Το βιβλίο που χάρισε στον William Golding παγκόσμια φήμη θεωρείται πλέον σήμερα κλασικό, ένα από τα σπουδαιότερα έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας. Και συνεχίζει να συγκινεί εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο, με τον απλό, ακαταμάχητο μύθο του για το τέλος της αθωότητας και το βαθύ, αρχέγονο σκοτάδι που παραμονεύει πάντα πίσω από τον πολιτισμένο μας εαυτό.
Ο Άρχοντας των μυγών εκδόθηκε το 1954, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και αυτό έχει τη σημασία του. Είναι μια εκπληκτική αλληγορία για τη φύση του Κακού και για τη μάχη του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας. Μάχη που σε πλείστες εκδοχές της συνεχίζεται και σήμερα.
Ένα αεροπλάνο πέφτει σ’ ένα τροπικό νησί. Οι επιζήσαντες, μικροί μαθητές από την Αγγλία, διαπιστώνουν σύντομα ότι το νησί είναι ακατοίκητο. Δεν υπάρχουν πουθενά μεγάλοι. Οργανώνονται μόνοι τους, αποκτούν αρχηγό και κανόνες για να επιβιώσουν μέχρι να έρθουν να τους σώσουν. Στην αρχή, μοιάζει με ονειρεμένη περιπέτεια. Αλλά τα παιχνίδια της μέρας τα διαδέχονται οι εφιάλτες της νύχτας. Κάποιοι αρχίζουν να πιστεύουν ότι ένα θηρίο στοιχειώνει το νησί. Λίγο λίγο, ο φόβος και η βία αποσαθρώνουν τη μικρή τους κοινωνία, τα αγόρια ορμούν χωρίς επιστροφή προς τη βαρβαρότητα…
Πλοκή
Σε κάποιο έρημο νησί που δεν κατονομάζεται, συντρίβεται ένα αεροπλάνο. Οι επιζώντες επιβάτες είναι παιδιά ηλικίας έξι ως δώδεκα ετών, που θα προσπαθήσουν να επιβιώσουν ώσπου να τους βρει κάποιο περαστικό πλοίο, θα φροντίσουν πρώτα να επιλέξουν έναν αρχηγό. Αυτός είναι ο δωδεκάχρονος Ραλφ, ο δημοφιλέστερος ανάμεσά τους, που διαθέτει ηγετικές ικανότητες. Δεξί χέρι έχει τον Πίγκι, έναν διοπτροφόρο χοντρούλη που πάσχει από άσθμα. Είναι, εκ μεταφοράς, ο «διανοούμενος», ο ορθολογιστής, ο ευφυής, το καθαρό μυαλό. Τα γυαλιά του μάλιστα τα χρησιμοποιούν σαν κάτοπτρα που βάζουν φωτιά ώστε από τον καπνό να τους εντοπίσει κάποιο περαστικό πλοίο. Δίπλα του είναι επίσης το δίδυμο των Σαμ και Ερικ που φροντίζουν τη φωτιά. Μαζί του κι ο Σάιμον, μια ηθική προσωπικότητα και το αντιπροσωπευτικότερο παιδί της φύσης, ένας εξαιρετικός χαρακτήρας. Αλλά από την άλλη πλευρά έχουμε το Κακό που το ενσαρκώνει ο Τζακ, ο δεύτερος των κύριων χαρακτήρων. Αυτός μεταστρέφει ένα μέρος της ομάδας των παιδιών εναντίον του Ραλφ και των υποστηρικτών του. Εκφράζει την απόλυτη εξουσία μέσω της δύναμης και της αλόγιστης βίας. Κύριος υποστηρικτής του είναι ο Ρότζερ, μια σαδισπκή προσωπικότητα που εκτελεί τις εντολές του και βασανίζει τα μικρότερα παιδιά.
