Εθισμοί και ψυχικές διαταραχές σχετιζόμενες με την ανορεξία, τη βουλιμία, τον αλκοολισμό είναι ιατρικά καταγεγραμμένες. Κι όμως, η Ιατρική αντιλαμβάνεται τη φιλαργυρία ως ιδιοτροπία…
Έχετε προσέξει πώς τρώει κάποιος που πάσχει από ψυχογενή βουλιμία; Μασάει γρήγορα. Καταπίνει βιαστικά. Δεν σταματάει μέχρι να αδειάσει το πιάτο του. Έχετε προσέξει πως αποθησαυρίζει τα λεφτά του ο σπαγκοραμμένος;
Ανεξαρτήτως ποσού και βιοποριστικής ανάγκης, εναποθηκεύει ό,τι έχει και δεν έχει σε κρυφούς λογαριασμούς, ώστε να είναι αόρατοι και απρόσβλητοι ακόμη και για τον ίδιο. Έχετε προσέξει την κοπέλα που πάσχει από νευρογενή ανορεξία; Βλέπει το φαγητό και της προκαλεί αηδία ενώ πεινάει. Μπορεί να ζυγίζει 40 κιλά ενώ έπρεπε να έχει το διπλάσιο βάρος. Η ανορεκτική βρίσκει το ισχνό κορμί της παχύ. Και ο σπαγκοραμμένος το παχύ του κομπόδεμα ισχνό.
Έχετε προσέξει κάποιον που είναι τζογαδόρος; Αναζητά μανιωδώς χρήματα για να τα παίξει στην πράσινη τσόχα ή στο ταμπλό του χρηματιστηρίου. Ο τζογαδόρος δεν διστάζει να συνεχίσει να παίζει μέχρι να χάσει όλα τα κέρδη του.
Τα πολλά λεφτά αυξάνουν την ένταση του ερεθίσματος. Είναι άπληστος με το παιχνίδι και όχι με το χρήμα. Αψηφά προκλητικά το χρήμα, αν και λόγω χρεών τόν κυνηγά η εφορία. Αγνοεί την πραγματικότητα.
Οι άλλοι τον αποκαλούν τρελό. Αυτός το θεωρεί «λεβεντιά». Το ίδιο τρελός είναι και εκείνος που ζει μια ζωή γεμάτη στερήσεις μόνον και μόνο για να «ταΐσει» τον τραπεζικό του λογαριασμό. Το ίδιο τρελή είναι η ανορεκτική που αποφεύγει το φαγητό μέχρι θανάτου, αλλά και ο παχύσαρκος βουλιμικός που πεθαίνει από εγκεφαλικό.
Ο ανορεκτικός και ο βουλιμικός δεν βλέπουν στο φαγητό θερμίδες ή βιταμίνες. Γι’ αυτούς έχει αποκτήσει εντελώς διαφορετικό νόημα. Δεν τρώνε για να ζήσουν. Τρώνε για να ανταμείψουν τον εαυτό τους έχοντας ως βάση προσωπικά αξιολογικά κριτήρια.
Τρως, αμείβεσαι. Πεινάς, τιμωρείσαι. Και αντίστροφα. Αναλόγως και ο τζογαδόρος και ο τσιγκούνης. Γι’ αυτούς το χρήμα είναι ερέθισμα εγκεφαλικού οργασμού. Κυνηγάνε πολλαπλούς οργασμούς. Οι άνθρωποι βλέπουν τα ίδια πράγματα, αλλά ο εγκέφαλός τους τα αντιλαμβάνεται πολύ διαφορετικά.
Τα μηνύματα που λαμβάνει ο εγκέφαλος με τη βοήθεια των πέντε αισθήσεων περνούν από επεξεργασία, αξιολογούνται σε ειδικά κέντρα του εγκεφάλου και ακολούθως αποστέλλονται στο φλοιό (του εγκεφάλου) προς επικύρωση και δράση.
Οι άνθρωποι δεν αντιδρούν το ίδιο ούτε απέναντι στα δύο βασικά ένστικτα, τροφή – σεξ. Μπορεί κάποιος να υποτιμά τη μεταγευματική ευτυχία. Ένας άλλος την ευδαιμονία που προσφέρει το σεξ. Ενώ ένας τρίτος την αξία του πλέον ανταλλάξιμου μέσου της κοινωνίας, του χρήματος.
Το χρήμα, λειτουργικά, είναι εργαλείο – μέσο, άυλος ύλη. Εύκολα μετουσιώνεται σε όπλο. Ευκολότερα σε πάθος. Εξασφαλίζει τροφή και σεξ. Εξαγοράζει ανθρώπους. Υποδουλώνει ισόβια τον φιλάργυρο. Οδηγεί στην καταστροφή τον τζογαδόρο του χρηματιστηρίου. Και οι δύο βρίσκονται στα άκρα, αλλά μόνον έτσι νιώθει ο καθένας «πλήρης». Ποιοι μηχανισμοί δίνουν στον άνθρωπο τη γεύση της ζωής; Ο εγκέφαλος ζει μόνον όταν συγκινείται.
