Η αποτυχία είναι αναπόφευκτη, το ίδιο και τα αρνητικά γεγονότα στη ζωή. Αλλά το πώς τα διαχειριζόμαστε, καθορίζει την ανθεκτικότητά μας και τον τρόπο που προσεγγίζουμε μελλοντικούς στόχους.
Οι ψυχικά υγιείς άνθρωποι θεωρούν ότι έχουν τη δύναμη να αλλάξουν μια στρεσογόνα κατάσταση· ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να πιστεύουμε. Γιατί ορισμένες φορές νιώθουμε ότι κουβαλάμε για πολύ καιρό το βάρος και κουραζόμαστε. Μας φαίνεται ότι οι προσπάθειές μας δεν έχουν κάνει καμία διαφορά, οπότε παλεύαμε χωρίς αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, παραιτούμαστε με έντονη την αίσθηση της απελπισίας.
Έρευνα πάνω στη μαθημένη απελπισία έχει δείξει πως όταν οι άνθρωποι αντιλαμβανόμαστε ότι δεν έχουμε έλεγχο σε ό,τι συμβαίνει, τα παρατάμε και δεχόμαστε ό,τι βρεθεί στο δρόμο μας. Τι είναι όμως η μαθημένη απελπισία;
Περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1967 από τους ψυχολόγους J. Bruce Overmier και Martin E. P. Seligman. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συμβαίνει όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει επανειλημμένως ανεξέλεγκτες, στρεσογόνες καταστάσεις. Μετά από μια σειρά ατυχών γεγονότων, αρχίζουμε να πιστεύουμε ότι είμαστε αβοήθητοι και δεν προσπαθούμε πια να αλλάξουμε τίποτα. «Μαθαίνουμε» ότι δεν υπάρχουν επιλογές και συνεπώς χάνουμε τον έλεγχο που τελικά είχαμε πάνω στα πράγματα.
Η μαθημένη απελπισία κατακερματίζει την αυτοπεποίθηση και μας κάνει να χάνουμε τα κίνητρα αλλά και τις ευκαιρίες που εμφανίζονται. Το φαινόμενο έχει επίσης συσχετιστεί με κατάθλιψη, άγχος και φοβίες.
Γιατί εμφανίζεται;
Η μαθημένη απελπισία μπορεί να ξεκινήσει πολύ νωρίς στη ζωή. Για παράδειγμα, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρυματοποιημένα περιβάλλοντα ή εκείνα με ιστορικό κακοποίησης και παραμέλησης, συχνά εμφανίζουν συμπτώματα απελπισίας.
Όταν ένα παιδί αποτυγχάνει σε μια απλή εργασία ξανά και ξανά και δεν υπάρχει κανείς δίπλα του να το ενθαρρύνει να συνεχίσει, το παιδί μπορεί να μάθει ότι δεν μπορεί να αλλάξει την κατάσταση. Είναι πιθανό αυτή η συμπεριφορά να επιμείνει και στην ενήλικη ζωή.
Υπάρχει ένα φαινόμενο (ή σύνδρομο ή όπως θέλετε πείτε το), της “μαθημένης απελπισίας”, μιας κατάστασης που το μυαλό των ανθρώπων (κι όχι μόνο) εγκλωβίζεται στην πεποίθηση ότι δεν είναι σε θέση να αλλάξει ένα αποτέλεσμα (αφού πάντα θα αποτυχαίνει) καθώς όλες οι προσπάθειες στο παρελθόν δεν παρήγαγαν ποτέ το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Έτσι μαθαίνεις να ζεις μ αυτή την αρνητική κατάσταση χωρίς πλέον να προσπαθείς. Κι αν ακόμη κάποτε αλλάξουν τα πράγματα εσύ μένεις εκεί, εγκλωβισμένος και πειθήνιος.
Όπως ακριβώς ένα άλογο, που ο εκπαιδευτής του από μικρό το είχε γερά δεμένο, κι αυτό τότε προσπάθησε ξαναπροσπάθησε μα το σκοινί εκεί. Οπότε μια μέρα τα παράτησε κι έτσι τώρα μπορεί να μένει δεμένο ακόμη κι όταν το δέσουν σε μια πλαστική καρέκλα νομίζοντας ότι δεν θα τα καταφέρει.
Δυστυχώς συμβαίνει να είμαστε πολλές φορές δέσμιοι του περιβάλλοντος και της τυχαιότητας και να χρειάζεται δουλειά για να τα υπερκεράσουμε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να μένουμε αδρανείς εσαεί.
Μην γίνεται σαν αυτό το άλογο. Ξεκολλήστε, ξεκουνηθείτε από τις ανοησίες που σας εγκλώβισαν οι γονείς, οι φίλοι, οι γνωστοί, οι ιδεολογικοί καθοδηγητές σας, οι τρελοί του διαδικτύου, ή οι επιρροή οποιουδήποτε άλλου.
Ακόμη και να έχετε εκτεθεί παίρνοντας θέση στο παρελθόν, και νομίζετε ότι δεν μπορείτε να πάτε ρούπι παραπέρα φτάνει ως εδώ. Ήρθε ο καιρός της αλλαγής, δεν θα σας κατηγορήσει κανείς, οι σώφρονες άνθρωποι αλλάζουν γνώμες. Ερευνήστε, μάθετε, μείνετε ανοιχτοί.
Πώς να ξεπεράσουμε τη μαθημένη απελπισία
Όπως μαρτυρά και το όνομά της, η απελπισία αποτελεί μαθημένη συμπεριφορά, οπότε τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να την ξε-μάθουμε. Αυτό ασφαλώς απαιτεί χρόνο και κόπο, αλλά τόσο η βραχυπρόθεσμη όσο και η μακροπρόθεσμη μαθημένη απελπισία μπορούν να μειωθούν.
Αυτή η συμπεριφορά μαθαίνεται μέσω συσχετίσεων και αποκρίσεων στο περιβάλλον. Έχει να κάνει με την ανταμοιβή και την τιμωρία. Αν ανταμειβόμαστε, είναι πιθανότερο να επαναλάβουμε μια συμπεριφορά και αν τιμωρούμαστε, θα προσπαθούμε να το αποφύγουμε στο μέλλον.
Αρχικά, πρέπει να ξεκινήσετε με το να θέτετε ερωτήσεις στον εαυτό σας που θα σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε και να αποδεχτείτε τη συμπεριφορά σας. Πότε ξεκινήσατε να νιώθετε απελπισμένοι; Ποιο είναι το βασικό ερέθισμα που συνεισφέρει στον σημερινό σας τρόπο σκέψης;
Επίσης, χρειάζεται να δώσετε προσοχή στο πώς μιλάτε στον ίδιο σας τον εαυτό. Είστε αυστηρός κριτής του ή έχετε κάποιο βαθμό αυτο-ενσυναίσθησης; Μην τον μαστιγώνετε για τα λάθη που κάνει, αλλά αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε την επόμενη φορά για να βελτιωθείτε. Επιπροσθέτως, χρειάζεται να υιοθετήσετε ένα πιο αισιόδοξο επεξηγηματικό τρόπο. Τέλος, αν είναι αναγκαίο, αλλάξτε το περιβάλλον σας.
Μπορεί ο τόπος, η εργασία, οι άνθρωποι με τους οποίους αλληλεπιδράτε να συνεισφέρουν στη μαθημένη απελπισία. Βγείτε από την ζώνη άνεσής σας και αναζητήστε υγιέστερο περιβάλλον.
Flavia Medrut