Μια φήμη κυκλοφορεί ανάμεσα στα παιδιά. Ότι ένα τέρας υπάρχει στο νησί και επιβουλεύεται την ύπαρξή τους. Ο φόβος τα καταλαμβάνει κι ένα μέρος τους ακολουθούν τον Τζακ. Βάφουν τα πρόσωπά τους, γίνονται κυνηγοί ζώων και στη συνέχεια αρχίζουν να επιδίδονται σε πράξεις αλόγιστης βίας. Στρέφονται εναντίον όσων παιδιών δεν συμφωνούν, φτάνοντας ως το έγκλημα. Νομίζουν ότι ο Σάιμον είναι το τέρας – και τον σκοτώνουν. Σκοτώνουν κατόπιν και τον Πίγκι. Ο φονικός τους παροξυσμός είναι ανεξέλεγκτος. Από κυνηγοί ζώων μεταβάλλονται σε κυνηγούς ανθρώπων και ψάχνουν να βρουν και να σκο-
Ο Γκόλντινγκ δεν συνθέτει μια ιστορία παιδικής βίας αλλά μας δίνει με μοναδική ενάργεια το συμβολικό περιεχόμενο του Κακού που ενεδρεύει στην ανθρώπινη ψυχή και εκδηλώνεται όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν χώσουν και τον Ραλφ. Βρίσκουν το μέρος όπου νομίζουν ότι κρύβεται και του βάζουν φωτιά. Όλο το νησί μεταβάλλεται σε παρανάλωμα του πυρός, αλλά ο Ραλφ και οι υποστηρικτές του σώζονται. Στο τέλος, κάποιο περαστικό πλοίο θα δει τους καπνούς κι ένας αξιωματικός θα επιβιβαστεί και θα ελευθερώσει τα παιδιά, που σημαδεμένα από τον φόβο, τη βία και το αίμα δεν είναι πλέον παιδιά – κι ούτε πρόκειται να ξαναγίνουν. Αυτή η άγρια ενηλικίωση θα τα ακολουθεί εφεξής, γιατί βούλιαξαν μέσα στο «σκοτάδι της ανθρώπινης καρδιάς» όπου κι έφτασαν στο «τέλος της αθωότητας».
Το συμβολικό περιεχόμενο του Κακού
Ο Γκόλντινγκ δεν συνθέτει μια ιστορία παιδικής βίας αλλά μας δίνει με μοναδική ενάργεια το συμβολικό περιεχόμενο του Κακού που ενεδρεύει στην ανθρώπινη ψυχή και εκδηλώνεται όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν. Αυτό είναι στην πραγματικότητα το τέρας, που το τρέφει ο αρχέγονος φόβος. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί σχετικά με τα υπαρξιακά, όπως και τα μεταφυσικά, ερωτήματα που προκύπτουν από εδώ. Ή ακόμα να καταλήξει στο εύλογο συμπέρασμα πως η μάχη εναντίον του Κακού είναι συνεχής και αγγίζει όλες τις ηλικίες. Η αθωότητα φυσικά δεν έχει πάψει να υπάρχει, αλλά δεν είναι λίγες οι στιγμές ή ακόμα και οι περίοδοι κατά τις οποίες βρίσκεται σε κίνδυνο.
Ανακαλεί κανείς, λόγου χάρη, και κάποια μεταγενέστερα του βιβλίου φαινόμενα, όπως, για παράδειγμα, το ότι οι οπλισμένοι έφηβοι που μετέχουν σας εμφύλιες συρράξεις και σας συμμορίες της Μαύρης Ηπείρου είναι από τους πλέον αδίστακτους δολοφόνους. Ή τα φαινόμενα του bullying που παρατηρούνται με ανησυχητική συχνότητα σης σημερινές δυτικές κοινωνίες. Το Κακό κυριαρχεί, όμως ακόμα κι όταν χάνει τη μάχη εναντίον του Καλού όχι μόνο δεν εξαφανίζεται αλλά και οι ουλές που αφήνει στις ψυχές και στις συνειδήσεις δεν επουλώνονται όσο εύκολα νομίζουν πολλοί. Με την έννοια αυτή το μυθιστόρημα του Γκόλντινγκ δεν είναι ούτε απαισιόδοξο ούτε αισιόδοξο.
Μας ειδοποιεί όμως για κάτι εξαιρετικά σημανπκό: η ανθρώπινη συνθήκη δεν είναι κάτι δεδομένο – το ίδιο και η κοινωνία. Τα παιδιά στο βιβλίο του είναι το κάτοπτρο που καθρεφτίζει τον κόσμο των ενηλίκων και πίσω από αυτό αναδύεται το μείζον ερώτημα: Δημοκρατία, επιείκεια, σωφροσύνη και αρετή, ή αίμα, σκοτάδι και βαρβαρότητα; Πολλοί στην Αγγλία και αλλού συνιστούν στους έφηβους αναγνώστες να διαβάσουν αυτό το καταπληκτικό βιβλίο, που σε τελική ανάλυση αφορά όλες τις ηλικίες. Καλό είναι να το διαβάσουν και οι δικοί μας έφηβοι – όπως και οι μεγαλύτεροι.
Αναστάση Βιστωνίτη Το βήμα
