Παρά την ποικιλία των ορισμών και τη συχνή διάσταση των απόψεων για το περιεχόμενο της ευτυχίας, οι περισσότερες απόψεις συγκλίνουν ως προς την έκφραση της σε επίπεδο ανθρώπινης φυσιολογίας. «Στις αυθόρμητες αντιδράσεις η χαρά στο πρόσωπο εκφράζεται με χαμόγελο», το εκφραστικότερο σημάδι ευτυχίας στο πρόσωπο, όπως παρατηρεί και ο Michael Argyle, το οποίο έχει ως στόχο την εδραίωση της επικοινωνίας και την ανταλλαγή θετικών μηνυμάτων.

Η Deborah Lupton παραθέτει αυτούσιο το λόγο μιας πληροφορήτριας7 σε έρευνα για το βίωμα της ευτυχίας, η οποία περιγράφει την ευτυχία ως μια πολύ έντονη αίσθηση που πλησιάζει την έκσταση, καθώς αισθάνεται κανείς να υπερίπταται του εδάφους, σαν να επιπλέει μέσα σε ένα αίσθημα εξωπραγματικής ελαφράδας. Και όχι μόνο σε επίπεδο αφήγησης του βιώματος, αλλά και με βάση έρευνες για τις συνέπειες της ευτυχίας σε βιολογικό επίπεδο, έχει διαπιστωθεί ότι εκείνοι που εμφορούνται από θετικά συναισθήματα αρρωσταίνουν πολύ πιο σπάνια και αναρρώνουν πολύ πιο σύντομα σε σχέση με όσους δεν δηλώνουν ιδιαιτέρως ευτυχείς με τη ζωή τους (David Lykken).  

Περισσότερο από κάθε άλλη παράμετρο που αφορά την ανθρώπινη ευτυχία, έχει απασχολήσει τους ψυχολόγους η διερεύνηση των παραμέτρων που οδηγούν σε αυτήν ή την εξασφαλίζουν. Πολλοί συνδυασμοί έχουν προταθεί, αρκετές προσπάθειες έχουν γίνει να οριστεί ένα ‘κατώτατο’ όριο προϋποθέσεων της ευτυχίας, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε ίσως να συμβάλει στον πολλαπλασιασμό των ευτυχισμένων μονάδων και την επίτευξη ευτυχισμένων συνόλων. Για τον Richard Evans η καλή υγεία, οι καλοί φίλοι και οι καλές οικογενειακές σχέσεις θα πρέπει να είναι αρκετές για να είναι κανείς ευτυχισμένος. Εάν ήταν εξαιρετικά ολιγαρκής, θα πρόσθετε ίσως κάποιος…

«Οι διαπροσωπικές σχέσεις ικανοποιούν τις ανάγκες των ανθρώπων να φροντίζουν και να δέχονται φροντίδα, καθώς και την ανάγκη επιβεβαίωσης της αξίας τους από τους άλλους ανθρώπους. Για τους λόγους αυτούς, οι ζεστές σχέσεις παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη ζωή, την ευτυχία και την ψυχική ισορροπία των ανθρώπων». Αλλά και αντιστρόφως, τα συναισθήματα αγάπης, τρυφερότητας και ευτυχίας βοηθούν στο πλησίασμα των ανθρώπων σε μια δημιουργική συνεργασία.

Ο David Lykken  θεωρεί ότι η ευτυχία είναι το αποτέλεσμα της ταυτόχρονης  παρουσίας ενός αριθμού παραμέτρων διαφορετικής προέλευσης στη ζωή ενός ανθρώπου. Κατ’ αρχάς, πιστεύει ότι υφίσταται για τον καθένα ένα σταθερό επίπεδο ‘καλής ζωής’ (subjective well being – SWB), το οποίο εξαρτάται από γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες, αλλά επηρεάζεται από τα γεγονότα που μας συμβαίνουν στο εδώ και τώρα της ζωής μας. Ο εφησυχασμός σε μια περίοδο θετικών βιωμάτων όμως δεν θα μπορέσει να διατηρήσει το αίσθημα της ευτυχίας για πολύ χρόνο, παρά χρειάζεται προσπάθεια για να διατηρηθεί και να αναπτυχθεί. Η προσπάθεια αυτή συνίσταται στην επίτευξη νέων επιδιώξεων, στην απόκτηση και εξάσκηση νέων και παλαιών δεξιοτήτων, τόσο στο πλαίσιο της επαγγελματικής μας ενασχόλησης, όσο και κυρίως στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων που καλύπτουν το χρόνο της ανάπαυλας από την εργασία.

Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να ασχολούνται με πράγματα που ενεργοποιούν και προκαλούν το ενδιαφέρον, τον ενθουσιασμό, την ικανοποίηση και τη χαρά. Τέτοιες δραστηριότητες είναι ο έλεγχος των γεγονότων στο περιβάλλον μας, η φροντίδα των άλλων –και κυρίως η ανατροφή των παιδιών- η αυτογνωσία, η αναμονή μελλοντικών προοπτικών, οι συγκλονιστικές εμπειρίες, οι αισθητικές απολαύσεις, η ικανοποίηση της περιέργειας. «Ούτε ο πλούτος, ούτε η φήμη, ούτε η δόξα μπορούν να εξασφαλίσουν ευτυχία διαρκείας, αλλά η προσπάθεια να τα αποκτήσει κανείς, εάν είναι απολαυστική, μπορεί» (David Lykken).

Ως προς τη σημασία των ευχάριστων δραστηριοτήτων για την απόλαυση μιας ευτυχισμένης ζωής θα συμφωνήσει και ο Michael Argyle. Μαζί με τα θετικά γεγονότα στη ζωή του ανθρώπου μπορούν να προκαλέσουν θετική διάθεση και αν συμβαίνουν αρκετά συχνά μπορούν να φέρουν και την ευτυχία. Σε μια προσπάθεια κωδικοποίησης των αποτελεσμάτων από πολλές διαφορετικές και ετεροπροσανατολισμένες έρευνες, καταλήγει στην καταγραφή των ακόλουθων, συνηθέστερα αναφερόμενων, πηγών ευχαρίστησης:

• Φαγητό

• Κοινωνικές δραστηριότητες και σεξουαλικές σχέσεις

• Άθληση και σπορ

• Κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών και άλλων ναρκωτικών

• Επιτυχία και κοινωνική καταξίωση

• Χρήση δεξιοτήτων

• Μουσική, άλλες τέχνες και θρησκεία

• Καιρικές συνθήκες και φυσικό περιβάλλον

• Ξεκούραση και χαλάρωση.

Όπως γίνεται φανερό, οι περισσότερες πηγές ευχαρίστησης συνδέονται με κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες που συνδέονται με τον ελεύθερο χρόνο. Οι φιλικές, αλλά και οι σεξουαλικές σχέσεις που πέρα από τη σαρκική απόλαυση συμβάλλουν και στην ανάπτυξη αισθημάτων οικειότητας, αυτοπεποίθησης και στην αίσθηση της προέκτασης του εαυτού, κατέχουν τον πρώτο ρόλο στη διαδικασία αναζήτησης της ικανοποίησης.

Αυτό που ακόμη και αν ρητώς δεν έχει δηλωθεί μέχρι στιγμής, αλλά σίγουρα εξυπακούεται, είναι ότι οι συγκινήσεις δεν δημιουργούνται εν κενώ. Αν και εκδηλώνονται σωματικά, αποκτούν νόημα μόνο μέσα στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον εντός του οποίου εκδηλώνονται και παρατηρούνται. Το νόημα αυτό αποτελεί προϊόν της κοινωνικοποίησης του ατόμου, καθώς κατασκευάζεται σε συνάρτηση με την κουλτούρα και τις νόρμες που αποτελούν το σημείο αναφοράς για τις κρίσεις και εκτιμήσεις των εμπειριών που βιώνει το άτομο. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι οι φυσιολογικές/βιολογικές αντιδράσεις που ακολουθούν την εκτίμηση της κατάστασης παραμένουν σταθερές και εμφανίζονται σε κάθε κουλτούρα και κάθε εποχή. Αυτό που διαφοροποιείται είναι οι ερμηνείες του πλαισίου (Deborah Lupton)

Η κατασκευή του νοήματος, του προσωπικού νοήματος που συνδέεται άμεσα με τη βίωση των συγκινήσεων, έχει ως στόχο την εγκαθίδρυση τάξης σε έναν κόσμο γεμάτο ερεθίσματα που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν χαοτικός. Όταν τα νοήματα που αποδίδονται στις συγκινήσεις μας είναι εποικοδομητικά, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για μια ευτυχή βίωση των συγκινήσεων (Arnold και Clifford Lazarus).

της Νίκης Παπασταύρου