Πόσα χρήματα κληρονόμησαν ο Γκέιτς και Μπάφετ; Απολύτως τίποτε. Έγιναν πάμπλουτοι. Τώρα επιστρέφουν τα λεφτά τους με δωρεές. Αυτοί οι άνθρωποι δούλεψαν ποτέ για το χρήμα; Πόση δόξα και «αραλίκι» απολάμβαναν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι όταν κυριαρχούσαν στην Ευρώπη; Προτίμησαν, όμως, να ξεκινήσουν πόλεμο για την ηδονή του ρίσκου. Ποιος στρατηγός ανοίγει ταυτόχρονα δύο μέτωπα πολέμου -και στην Αφρική και στη Ρωσία; Κανείς, εκτός αν είναι παίκτης. Τρόπαιο του πολέμου δεν είναι η νίκη. Είναι η διέγερση της καθημερινής μάχης.
Το χρήμα, λειτουργικά, είναι εργαλείο – μέσο, άυλος ύλη. Εύκολα μετουσιώνεται σε όπλο. Ευκολότερα σε πάθος. Εξασφαλίζει τροφή και σεξ. Εξαγοράζει ανθρώπους.
Δεν υπάρχει «χρήμα». Δεν υπάρχει «γλυκό». Δεν υπάρχει έπαθλο. Υπάρχει ένα άλλο συναίσθημα στον εγκέφαλο των ανθρώπων. Τι προκαλεί, όμως, αυτά τα συναισθήματα; Η Ιατρική γνωρίζει ότι τα συναισθήματα γεννιούνται όταν το ένα κύτταρο πληροφορεί το άλλο για το αποτέλεσμα της επεξεργασίας της αρχικής πληροφορίας που έλαβε. Οι πληροφορίες στον εγκέφαλο βρίσκονται σε υγρή μορφή. Δηλαδή, μια ουσία εκκρίνεται από το ένα κύτταρο μεταδίδοντας στο άλλο την επεξεργασμένη πλέον πληροφορία. Οι άντρες πριν από 100 χρόνια ερωτεύονταν αφρατούλες. Σήμερα ο αντρικός εγκέφαλος, λόγω νέων προτύπων, ερωτεύεται γυναίκες τύπου Κέιτ Μος.
Οι μέχρι σήμερα γνωστές ουσίες, που λειτουργούν ως «μεταφορείς πληροφοριών», είναι λιγοστές και ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Πριν από 100 χρόνια δεν υπήρχαν στα ιατρικά βιβλία. Οι σημερινές «βεντέτες» που πυροδοτούν συναισθήματα και τινάζουν χρηματιστήρια στον αέρα λέγονται ντοπαμίνη και σεροτονίνη.
Εκκρίνονται στο τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος. Κοντά τους συλλειτουργούν οι εγκεφαλικές ενδορφίνες και οι φερομόνες. Η αδρεναλίνη και η κορτιζόνη εκκρίνονται κυρίως από τα επινεφρίδια και οργανώνουν την άμυνα. Σε αυτήν τη μαγική «πανστρατιά» συμπαρατάσσονται η θυροξίνη και η τεστοστερόνη, που διαμορφώνουν -κατόπιν εντολών της κεντρικής διοίκησης- περισσότερο την ανθρώπινη επιθετικότητα. Αυτή η «χημεία χυμών» παράγει την πλέον σημαντική, αλλά και αφηρημένη έννοια της ανθρωπότητας, την προσωπικότητα του ατόμου.
Το χρήμα εξαγοράζει συγκινήσεις. Όχι υλικά αγαθά. Διαφθείρει συνειδήσεις. Εμβολίζει ψυχικά κάστρα. Μας «αναγκάζει» να χάνουμε τον αυτοσεβασμό μας όντας ανίκανοι να το κατακτήσουμε.
Να πιστεύουμε ότι ουδείς φτωχός δικαιούται να κάνει τον έξυπνο σε κάποιον πλούσιο. Ακόμη και αν δεκάδες ιατρικές έρευνες αποδεικνύουν ότι οι πλουσιότεροι δεν υπήρξαν οι ευφυέστεροι της γενιάς τους. Άτομα με υψηλό I.Q. δημιουργούν ευτυχισμένες οικογένειες. Και όχι οικονομικές αυτοκρατορίες, όπου οι «αυτοκράτορες» παίρνουν εκδίκηση λόγω ανασφαλειών παιδικής ηλικίας.
