Η σχέση μεταξύ του μεγέθους του εγκεφάλου και της νοημοσύνης, τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και μεταξύ διαφορετικών ειδών, δεν έχει μέχρι τώρα καθοριστεί καλά. Οι άνθρωποι θέλουν να πιστεύουν ότι οι εξαιρετικές γνωστικές μας ικανότητες πρέπει να οφείλονται στο μέγεθος του εγκεφάλου μας ή τουλάχιστον ότι έχουμε τους μεγαλύτερους εγκεφάλους σε σχέση με το μέγεθος του σώματός μας.
Όπως όμως μας δείχνει η φύση, και οι δύο αυτές κοινές υποθέσεις είναι λανθασμένες. Οι φάλαινες και οι ελέφαντες έχουν πολύ μεγαλύτερους εγκεφάλους από τους ανθρώπους και έχουμε περίπου την ίδια αναλογία μάζας εγκεφάλου προς το σώμα με τα ποντίκια.
Δεδομένου ότι οι άνθρωποι δεν παραδέχονται την ήττα τους γιατί θα ήταν ενάντια στην ανθρώπινη φύση, οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει ένα τρίτο μέτρο για το μέγεθος του εγκεφάλου, αυτό που ονομάζεται πηλίκο εγκεφαλοποίησης. Το οποίο είναι η αναλογία της πραγματικής εγκεφαλικής μάζας σε σχέση με την προβλεπόμενη εγκεφαλική μάζα για το μέγεθος ενός ζώου (με βάση την υπόθεση ότι τα μεγαλύτερα ζώα απαιτούν ελαφρώς λιγότερη εγκεφαλική ύλη σε σχέση με το μέγεθός τους σε σύγκριση με τα πολύ μικρά ζώα). Με αυτή τη μέτρηση, τουλάχιστον, οι άνθρωποι βγαίνουν στην κορυφή, με ένα EQ (συναισθηματική νοημοσύνη) 7,5 να ξεπερνά κατά πολύ το 5,3 του δελφινιού και το πενιχρό 0,5 του ποντικιού.
Εντάξει όλα αυτά, αλλά παρά την αβέβαιη σχέση μεταξύ του μεγέθους του εγκεφάλου και των γνωστικών ικανοτήτων μεταξύ διαφορετικών ειδών, μπορεί το μέγεθος του εγκεφάλου να προβλέψει κάτι για τη νοημοσύνη μεταξύ των ανθρώπων; Το να έχεις έναν γιγαντιαίο εγκέφαλο σημαίνει ότι είσαι πιο έξυπνος, όπως θα ήθελαν να μας κάνουν να πιστέψουμε μερικοί;
Ορισμένες μελέτες ισχυρίζονται ότι η απάντηση είναι ναι.
Η εμφάνιση της απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (MRI) κατέστησε δυνατή τη σύγκριση των μεγεθών του εγκεφάλου των ανθρώπων και τη σχέση με τη νοημοσύνη. Έτσι, αρκετοί ερευνητές προσπάθησαν με ανυπομονησία να συσχετίσουν τον όγκο του εγκεφάλου με το IQ.
Πριν από 20 χρόνια, μια μετα-ανάλυση που εξέτασε τα αποτελέσματα από 26 απεικονιστικές μελέτες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συσχέτιση μεταξύ του IQ και του όγκου του εγκεφάλου είναι σταθερά στο εύρος 0,3-0,4. Πιο πρόσφατα, μια μελέτη συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος που περιελάμβανε 20.000 άτομα αναφέρθηκε ευρέως από τα μέσα ενημέρωσης ότι ανακάλυψε ένα «γονίδιο του IQ». Σύμφωνα με τα αποτελέσματά τους, ορισμένες παραλλαγές στο γονίδιο HMGA2, το οποίο κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη που βοηθά στη ρύθμιση της μεταγραφής του DNA και της κυτταρικής ανάπτυξης, συσχετίζονται με αυξημένο ενδοκρανιακό όγκο καθώς και με ενισχυμένο IQ.
Δεν είναι όμως εντελώς σωστοί αυτοί οι υπολογισμοί. Σαφώς, υπάρχουν περισσότερα στη νοημοσύνη από το μέγεθος του εγκεφάλου, πχ μία κλασική ιδιοφυΐα όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε εγκέφαλο μέσου μεγέθους!
Είναι σημαντικό να σκεφτούμε ότι οι μελέτες που αναφέρθηκαν παραπάνω δείχνουν μόνο μια συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους του εγκεφάλου και της βαθμολογίας IQ ενός ατόμου. Αν και το IQ είναι ιστορικά το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο μέτρο νοημοσύνης, σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσωπεύει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης νοημοσύνης, ούτε είναι μια εντελώς συνεπής ανάγνωση της γνωστικής ικανότητας μεταξύ των ατόμων.
Επιπλέον, μια πιο προσεκτική ματιά στα αποτελέσματα της μελέτης γονιδιακής συσχέτισης αποκαλύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος της σχέσης που βρήκαν οι συγγραφείς μεταξύ των παραλλαγών του γονιδίου HMGA2 και του μεγέθους των κρανίων θα μπορούσε να εξηγηθεί από το γεγονός ότι το γονίδιο συσχετίζεται επίσης με το ανθρώπινο ύψος. Οι μελέτες συσχέτισης έχουν δημιουργήσει μόνο μια ασθενή ως μέτρια γραμμική σχέση μεταξύ του μεγέθους του εγκεφάλου και της νοημοσύνης, κάτι που δείχνει ότι δεν διασφαλίζεται πως η νοημοσύνη εξαρτάται από το μέγεθος του εγκεφάλου, γιατί η ανθρώπινη γνωστική ικανότητα είναι πολύ σύνθετη.
Ευτυχώς, υπάρχουν πολλά περισσότερα σε έναν εγκέφαλο όταν τον κοιτάζετε κάτω από ένα μικροσκόπιο και οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες πιστεύουν τώρα ότι η πολυπλοκότητα της κυτταρικής και μοριακής οργάνωσης των νευρικών συνδέσεων, ή συνάψεων, είναι αυτό που καθορίζει πραγματικά την υπολογιστική ικανότητα ενός εγκεφάλου. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από ευρήματα ότι η νοημοσύνη συσχετίζεται περισσότερο με τον όγκο του μετωπιαίου λοβού και τον όγκο της φαιάς ουσίας, η οποία είναι πυκνή στα νευρικά κυτταρικά σώματα και τις συνάψεις, παρά με το καθαρό μέγεθος του εγκεφάλου.
Άλλες έρευνες που συγκρίνουν πρωτεΐνες σε συνάψεις μεταξύ διαφορετικών ειδών δείχνουν ότι αυτό που συνθέτει τις συνάψεις σε μοριακό επίπεδο είχε τεράστιο αντίκτυπο στη νοημοσύνη σε όλη την εξελικτική ιστορία. Έτσι, αν και το να έχετε έναν μεγάλο εγκέφαλο είναι κάπως πρώιμο να ισχυριστούμε ότι έχετε μεγάλη νοημοσύνη, η τελευταία πιθανότατα εξαρτάται πολύ περισσότερο από το πόσο αποτελεσματικά τα διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου σας επικοινωνούν μεταξύ τους.