Το ηθικό ιδεώδες είναι πέρα για πέρα προσωπικό. Η ηθικότητα δεν έγκειται στην τήρηση κάποιων γενικών ηθικών αιτημάτων, ούτε στην υποταγή της ατομικής βούλησης σε ηθικούς κανόνες, αλλά στην πλούσια και πλήρη απόλαυση μιας αυθεντικής προσωπικότητας. Η ηθική, όπως και η ελευθερία, είναι μια άλλη λέξη για την υποκειμενικότητα.
Τα παραπάνω, ωστόσο, ισχύουν μόνο σε ατομικό επίπεδο, δηλαδή, στην προσωπική ζωή του κάθε ατόμου. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις με αρκετή ακαμψία.
Διαφορετική είναι η κατάσταση στον εταιρικό, τον επιχειρηματικό, ή κάθε μορφής εργασιακό χώρο. Σε συνθήκες εταιρικού περιβάλλοντος και με τη βοήθεια μιας ποικιλίας εγκατεστημένων συνηθειών ή πρακτικών ανταγωνισμού, υποτίμησης συνεπειών, άμβλυνσης εντυπώσεων και κυρίως επίφασης νομιμότητας, οι ανήθικες πτυχές υποβαθμίζονται, άλλοτε όσο χρειάζεται απλώς για να συμπλεύσουν με το ατομικό συμφέρον των ενεργούντων και άλλοτε τόσο πολύ ώστε οι τελευταίοι να μην έχουν καμιά δυσκολία να πεισθούν ότι μια ανήθικη συμπεριφορά τους δεν είναι παρά μια… ιστορική διευκολυντική τακτική ενέργεια για την επίτευξη… ασυνήθιστου έργου… ασυνήθιστων ατόμων.
Είναι προφανές ότι ο χαρακτήρας, η προσωπικότητα, η εικόνα μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού είναι πιο εύπλαστη από εκείνη ενός ατόμου. Ο έλεγχος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, απαραίτητος, έτσι κι αλλιώς, στους οργανισμούς, για την επίτευξη των στόχων των τελευταίων, βασίζεται πάνω στην άνιση κατανομή της δύναμης. Πάνω στην οποία, εξάλλου, βασίζεται και ο καπιταλισμός.
Ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς αυτός καθεαυτός είναι ένα ηθικότατο σύστημα. Εντός των τειχών του, αφομοιώνει καταστρεπτικές ανθρώπινες ιδιότητες, όπως αυτή της απληστίας, μετατρέποντάς τες σε ένα καλόηθες και καλοπροαίρετο ατομικό συμφέρον το οποίο συνηθίζουμε να αποκαλούμε κίνητρο.
Ο κάθε άνθρωπος, εργαζόμενος εν προκειμένω, στην έκταση που δεν παραβιάζει τους νόμους, είναι ελεύθερος να αναζητά το ατομικό του συμφέρον, με το δικό του τρόπο, αντιπαρατάσσοντας το επαγγελματικό του κεφάλαιο, σε συναγωνισμό, με εκείνο των ανταγωνιστών του.
Αυτό, κάτω από συνθήκες λειτουργίας πλήρους και ελεύθερου ανταγωνισμού, οδηγεί ή μάλλον απαιτεί το χτίσιμο, την επεξεργασία και την εφαρμογή ενός κώδικα ηθικής εταιρικής συμπεριφοράς, η οποία βεβαίως δεν αποσκοπεί στην ικανοποίηση των ιδεαλιστών της ηθικής αλλά, συμβιβαστικά, παρέχει μια πλατφόρμα πρακτέου και ηθικού φέρεσθαι που δεν αποθαρρύνει τους πραγματιστές-ρεαλιστές της εκλογίκευσης και της αποστασιοποίησης.
Μοιάζει σα να λέει ο παππούς στον (επιρρεπή σε οικολογικές ευαισθησίες) εγγονό: "Είναι καλό να ξέρεις αρκετά πράγματα για τα δένδρα", για να συμπληρώσει αμέσως, δήθεν αδιάφορα: "απλώς να θυμάσαι ότι κανένας, ποτέ, δεν έβγαλε λεφτά από το να γνωρίζει πολλά πράγματα για τα δένδρα…".
Με άλλα λόγια: Είναι καλό να γνωρίζεις τους κανόνες του παιχνιδιού, αλλά μόνο και μόνο για να μπορείς να τους παραβιάζεις. ΄Η ότι: Δυστυχώς, ο κόσμος είναι δυσάρεστα ανταγωνιστικός, όπου αυτοί που δεν προωθούν τα ατομικά τους συμφέροντα, είναι πιθανόν να εντοπισθούν από εκείνους που προωθούν τα δικά τους.
Ετσι οδηγούμαστε στη δομημένη εταιρική ηθική χειραγώγηση όπου, ακόμα και άτομα με υψηλό και αυστηρό κώδικα ηθικής δεοντολογίας, ίσως δεν θα δράσουν σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους, εάν το εταιρικό περιβάλλον, δεν ενθαρρύνει την ηθική συμπεριφορά.
Όμως, για τα χαρακτηριστικά και τις δυσκολίες της συμβίωσης ατομικής και επιχειρηματικής ηθικής περισσότερα στο επόμενο.
Του Γιώργου Κωστούλα www.capital.gr