Πολλοί πεθαίνουν πάμπλουτοι ενώ έζησαν πάμπτωχοι. Ο λαός τους αποκαλεί τσιγκούνηδες. Είναι η φιλαργυρία γονίδιο; Είναι η τσιγκουνιά ψυχιατρική νόσος, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή η ψυχολογικού τύπου ιδιομορφία;
Ενώ τα γονίδια του αλκοολικού και του παχύσαρκου είναι γνωστά, τα γονίδια του τσιγκούνη είναι άγνωστα. Η Ψυχιατρική αγνοεί τη φιλαργυρία. Αυτή δεν υπάγεται στις ιδεοψυχαναγκαστικές νευρώσεις. Αν παρουσιάζετε τάση να τραβάτε τις τρίχες από το κεφάλι σας, πάσχετε από τριχοτιλομανία, που είναι ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αν, όμως, αντί να τραβάτε τις τρίχες του κεφαλιού σας σε στιγμές αμηχανίας, έχετε τη συνήθεια να μην «τραβάτε» ποτέ χρήματα από τον τραπεζικό σας λογαριασμό, οι ειδικοί λένε ότι είστε απλά μια ιδιάζουσα προσωπικότητα.
Φιλάργυρος, αλλά όχι ψυχικά διαταραγμένος. Είναι, όμως, τα πράγματα τόσο απλά; Ο τσιγκούνης και ο τζογαδόρος πάσχουν. Και μαζί τους και οι γύρω τους. Η «ιδιομορφία» αυτή στιγματίζει τη ζωή τους, όπως το ποτό τον αλκοολικό και η βουλιμία τον παχύσαρκο.
Ο άνθρωπος κτίζει το κάστρο της ψυχικής του άμυνας πάνω σε 4 πυλώνες: Ενστικτα, πραγματικότητα, σημαντικά πρόσωπα και προσωπικότητα.
Η βουλιμική φιλαργυρία και η τζογαδόρικη τοξικομανία κάνουν τον ίδιο άνθρωπο θύτη και θύμα. Και η Ιατρική φαίνεται αδύναμη να συνδράμει. Ενώ κανείς δεν ζητά βοήθεια, αφού για αυτούς δεν υφίσταται πάθηση. Ο τσιγκούνης θεωρεί τον εαυτό του αιτιολογημένα συντηρητικό, προνοητικό και αυτοελεγχόμενο. Ούτε η μοναξιά του τον ωθεί να αναθεωρήσει τις απόψεις του. Και όμως, η απομόνωση εμπλουτίζει μόνο με πίκρα τη χρυσοποίκιλτη φυλακή του.
Ο άνθρωπος κτίζει το κάστρο της ψυχικής του άμυνας πάνω σε 4 πυλώνες: Ενστικτα (ανάγκες), πραγματικότητα (περιβάλλον), σημαντικά πρόσωπα (πρότυπα μίμησης) και προσωπικότητα (το αποτέλεσμα της διαχείρισης των ερεθισμάτων που έλαβε). Η ζωή απαιτεί ικανή διαχείριση. Όπως το αραβικό άλογο, αναβάτη. Αν δεν υπάρχει προσωπικότητα, το άλογο οδηγεί τον αναβάτη. Το χρήμα σήμερα, λόγω έκπτωσης των ηθικών αξιών, λειτουργεί ως μαστίγιο ή χαλινάρι στο χέρι του αναβάτη. Το χρήμα λειτουργεί ως ασπίδα στον τσιγκούνη.
Ως δόρυ στον τζογαδόρο. Και οι δύο αγαλλιάζουν μόνο με την υπέρβαση: Είμαι ισχυρός όταν νικώ ή αδιαφορώ πλήρως για κάτι. Η αδρεναλίνη, που μετουσιώνεται σε δύναμη πάνω στη μάχη, τους δίνει την υπέρτατη αίσθηση της ζωής. Γι’ αυτό νικητές και ηττημένοι επαναλαμβάνονται σταθερά. Τα pit bulls στο ταμπλό. Ο χαρτοπαίκτης στην τσόχα. Ο τσιγκούνης στη θυρίδα. Ο βουλιμικός στο ψυγείο. Η ανορεκτική στο γυμναστήριο. Η προσωπικότητα τους, όμως, πικραίνει και τους δικούς τους. Όπως το γλυκό αφήνει στυφή γεύση στην ανορεκτική. Γιατί η ψυχή μετουσιώνει το γλυκό σε πικρό, τον πλούτο σε ένδεια, τη χαρά σε χάος;
Δημοσιεύτηκε στο HOMME από τον Καραγιαννόπουλο, Καθηγητής Παθολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
