Χριστούγεννα, γιορτές, διακοπές και, παράλληλα, κατάθλιψη; Μπορεί το σχήμα να φαίνεται οξύμωρο, ωστόσο πολλοί άνθρωποι βλέπουν τις μέρες των γιορτών τη διάθεσή τους να αρνείται να εναρμονιστεί με τη λαμπερή ατμόσφαιρα που επικρατεί. Αν και συνήθως οι κοινωνικές επαφές και η αλληλεπίδραση των ανθρώπων εμποτίζονται από αυτό το κλίμα χαράς, για αρκετούς η περίοδος αυτή δίνει περισσότερες αφορμές για αυτοκριτική, απολογισμό, σκέψεις για λάθη του παρελθόντος και χαμένες ευκαιρίες, μέχρι και άγχος για το μέλλον.

Έτσι, ενώ οι περισσότεροι από μας ανυπομονούν για τις γιορτές και προσμονούν με χαρά και ενθουσιασμό αυτές τις μέρες, υπάρχει όμως και ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που τις ταυτίζουν με μια περίοδο άγχους και συχνά θλίψης. To φαινόμενο αυτό που παρατηρείται ονομάζεται «μελαγχολία των γιορτών» (Holiday Blues) και είναι μια μορφή εποχιακής δυσθυμίας που χαρακτηρίζεται από τις παρακάτω ενδείξεις:

•  Χαμηλή διάθεση

•  Χαμηλή ενεργητικότητα ή κόπωση

•  Υψηλό άγχος

•  Έντονος εκνευρισμός ή επιθετικότητα

•   Ψυχοσωματικά συμπτώματα ( π.χ. πονοκέφαλος)

•   Προβλήματα ύπνου (αϋπνία ή υπερυπνία)

•   Προβλήματα όρεξης (ανορεξία ή υπερφαγία)

•   Μειωμένη ικανότητα στις διεργασίες της σκέψης ή στη συγκέντρωση

•   Μειωμένο ενδιαφέρον στις δραστηριότητες που συνδέονται με ευχαρίστηση

Κάποιες από αυτές τις ενδείξεις εμφανίζονται σε διάφορες ομάδες ανθρώπων, συγκεκριμένα την περίοδο των γιορτών, και για διαφορετικούς λόγους. Συνηθέστερα σε ανθρώπους που δεν έχουν σύντροφο ή οικογενειακό περιβάλλον να μοιραστούν τις γιορτές, σε υπερήλικες, αλλά και σ’ αυτούς που προϋπήρχε μια δυσθυμία λόγω ποικίλων αιτιολογικών παραγόντων.

●  Γιατί κάτι ευχάριστο, όπως η ατμόσφαιρα των γιορτών, συχνά να μας προκαλεί «μελαγχολία»;

To βασικό αίτιο για την ύπαρξη της «μελαγχολίας των γιορτών» είναι τα αγχογόνα ερεθίσματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ο οργανισμός αυτή την περίοδο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν μπορεί να αντεπεξέλθει.

Ακόμα και ένα ευχάριστο γεγονός μπορεί να αποτελεί συχνά ερέθισμα άγχους, όταν υπάρχουν υψηλές προσδοκίες και πιθανά εμπόδια για την πραγματοποίηση του. Στην περίοδο των γιορτών, λοιπόν, παράγοντες άγχους που δημιουργούν συναισθηματική πίεση είναι:

  Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες

•  Αίσθηση μοναξιάς, αν βιώνουμε στις γιορτές ένα χωρισμό ή πένθος.

•  Απόσταση ή συναισθηματική απομάκρυνση από την οικογένεια, αν υπάρχουν οικογενειακές διαφορές.

•  Συναισθηματική φόρτιση μέσα στην οικογένεια, αν τα μέλη της προσδοκούν να γιορτάσουν με διαφορετικό τρόπο και νιώθουν ότι καταπιέζονται οι επιθυμίες τους.

•   Εσωτερική ή εξωτερική πίεση για κοινωνικοποίηση

•  Συγκρίσεις με ευχάριστες παρελθοντικές αναμνήσεις γιορτών, προσμονή να περάσουμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο.

•   Μη ρεαλιστικές προσδοκίες για το πώς θα βιώσουμε τις γιορτές, μια έντονη αντίθεση σ’ αυτό που θα θέλαμε «ιδανικά» να ζήσουμε μ’ αυτό που τελικά μπορούμε να βιώσουμε μέσα στις γιορτές.

•  Έντονο συναίσθημα απογοήτευσης, ακόμα και για μικρά πράγματα, απλά και μόνο επειδή τα είχαμε φανταστεί μ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο και προέκυψαν διαφορετικά.

Οικονομικοί παράγοντες

•  Οικονομική επιβάρυνση, δυσκολία να αντεπεξέλθουμε στις οικονομικές απαιτήσεις των γιορτών και των κοινωνικών υποχρεώσεων.

•   O εμπορικός χαρακτήρας των γιορτών ασκεί πίεση στους καταναλωτές, δημιουργώντας εσφαλμένες ανάγκες για προϊόντα που υπόσχονται ευχάριστες και αξέχαστες στιγμές.

