Ο Καρλ Μαρξ γεννήθηκε το 1818 στην πόλη Τρηρ της Γερμανίας  από αστική οικογένεια μεγαλοδικηγόρου. Οι πρόγονοι του  μπορεί να ακολουθούσαν το εβραϊκό θρήσκευμα ακόμα και σαν ραβίνοι, όμως από  το 1824 η οικογένεια του προσχώρησε το 1824 στον Προτεσταντισμό για να έχει μια καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη. Μετά από μια ταραχώδη ζωή πέθανε ήρεμα καθισμένος στην πολυθρόνα του το Μάρτιο του 1883 στο Λονδίνο σαν εξόριστος.  

O Μαρξ  σπούδασε φιλοσοφία και η διδακτορική του διατριβή ήταν η σύγκριση των αρχαίων φιλόσοφων του υλισμού, του Δημόκριτου και του Επίκουρου. Ήταν, κατά κάποιο τρόπο, το προανάκρουσμα για τις φιλοσοφικές θεωρίες που επρόκειτο να αναπτύξει στο μέλλον. Μετά από τις σπουδές του πήγε το 1843 στο Παρίσι όπου εκεί γνωρίστηκε με τις βρετανικές οικονομικές θεωρίες και τις θεωρίες των πρώιμων Γάλλων σοσιαλιστών.

Ο Καρλ Μαρξ όταν σπούδαζε στο Βερολίνο έστρεψε το ενδιαφέρον του προς την φιλοσοφία, προς απογοήτευση του πατέρα του που τον ήθελε νομικό, και εντάχθηκε σε ένα κύκλο φοιτητών και νεαρών καθηγητών γνωστός ως Οι νέοι (αριστεροί) Χεγκελιανοί. Μερικά μέλη αυτού του κύκλου αναζητούσαν συνδετικές γραμμές ανάμεσα στην μετα-αριστοτελική και την μετα-Χεγκελιανή φιλοσοφία.

Ο Χέγκελ, που ενόσω ζούσε ήταν σημαίνουσα προσωπικότητα για το Πανεπιστήμιο και για τη Γερμανία γενικότερα, είχε πεθάνει πρόσφατα, το 1831. Οι παραδοσιακοί συνεχιστές του Χέγκελ (γνωστοί ως δεξιοί Χεγκελιανοί) που παρέμεναν στο πανεπιστήμιο διακήρυτταν ότι η σειρά των ιστορικών διαλόγων είχε ολοκληρωθεί, και η πρωσική κοινωνία που είχε διαμορφωθεί την εποχή εκείνη ήταν η εκπλήρωση των μέχρι τότε κοινωνικών συστημάτων, με εύρωστο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, καλά πανεπιστήμια, ανεπτυγμένη βιομηχανία και χαμηλή ανεργία.

Η αριστερή πτέρυγα των συνεχιστών του Χέγκελ, οι Νέοι Χεγκελιανοί, τους οποίους ακολουθούσε ο Μαρξ, υποστήριζαν αντίθετα ότι υπήρχαν ακόμα νέες μεγάλες διαλεκτικές προκλήσεις, και πως η πρωσική κοινωνία της εποχής μακράν απείχε της τελειότητας, καθώς υπήρχαν ακόμα θύλακες φτώχειας, κυβερνητικός έλεγχος και λογοκρισία, και διακρίσεις σε βάρος των αλλόθρησκων (μη-Λουθηρανών).

Ενώ με τον Χέγκελ η πραγματικότητα γινόταν φιλοσοφία, ο Μάρξ διακήρυξε ότι η φιλοσοφία πρέπει να γίνει πραγματικότητα. Δεν μπορεί πια κανείς να είναι ικανοποιημένος με την ερμηνεία του κόσμου, πρέπει να ενδιαφέρεται για την αλλαγή του, που σημαίνει αλλαγή και του ίδιου του κόσμου και της συνείδησης του ανθρώπου γι’ αυτόν. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί κριτική της εμπειρίας μαζί με μια κριτική των ιδεών.

Για τον Μαρξ κάθε γνώση είναι άμεσα συνυφασμένη με κριτική των ιδεών. Δεν ήταν εμπειριστής. Το έργο του βρίθει από έννοιες(ιδιοποίηση, αλλοτρίωση, δημιουργική εργασία κ.α.) κληρονομημένες από παλαιότερους φιλοσόφους και οικονομολόγους. Αυτό που χαρακτηρίζει τη σκέψη του Μαρξ είναι το ότι αντί να διατυπώνει αφηρημένες προτάσεις για ένα σύνολο προβλημάτων, όπως είναι ο άνθρωπος, η γνώση κτλ., εξετάζει το καθένα στη δυναμική σχέση του με τα άλλα και, κυρίως, προσπαθεί να το συσχετίσει με τις ιστορικές, πολιτικές και οικονομικές πραγματικότητες.

Η ζωή του

Το επίσημο επάγγελμα του Μαρξ ήταν δημοσιογράφος – εκδότης επαναστατικών εντύπων – και λόγω των κειμένων του κατηγορείται συχνά ότι υποκινεί τα πλήθη για να στασιάσουν. Τα έντυπα του σχεδόν παντού σφραγίζονταν και διαδοχικά η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο και η Ελβετία αρνούνται να τον δεχτούν.

Το 1845 απελάθηκε από τη Γαλλία και το 1848 από το Βέλγιο, όπου μαζί με τον Έγκελς συνέγραψε το 1848 το «κομμουνιστικό μανιφέστο». Οι δυο τους συνδέθηκαν με ένα δεσμό φιλίας και ενεργοποιήθηκαν στην ανάπτυξη της θεωρίας του «επαναστατικού προλεταριακού σοσιαλισμού» ή αλλιώς «κομμουνισμού».

