά.

Το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης αιτιών είναι μια κλασική γνωστική μεροληψία, μια τάση των ανθρώπων που παρατηρείται σε πολλές καταστάσεις. Επιπλέον, οι άνθρωποι συχνά δεν συνειδητοποιούν την επίδραση αυτής της μεροληψίας, για τον ίδιο λόγο που υφίσταται η μεροληψία: εμείς ξέρουμε ποιες είναι οι δικές μας συνθήκες και προθέσεις σε κάθε περίσταση. Αντίθετα όμως οι προθέσεις και οι συνθήκες των άλλων δεν είναι γνωστές σε εμάς, επομένως τους κρίνουμε με βάση την έκδηλη συμπεριφορά τους, τα λεγόμενα επιφανειακά κριτήρια.

Είναι εύκολο να θεωρήσουμε ότι η συμπεριφορά μας προκαλείται από τα γεγονότα πχ από την κυκλοφορία στους δρόμους, ενώ η συμπεριφορά των άλλων προκαλείται από την προσωπικότητά τους. Και όταν οι άλλοι αργούν σε ένα ραντεβού, το αποδίδετε σε έλλειψη συνέπειας.

Το “θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης αιτιών” δείχνει ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να μέμφονται πρώτα τη συμπεριφορά των άλλων και να μην τους αναγνωρίζουν το ελαφρυντικό των συνθηκών που αντιμετώπισαν. Εν ολίγοις ενώ κατανοούμε και συγχωρούμε εύκολα τον εαυτό μας αναγνωρίζοντας τα ελαφρυντικά μας, δεν κάνουμε το ίδιο για τους άλλους.

ΠΗΓΗ: 50 Ψυχολογικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα, Christian Jarrett, εκδόσεις Κλειδάριθμος.