Οργανικοί παράγοντες

•   Σωματική κούραση, άγχος και εκνευρισμός προκύπτει όταν οι υποχρεώσεις και οι προετοιμασίες για τις γιορτές γίνονται βεβιασμένα, σε μικρό χρονικό διάστημα και μ’ έντονη ανησυχία να μείνουν όλοι απόλυτα ευχαριστημένοι.

•  Απόκλιση από το συνηθισμένο πρόγραμμα διατροφής, ύπνου και δραστηριότητας, που βιώνεται ως μια αγχογόνος και δυσάρεστη εμπειρία.

O κυριότερος, όμως, παράγοντας που λειτουργεί ως αίτιο της δημιουργίας της «μελαγχολίας των γιορτών» είναι οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες, που έχουν ως αποτέλεσμα να ερμηνεύονται ως ανεπαρκείς οι προσπάθειες να περάσουμε καλά και να μας αφήνουν ένα συναίσθημα απογοήτευσης.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να μη μελαγχολήσουμε τις γιορτές;

To σημαντικότερο που πρέπει να κάνουμε είναι να αναγνωρίσουμε ποιοι από τους παραπάνω παράγοντες ενεργοποιούν τη «μελαγχολία» μας και, εν συνεχεία, να αντιμετωπίσουμε τα συναισθήματα άγχους και θλίψης, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους. Στόχος μας θα πρέπει να είναι να χαρούμε τις γιορτές γι* αυτό που μπορούμε να ζήσουμε και όχι για αυτό που ιδανικά θα θέλαμε να ζήσουμε.

Μερικές πρακτικές λύσεις που θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν για να αποφύγετε τη μελαγχολία και τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες είναι:

•  Στοχοποίηση

Φροντίστε να αναλάβετε τόσες υπευθυνότητες που να μην χρειάζεται να πιεστείτε για να τις πραγματοποιήσετε.

•   Ιεραρχήστε τις δραστηριότητες σας

Καταγράψτε όσα θέλετε να κάνετε και αφιερώστε ανάλογα τον χρόνο και την ενέργεια που αντιστοιχεί σε κάθε δραστηριότητα.

•   Μην διοχετεύετε όλη σας την ενέργεια σ’ ένα γιορτινό γεγονός για να βγει όσο πιο «τέλειο». Ζήστε τη στιγμή και να θυμάστε πως θα υπάρξουν και άλλες όμορφες στιγμές όταν αυτές τελειώσουν.

•   Κάντε τον οικονομικό σας προϋπολογισμό και κινηθείτε στα πλαίσια που μπορείτε. Υπάρχουν στιγμές, αλλά και δώρα, που δεν χρειάζονται να είναι τα ιδανικά για να είναι όμορφα.

•  Αφιερώστε χρόνο για να κάνετε απλά καθημερινά πράγματα για τον εαυτό σας και τους δικούς σας, τα οποία οι έντονοι ρυθμοί της ζωής σας τα είχανε περιορίσει.

•  Αποφύγετε τις συγκρίσεις

Απολαύστε τη διαφορετικότητα της κάθε φοράς και κάντε την να αξίζει.

Αν οι γιορτές περάσουν και η «μελαγχολία» παραμείνει, μήπως τότε το πρόβλημα είναι δυσθυμία;

Προσοχή θα πρέπει να δοθεί αν οι ενδείξεις που προαναφέρθηκαν εμφανίζονται συνδυαστικά και διαρκούν για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας και τις περισσότερες ημέρες, ανεξάρτητα από την περίοδο των γιορτών. Στην περίπτωση αυτή δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τη «μελαγχολία των γιορτών», αλλά τη δυσθυμία.

Οι ενδείξεις της «μελαγχολίας των γιορτών» εύκολα μπορεί να μπερδευτούν με αυτές της δυσθυμίας, ακόμα και της κατάθλιψης. H δυσθυμία χαρακτηρίζεται από συμπτώματα ελαφρύτερα από αυτά της κατάθλιψης, αλλά επίμονα, και περιορίζει τις βασικές λειτουργίες και δραστηριότητες, καθώς και τη διάθεση του ατόμου, σε βαθμό που το κάνει να νιώθει ότι δυσκολεύεται έντονα να αντιμετωπίσει και να βιώσει την καθημερινότητα του. H δυσθυμία θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «η ψυχική γρίπη της εποχής μας», αφού όλο και περισσότεροι είναι αυτοί που τη βιώνουν, χωρίς να την προσδιορίζουν.

H θεραπευτική προσέγγιση στη δυσθυμία ή την κατάθλιψη έχει στόχο να τροποποιήσει τον αρνητικό τρόπο σκέψης για τα γεγονότα, να αποκαταστήσει τις συμπεριφορές και τις δραστηριότητες του ατόμου, έτσι ώστε να εξαλείψει τα συναισθήματα δυσφορίας. Επιθυμητό αποτέλεσμα είναι να επιτευχθεί η δυσθυμία να μην επηρεάζει τη λειτουργικότητα του άνθρωπου, ώστε να μπορεί να απολαύσει τη ζωή.

Α.Χατζηδημητρίου Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια