Αν και στις μέρες μας δύσκολα κάποιος παραδέχεται πως είναι προληπτικός καλού κακού χτυπάμε ξύλο για να μην προκαλέσουμε την τύχη μας και όλο και κάποιο γούρι έχουμε για συμπαράσταση.

Μήπως τελικά όλοι μας είμαστε λίγο παραπάνω προληπτικοί από ότι δηλώνουμε;· Και αν ναι; για ποιους λογούς;

H Τρίτη και 13, ημέρα αποφυγής, η μαύρη γάτα κακό σημάδι, το πέρασμα κάτω από σκάλα αιτία ατυχίας, το σπάσιμο ενός καθρέφτη «καταδίκη» σε εφτά χρόνια γρουσουζιά… Σκέψεις και νοοτροπίες, που χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, συχνά αποτελούν μέρος της καθημερινής μας συμπεριφοράς. Και αυτά είναι μερικά ενδεικτικά παραδείγματα προλήψεων ή της αποκαλούμενης μαγικής σκέψης.

Όμως, στην προσπάθεια να κατανοήσουμε το πώς προκύπτουν οι προλήψεις και με ποιο τρόπο επηρεάζουν την καθημερινότητα μας, πρέπει πρώτα να καταλάβουμε για τι ακριβώς μιλάμε. Έτσι λοιπόν, πρόληψη ή δεισιδαιμονία είναι η πίστη ή η αντίληψη που με ανορθολογικό τρόπο αποδίδει σε τυχαία γεγονότα, σε πράξεις ή αντικείμενα, υπερφυσικές ιδιότητες, που δήθεν μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά ή θετικά την πορεία και την τύχη μας.

Αυτό πρακτικά προϋποθέτει μια τελετουργία. Δηλαδή, το να θεωρούμε ότι η επανάληψη μιας πράξης, η χρήση ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή η ακολουθία μιας σειράς πράξεων, μπορεί να καθορίσει την έκβαση κάποιου στόχου μας. Ουσιαστικά οι προληπτικές σκέψεις μας παρέχουν την αίσθηση μιας επιπλέον εγγύησης, προκειμένου να εξασφαλίσουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Γιατί όμως;

Από το χθες στο σήμερα

Οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες καθώς και ανάλογα τελετουργικά, συνόδευαν σε διάφορες κοινωνίες και χρονικές περιόδους πολλές σημαντικές εκδηλώσεις της ζωής του ανθρώπου, όπως τη γέννηση, την ενηλικίωση, τον γάμο, την ασθένεια, τον θάνατο ή τα καιρικά φαινόμενα. O φόβος για το άγνωστο και η προσπάθεια του ανθρώπου να προστατευτεί, οδήγησε τον νου σε μια μαγική, μυθοπλαστική εξήγηση του κόσμου.

Έτσι, ήταν ευρέως διαδεδομένες σε εποχές που δεν ήταν επαρκής η επιστημονική εξήγηση των φυσικών φαινομένων, των ασθενειών αλλά και των συμπεριφορών. Στην ελληνική κοινωνία, οι προλήψεις μέσα από την παράδοση και τη λαογραφία, έχουν μεταφερθεί από γενιά σε γενιά και πολλές από αυτές τις «εμπιστευόμαστε» και σήμερα, ως μια στερεότυπη τελετουργία χωρίς να υφίσταται ο παρελθοντικός συμβολισμός και η αναγκαιότητα.

Από την άλλη, μερικοί ψυχολόγοι θεωρούν ότι συνιστούν εκφράσεις εσωτερικών εντάσεων και άγχους. Άλλοι πάλι πιστεύουν, ότι στην εκδήλωση των προλήψεων υποβόσκει κάποιου είδους ψυχική ασθένεια. Πολύ συχνά, όταν στη ζωή μας πρόκειται να συμβεί κάτι πολύ σημαντικό για το οποίο έχουμε προετοιμαστεί όσο το δυνατόν καλύτερα, στο τέλος δεν αισθανόμαστε σίγουροι. Μια συνέντευξη για δουλειά, οι εξετάσεις ή άλλες καταστάσεις που θέλουμε να πάνε καλά, μπορούν να διεγείρουν προληπτικές σκέψεις.

Ανεξάρτητα από το πόσο έχουμε προσπαθήσει ή πόση αυτοπεποίθηση νιώθουμε για ένα γεγονός, τα πράγματα μπορούν να ξεφύγουν από τον έλεγχο μας.

Έτσι οι προλήψεις, προσφέρουν μια αίσθηση συναισθηματικής ασφάλειας και αυτοπεποίθησης, καθώς η δύναμη αυτής της πίστης -για παράδειγμα στο τυχερό μαντήλι μας -είναι πολύ ισχυρή. Διότι μπορεί να μας ανακουφίσει από το άγχος και να ενισχύσει τις θετικές μας σκέψεις, ώστε να πετύχουμε στο στόχο μας.

Κάτι σαν … αναλγητικό

Αρκετοί αθλητές πιστεύουν ότι η επανάληψη συγκεκριμένων πράξεων την ίδια χρονική στιγμή, φορώντας τα συγκεκριμένα ρούχα, μπορεί να βελτιώσει την απόδοση τους και να επιφέρει τη νίκη. Από την άλλη, οι άνθρωποι συνδέουν τις προλήψεις με την κακοτυχία και την πιθανότητα να τους συμβεί κάτι αρνητικό. Έτσι μπορεί κάποιος να αναβάλει ή να ακυρώσει μια συνάντηση ή ένα ταξίδι αν είναι Τρίτη και 13, ή να θεωρεί ότι δεν προσλήφθηκε σε μια εργασία, γιατί συνάντησε μια μαύρη γάτα.

Αυτή η στάση, του να μην συνειδητοποιούμε τη δική μας συμπεριφορά και ευθύνη αλλά και το να μην λαμβάνουμε υπόψη μας το γεγονός ^ πως εμείς καθορίζουμε ως ένα βαθμό την τύχη μας, είναι χαρακτηριστικό των προληπτικών ανθρώπων.

Φαίνεται λοιπόν πως μέσα από τις προλήψεις, οργανώνουμε την καθημερινότητα μας με βάση πρακτικές που θεωρούμε ότι επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά τη ζωή μας. Όμως οι φοβικές προλήψεις μπορεί να μας δυσκολέψουν και να προκαλέσουν πολύ άγχος, επισημαίνει η ειδικός. Συχνά ο φόβος για το μέλλον, για την τύχη ή για αυτό που μας επιφυλάσσει η μοίρα, μ
ας οδηγεί σε συμπεριφορές με σκοπό να ελέγξουμε τις καταστάσεις, τους ανθρώπους, να προλάβουμε πράγματα που πιστεύουμε ότι θα μας ταλαιπωρήσουν, ή που θα μας απομακρύνουν από το στόχο μας.

Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε αυτό το φόβο με τον πρωτόγονο φόβο που ένιωθαν οι προγονοί μας για το άγνωστο, για το θάνατο. Έτσι καταφεύγουμε σε πρακτικές και υπηρεσίες -γούρια, φυλαχτά, αστρολογικές προβλέψεις και διάφορους τύπους μαντείας- προκειμένου να βοηθηθούμε, ώστε να πάρουμε αποφάσεις για σημαντικά γεγονότα, όπως ο γάμος, ή εργασία, οι σχέσεις με φίλους και συγγενείς. Πρακτικά δηλαδή, επιτρέπουμε σε καταστάσεις και ανθρώπους, να εμπλέκονται στη δική μας ζωή, γιατί εμείς οι ίδιοι δεν θεωρούμε τους εαυτούς μας αρκετά δυνατούς στο να πάρουμε αποφάσεις, να κάνουμε επιλογές και να    αναλάβουμε την ευθύνη τους.

Της Έλενας Κιουρκτση