Το 1849 απελάθηκε από την πρωσική κυβέρνηση και έτσι αναγκάστηκε να μεταβεί στο Λονδίνο. Εκεί έζησε ο Μαρξ τα υπόλοιπα 34 χρόνια του, συχνά σε άσχημη οικονομική κατάσταση με την οικονομική στήριξη του φίλου του Έγκελς, συγγράφοντας τα κυριότερα έργα του «Κριτική της πολιτικής οικονομίας» (1859) και «Το κεφάλαιο» (1867).

Σ’ αυτά τα βιβλία του αναλύσει ο Μαρξ κριτικά τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και θεμελιώνει το λεγόμενο επιστημονικό σοσιαλισμό που ονομάστηκε αργότερα Μαρξισμός. Από αυτή την ιδεολογία προέκυψαν αρχικά τα σοσιαλδημοκρατικά και αργότερα τα κομμουνιστικά κινήματα.

Ο Μαρξ ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που άσκησε έντονη κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα, όχι με βάση ηθικά επιχειρήματα, όπως είχαν κάνει ήδη αρκετοί διανοούμενοι πριν από αυτόν, αλλά στηριζόμενος σε πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό.

Ήταν μάλιστα ο πρώτος που είδε την τεράστια υλική δύναμη της βιομηχανικής επανάστασης, η οποία ενεργοποιούσε τον καπιταλισμό ως δύναμη που ήταν σε θέση να εξαλείψει αρχικά τις στερήσεις και τη φτώχια από την ανθρωπότητα, στη συνέχεια όμως θα οδηγούσε στην αυτοκαταστροφή του, αναγκάζοντας τους ανθρώπους να περάσουν σε ένα νέο σύστημα διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης, το σοσιαλισμό. Αυτό το σύστημα θα ήταν ανώτερο του καπιταλισμού, όπως ο καπιταλισμός ήταν ανώτερος της φεουδαρχίας.

Από πολλούς θεωρείται ως ο κορυφαίος διανοητής του 19ου αιώνα. Φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και δημοσιογράφος. Είναι κυρίως γνωστός για την ανάλυση της ιστορίας με όρους πάλης μεταξύ των τάξεων. Έστρεψε το ενδιαφέρον του προς τα πολιτικά και οικονομικά θέματα και διατύπωσε ανατρεπτικές θεωρίες. Έρεισμα του ιδεολογικού του προσανατολισμού αποτέλεσε η αυστηρή και αμείλικτη κριτική για καθετί υπαρκτό.

Η θεωρία του

Το δυσκολότερο πρόβλημα στη μαρξική θεωρία είναι το ζήτημα των σχέσεων οικονομίας και ιδεολογικών μορφών. Κάθε προσπάθεια να κατανοηθούν οι αντιλήψεις του Μαρξ οδηγεί σε ερμηνείες και διαφωνίες μεταξύ των μαρξιστών, καθώς από το μαρξικό έργο απουσιάζει η συστηματική ανάπτυξη του ζητήματος, ενώ οι επιμέρους παρατηρήσεις με την ασάφεια ή την πολυπλοκότητά τους, ευνοούν αντιφατικές αναγνώσεις. Σε πολύ αδρές γραμμές η ένταση των σχετικών συζητήσεων επικεντρώθηκε σε ζητήματα ορισμού, γένεσης και λειτουργίας των ιδεολογικών μορφών.

Ο Μαρξ πίστευε ότι η πιο ολοκληρωμένη μορφή, η πιο απόλυτη μορφή δημοκρατίας είναι η διάλυση του κράτους μέσα στην κοινωνία. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Πίστευε ότι το κράτος είναι «ο επίσημος εκφραστής των παραγωγικών σχέσεων», αλλά αυτό επιτελείται σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό με ιδιαίτερο τρόπο. Η ιδιοτυπία που χαρακτηρίζει τις καπιταλιστικές κοινωνίες  είναι ο χωρισμός του κράτους από την κοινωνία των ιδιωτών.

Ο Μαρξ δεν ασχολήθηκε με την εκπαίδευση παρά μόνο περιστασιακά και υπαινικτικά, η θεωρία του όμως προσέφερε ένα πλήθος μεθοδολογικών εργαλείων, που συνέβαλαν στην ανάλυση της δομής και των λειτουργιών της κοινωνίας και του εκπαιδευτικού θεσμού.

Αναμφίβολα όμως, η συμβολή του Καρλ Μαρξ στο φιλοσοφικό, επιστημονικό στοχασμό είναι ιδιαίτερα σημαντική και δεν πρέπει να κρίνεται μόνο κάτω από το πρίσμα πολιτικού φανατισμού και πολυποίκιλης μισαλλοδοξίας.

Αποφθέγματα του Καρλ Μαρξ

• «Ολόκληρη η κοινωνική ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η πάλη των τάξεων.»
• «Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του.»
• «Απ’ όλες τις τάξεις που είναι σήμερα αντιμέτωπες με τη μπουρζουαζία, μόνο το προλεταριάτο είναι η αληθινή επαναστατική τάξη. Οι άλλες τάξεις βρίσκονται σε κατάπτωση και τελικά θα εξαφανιστούν με την άνοδο της σύγχρονης βιομηχανίας, το προλεταριάτο είναι το μόνο και αληθινό της παιδί.»
• «Οι προλετάριοι με την επανάσταση δεν έχουν τίποτα άλλο να χάσουν από τις αλυσίδες τους. Έχουν όμως να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο. Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε!»
• «Όταν εκλείψουν οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στις τάξεις κάθε έθνους, τότε η εχθρότητα μεταξύ των εθνών θα πάρει τέλος.»

Πηγές: Focus, Wikipedia

• Αφιέρωμα στο Μαρξισμό