Ένα από τα πιο κοινά παράπονα που εκφράζουν οι γυναίκες τόσο στον ψυχολόγο τους όσο και στις φίλες τους αφορά στις «θυσίες» που προβαίνουν (ιδιαίτερα μέσα στο γάμο) για τον σύντροφο και τα παιδιά τους. Εκφράσεις όπως «χαράμισα μαζί σου τα καλύτερά μου χρόνια», «μετά από όλα αυτά που έκανα για εσένα, αυτό είναι το ευχαριστώ;» αν και λίγο αναχρονιστικές, αντηχούν γνώριμα στα αυτιά όλων μας.
Μπορεί βέβαια οι σημερινές γυναίκες να αποφεύγουν τη χρήση του όρου «θυσία» (επηρεασμένες τόσο από την αρνητική φόρτιση που έχουν προλάβει να προσδώσουν στον όρο οι μανάδες τους όσο και από την ευρέως πλέον αποδεκτή θέση της pop psychology ότι η καλή μάνα και σύζυγος πρέπει να κοιτάζει να ικανοποιήσει πρώτα τις δικές της ανάγκες και μετά των άλλων) αλλά το μήνυμα παραμένει το ίδιο: Είτε με εκφράσεις όπως «στο τέλος πάντα εγώ υποχωρώ», «όλο με τα παιδιά ασχολούμαι», «κακώς άφησα την καριέρα μου στην άκρη» είτε με μακροσκελείς περιγραφές των αδιέξοδων καταστάσεων που τις «αναγκάζουν» να βάλουν τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες στο περιθώριο, ένα μεγάλο ποσοστό γυναικών νιώθει και διατείνεται – ακόμα και σήμερα – ότι οι δικές τους προσωπικές ανάγκες έρχονται μέσα στο σπίτι τελευταίες.
Μπορεί λοιπόν η σύγχρονη Ελληνίδα να μην διατυμπανίζει ευθέως ότι «θυσιάζεται» αλλά η προσωπική μου εμπειρία δείχνει ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό (τουλάχιστον μέσα στο πλαίσιο του γάμου και της οικογενειας) νιώθει ότι διαρκώς υποχωρεί και συμβιβάζεται. Έχω συχνά αναρωτηθεί τι είναι αυτό που κάνει τόσες γυναίκες να νιώθουν ότι ο γάμος λειτουργεί εις βάρος τους και τι είναι αυτό στο οποίο αποσκοπούν παραιτούμενες από τις δικές τους επιθυμίες προκειμένου να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες ή τις ανάγκες των άλλων.
Για το λόγο αυτό, προσωπικά, όταν ακούω αφηγήσεις γυναικών που ξεχειλίζουν από οργή για τις θυσίες ή τις υποχωρήσεις που κάνουν για το σύντροφο ή την οικογένειά τους προσπαθώ να τις βοηθήσω ζητώντας τους να σκεφτούν προσεκτικά τους λόγους που προβαίνουν σε αυτές.Για ποιο λόγο υποχωρούν ή θυσιάζονται; Τι προσδοκούν να επιτύχουν;
Στις περιπτώσεις που κάποια γυναίκα αποφασίσει να εμπλακεί στη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, είναι πολύ πιθανό να ανακαλύψει ότι πίσω από τους συνειδητούς λόγους που την κάνουν να «θυσιάζεται», να υποχωρεί ή να παραιτείται από τις επιθυμίες της (και που συνήθως περιλαμβάνουν διακαιολογίες όπως «μα δεν γίνεται αλλιώς», «ο άλλος είναι ξεροκέφαλος», «αν δεν το κάνω οι συγκρούσεις θα αποβούν μοιραίες» κλπ) κρύβονται άλλοι, ασυνείδητοι λόγοι ή δευτερεύοντα οφέλη που την ωθούν να συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο.
Ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους που συχνά οι γυναίκες υποχωρούν μπροστά στις επιθυμίες του άντρα τους είναι γιατί φοβούνται τις συγκρούσεις και νιώθουν αδύναμες. Οι γυναίκες εν ολίγοις βάζουν συχνά τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες σε δεύτερη μοίρα, γιατί πολύ απλά δεν νιώθουν αρκετά δυνατές ώστε να τις διεκδικήσουν ευθέως. Η γκρίνια και η μουρμούρα που ακολουθούν τις υποχωρήσεις ή τις θυσίες τους αναδύονται από το συναίσθημα του θυμού που τους προκαλεί το αίσθημα αυτό της ανημποριάς.
Επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούν την αυτοθυσία σαν ένα εργαλείο που θα τους προσφέρει ηθική κατοχύρωση σε άλλες ενδεχόμενες απαιτήσεις τους. Σε ασυνείδητο επίπεδο επιλέγουν να «υποχρεώσουν» το σύντροφό τους σε ηθικό επίπεδο ή μέσω της δημιουργίας ενοχών ώστε να ανταποδώσει καλύπτοντας κάποιες άλλες (ανομολόγητες) ανάγκες τους λόγω των θυσιών ή των υποχωρήσεων που έκαναν οι ίδιες για αυτόν. Στις περιπτώσεις αυτές προσπαθούν διαρκώς και με κάθε τρόπο να αποδείξουν την υπομονή και την ανεκτικότητά τους.
Ένας άλλος λόγος που μπορεί μια γυναίκα ασυνείδητα να προτάσσει τις θυσίες της είναι γιατί συχνά λειτουργούν σαν δικαιολογία για πράγματα που και η ίδια ενώ υποστηρίζει ότι δικαιούται στην πραγματικότητα δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό της ότι μπορεί να τα καταφέρει. Για παράδειγμα, μια γυναίκα που λέει ότι παραιτήθηκε της δυνατότητας να κάνει μια λαμπρή καριέρα προκειμένου να αφιερωθεί στην οικογένεια, μπορεί ενδόμυχα να φοβόταν ότι δεν είχε τις δυνατότητες να πετύχει επαγγελματικά και για να μην το παραδεχτεί (τόσο στον εαυτό της όσο και στους άλλους) να χρησιμοποιεί το μεγάλωμα των παιδιών σαν δικαιολογία.
Φυσικά, οι λόγοι που επίσης μπορεί μια γυναίκα να αφήσει στην άκρη τις διεκδικήσεις της και να θυσιάσει τις προσωπικές της επιθυμίες ή φιλοδοξίες σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι και κοινωνικοί. Η κοινωνία μας ενώ έχει την τάση να επιβραβεύει την δυναμικότητα και τη διεκδικητικότητα στους άντρες, μπορεί να γίνει εξαιρετικά επικριτική σε μια γυναίκα που διεκδικεί ευθέως και «δεν κάνει πίσω». Αν ένας άντρας κάνει πίσω και υποχωρεί διαρκώς στη σχέση του είναι «γυναικούλα», αν μια γυναίκα διεκδικεί και είναι ανυποχώρητη είναι «σκύλα». Σε ψυχολογικό επίπεδο δεν είναι πάντα έυκολο μια γυναίκα να πάει κόντρα στο κατεστημένο, ιδιαίτερα όταν οι καταβολές της είναι παραδοσιακές.
Το πρόβλημα με αυτού του είδους τις «παραιτήσεις» ή «θυσίες» δεν είναι φυσικά οι παραιτήσεις ή οι θυσίες αυτές καθεαυτές αλλά το γεγονός ότι δεν γίνονται για τους σωστούς λόγους. Οι θυσίες που γίνονται για τους σωστούς λόγους, για την ευημερία της οικογένειας και αυτών που αγαπάμε, στην πραγματικότητα δεν επιφέρουν μιζέρια αλλά μια άφατη χαρά. Δεν είναι ούτε περίεργο, ούτε ταπεινωτικό για έναν άνθρωπο (είτε πρόκειται για άντρα είτε για γυναίκα) να βάλει στην άκρη τις προσωπικές του ανάγκες δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την αφοσίωσή του σε αυτούς που αγαπά ή προσδοκώντας κάτι που έχει μεγαλύτερη αξία από μια πρόσκαιρη απόλαυση. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν τα άτομα προβαίνουν σε «θυσίες» των οποίων αρνούνται να αναλάβουν την προσωπική ευθύνη, όταν «θυσιάζονται» υποστηρίζοντας συγχρόνως ότι δεν το επιθυμούν πραγματικά, όταν στην πραγματικότητα ο λόγος για τον οποίο θυσιάζονται, υποχωρούν ή συμβιβάζονται είναι γιατί περιμένουν αναγνώριση και απαιτούν ανταλλάγματα.
Ζωή Στραβοπόδη-Τζιάνο Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Σύμβουλος
